Cách nào để doanh nghiệp 'xanh hóa' nhân sự?

Mông lung trước khái niệm "việc làm xanh"

Toàn thị trường Việt Nam có 39 ngành nghề xanh, tập trung chủ yếu ở các lĩnh vực điện, khí đốt và cấp nước, khai mỏ, dịch vụ thị trường, theo theo thống kê của Ngân hàng Thế giới (WB). Còn những khái niệm như "việc làm xanh", "nhân lực xanh" vẫn còn xa lạ với phần lớn người lao động.

Việt Nam đang thiếu hút nhân sự có kỹ năng xanh. Ảnh minh họa: X.T

Là một trong số ít lao động tham gia thị trường việc làm xanh từ khá sớm, ông Nguyễn Duy Thịnh khởi đầu với vị trí “sale engineer”, tức là kỹ sư kinh doanh, tại Công ty năng lượng mặt trời Bách khoa - một đơn vị sản xuất tấm pin năng lượng mặt trời. Sau hai năm, ông Thịnh được thăng chức lên làm quản lý và hiện phụ trách phần phát triển dự án đầu tư của doanh nghiệp.

Các đầu việc chính ông Thịnh phụ trách, gồm: phát triển đối tác, tìm kiếm khách hàng tiềm năng, tư vấn các giải pháp tiết kiệm năng lượng… Những phần việc này không chỉ đòi hỏi nền tảng kỹ thuật tốt, mà còn phải nắm vững các quy trình phát triển dự án, hành lang pháp lý, để đề xuất các mô hình đầu tư phù hợp nhu cầu của từng doanh nghiệp, hộ gia đình.

Ít ai biết, để có được những yếu tố vừa nêu, ông Thịnh phả trải qua thời gian làm việc trực tiếp, trèo lên mái nhà, phụ lắp ráp hệ thống điện mặt trời áp mái cho người dân. Đồng thời, tham gia học thêm chuyên môn từ những khóa đào tạo trong lĩnh vực phát triển bền vững và hỗ trợ kỹ thuật như của GIZ (Đức) và USAID (Mỹ).

Nói về thực trạng thị trường lao động xanh, bà Cao Lê Thanh Loan, Giám đốc cấp cao, dịch vụ khoán việc và cho thuê lại lao động – khu vực miền nam và dịch vụ tư vấn về nhân sự, ManpowerGroup Việt Nam, cho biết, số lượng lao động sở hữu kiến thức và kỹ năng xanh trên thị trường không nhiều, trong bối cảnh phần lớn doanh nghiệp vẫn còn mơ hồ về khái niệm việc làm xanh, và tác động của nó đối với doanh nghiệp, xã hội, môi trường… Hơn nữa, nhiều doanh nghiệp khó xác định các vị trí việc làm xanh và kỹ năng xanh cần thiết cho sự phát triển của tổ chức. Do đó, xu hướng tuyển dụng nhân sự và phát triển việc làm xanh mới xuất hiện tại các công ty đa quốc gia, tập đoàn lớn.

Điều này khiến việc tìm kiếm, phát triển nhân sự xanh tại phần lớn doanh nghiệp trong nước còn gặp nhiều rào cản. Chẳng hạn, Công ty Dệt may Trung Quy - một trong số ít đơn vị sử dụng các loại vải có nguồn gốc hữu cơ, nguyên liệu tái chế trong sản xuất sản phẩm cho thị trường xuất khẩu từ vài năm trước, gặp không ít khó khăn, do thời gian tối thiểu để đào tạo nguồn lao động đáp ứng được yêu cầu là ba tháng.

Với vị trí nhân viên thiết kế, mọi việc còn khó hơn do yêu cầu nhân sự phải biết sử dụng nguồn nguyên liệu thân thiện môi trường như thế nào, áp dụng công nghệ gì, tiêu chuẩn của khách hàng ra sao...

Thậm chí, những “ông lớn” như Trung Nam Group, BCG Energy, T&T cũng từng gặp khó trong việc tuyển dụng lao động có kỹ năng việc làm xanh, dù các dự án điện gió, điện mặt trời chiếm 25% tổng công suất điện quốc gia năm 2023.

Bà Nguyễn Thị Thanh Bình, Chủ tịch T&T Energy, thừa nhận giai đoạn bùng nổ năng lượng tái tạo từ năm 2000 đã tạo ra một cuộc khủng hoảng nhân sự, khi các dự án cạnh tranh gay gắt để có được những chuyên gia có kinh nghiệm.

Để khắc phục khó khăn, T&T đã hợp tác với các đối tác quốc tế hàng đầu để trao đổi và học hỏi kinh nghiệm. Đồng thời, bày tỏ mong muốn hợp tác với các cơ sở đào tạo, như Đại học Điện lực, để chuẩn bị một nguồn nhân lực bền vững.

“Doanh nghiệp kỳ vọng nhà trường sẽ đào tạo ra những kỹ sư có kỹ năