Cách nào xóa sổ rác nhựa từ túi nilon, ống hút?

Mỗi gia đình sử dụng 1kg túi nilon/tháng

Theo thống kê từ Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), mỗi năm tại Việt Nam có khoảng 1,8 triệu tấn rác thải nhựa thải ra môi trường. Trong đó 0,28-0,73 triệu tấn rác thải nhựa thải ra biển, chỉ 27% trong số này được tái chế, tận dụng bởi các cơ sở, doanh nghiệp. Việc xử lý và tái chế rác thải nhựa còn nhiều hạn chế khi có đến 90% rác thải nhựa được xử lý theo cách chôn, lấp, đốt và chỉ có 10% còn lại là được tái chế.

Theo Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường, Việt Nam đang đối mặt với nhiều nguy cơ từ rác thải nhựa, bình quân mỗi hộ gia đình sử dụng khoảng 1kg túi nilon/tháng, riêng hai thành phố lớn là Hà Nội và TP Hồ Chí Minh trung bình mỗi ngày thải ra môi trường khoảng 80 tấn rác thải nhựa và túi nilon.

Rác thải nhựa vứt dọc bờ biển thôn An Vĩnh, xã Tịnh Khê, tỉnh Quảng Ngãi.

Báo cáo trước đó của Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên (WWF-Việt Nam) cũng chỉ ra một thực tế đáng báo động khi ô nhiễm vi nhựa được ghi nhận ở tất cả các môi trường đất, nước, không khí và trầm tích tại Việt Nam.

Riêng khu vực bãi rác Phước Hiệp, TP.HCM, tốc độ lắng đọng vi nhựa lên đến 1.367 hạt/m²/ngày. Tại các sông hồ Hà Nội hàm lượng vi nhựa cũng rất cao. Ô nhiễm vi nhựa tác động trực tiếp đến sức khỏe con người thông qua con đường ăn uống, hít thở, làm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh về hô hấp, tim mạch và ung thư.

Tác hại của rác thải nhựa thấy rõ. Song, những sản phẩm này vẫn được tiêu thụ bởi tính tiện ích. NPAP (Chương trình Đối tác Hành động Quốc gia về Nhựa) và Hiệp hội Thương mại Điện tử VCOM khảo sát hơn 3.000 sinh viên về văn hóa sản phẩm nhựa dùng một lần. Kết quả khảo sát cho thấy 67% người tham gia vẫn chọn sản phẩm nhựa một lần vì tiện lợi, 39% cho rằng các giải pháp thay thế quá đắt, 40% số còn lại cho biết sẵn sàng thay đổi thói quen nếu có điều kiện thuận lợi.

Bỏ thói quen sử dụng đồ nhựa dùng 1 lần

Để hạn chế rác thải nhựa, giảm thiểu ô nhiễm môi trường từ những sản phẩm dùng 1 lần, Chính phủ đã ban hành Nghị định Quy định một số điều của Luật Bảo vệ môi trường (08/2022/NĐ-CP), trong đó vạch ra lộ trình từ 1/1/2026, Việt Nam sẽ không sản xuất và nhập khẩu túi nilon khó phân hủy sinh học có kích thước nhỏ hơn 50cm x 50cm và độ dày dưới 50 µm. Sau ngày 31/12/2030, nước ta sẽ dừng hoàn toàn sản phẩm nhựa sử dụng một lần, trừ sản phẩm được chứng nhận nhãn sinh thái Việt Nam.

Hướng tới mục tiêu này, nhiều địa phương đã triển khai chính sách, quy định, tuyên truyền người dân giảm thiểu sử dụng rác thải nhựa dùng 1 lần. Đơn cử như TP.HCM, thành phố này đặt mục tiêu đến năm 2025 sẽ giảm thiểu 50% rác thải nhựa trên biển; 80% các khu, điểm du lịch, cơ sở kinh doanh dịch vụ lưu trú du lịch và dịch vụ du lịch ven biển không sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần và túi ni lông khó phân hủy. Đến năm 2030, TP.HCM sẽ giảm 75% rác thải nhựa trên biển; 100% các khu, điểm du lịch, các cơ sở kinh doanh, dịch vụ lưu trú du lịch và dịch vụ du lịch khác ven biển không sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần và túi nilon khó phân hủy.

Hội đồng nhân dân (HĐND) TP Hà Nội cũng vừa thông qua nghị quyết về biện pháp giảm phát thải nhựa. Theo nghị quyết, Hà Nội yêu cầu từ ngày 1/1/2028 doanh nghiệp sản xuất có sử dụng nhựa PE, PP phải sử dụng tối thiểu 20% nhựa tái chế trong các bao bì. Đồng thời phải sử dụng tối thiểu 30% nhựa tái chế trong các bao bì nêu trên kể từ ngày 1/1/2030. Giảm dần việc sản xuất và nhập khẩu sản phẩm nhựa sử dụng một lần, bao bì nhựa khó phân hủy sinh học và sản phẩm, hàng hóa chứa vi nhựa.

Rác thải nhựa dùng một lần tràn lan tại Đảo Bé, đặc khu Lý Sơn, tỉnh Quảng Ngãi.

Thu thuế, phí sản phẩm nhựa dùng một lần

Hà Nội cũng yêu cầu khách sạn, khu du lịch không lưu hành và sử dụng các sản phẩm từ nhựa sử dụng một lần (gồm bàn chải đánh răng; dao cạo râu; tăm bông, mũ tắm; bao bì nhựa sử dụng một lần chứa, đựng: Kem đánh răng, sữa tắm, sữa dưỡng thể, dầu gội, sữa dưỡng tóc) kể từ ngày 1/1/2026.

Các chợ, cửa hàng tiện lợi trên địa bàn Thủ đô không cung cấp miễn phí túi ni lông khó phân hủy sinh học kể từ ngày 1/1/2027. Từ ngày 1/1/2028 cấm các chợ, cửa hàng tiện lợi không lưu hành và sử dụng sản phẩm nhựa sử dụng một lần, túi ni lông, bao bì nhựa khó phân hủy sinh học...

Theo ghi nhận của PV Báo Xây dựng, nhiều cơ sở dịch vụ, trung tâm thương mại trên địa bàn Hà Nội đã thay đổi, bắt nhịp trong điều kiện mới. Đơn cử như AEON Việt Nam, đơn vị này đã loại bỏ túi nylon không phân hủy, chuyển sang túi phân hủy sinh học và vật liệu từ bột bã mía, bột gạo; áp dụng ngày không túi nhựa, chương trình tích điểm xanh, cho thuê túi hoàn trả. Siêu thị, trung tâm thương mại như Go!, Tops Market, LOTTE Mart, Mega Market, Winmart... cũng đã sử dụng túi nilon phân hủy sinh học thay thế cho túi nilon thông thường dù chi phí cao hơn.

Học sinh Hà Nội tham gia ngày hội Anti-Plastic Day, nhằm tuyên truyền giảm thiểu rác thải nhựa trong cộng đồng.

Cùng với chiến dịch cộng đồng như "Ngày không túi nhựa", các câu lạc bộ xanh trong trường học, đổi rác thải nhựa lấy cây xanh… được triển khai thu hút sự tham gia hưởng ứng của người dân và đông đảo người trẻ. Nhờ đó, hành vi của nhiều cá nhân dần thay đổi, họ mang bình nước cá nhân thay cho chai nhựa, từ chối túi nhựa miễn phí, thay ống hút nhựa bằng giấy hay inox...

Chuyên gia của Dự án Lồng ghép chống chịu biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường để phát triển các đô thị xanh của Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) nhìn nhận, muốn giảm thiểu nhựa dùng một lần thì thay đổi hành vi người tiêu dùng là yếu tố then chốt. Tuy nhiên, để hành vi trở thành thói quen lâu dài, cần sự hỗ trợ của chính sách vĩ mô. Do đó, các chuyên gia khuyến nghị, nhà nước và doanh nghiệp nên xem xét áp dụng các biện pháp mạnh mẽ hơn, như đánh thuế hoặc thu phí đối với sản phẩm nhựa một lần, để thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang các lựa chọn thân thiện với môi trường. Đồng thời, tạo điều kiện, hỗ trợ cho các doanh nghiệp tái chế, thúc đẩy quá trình xanh hóa môi trường.

Nguyễn Hùng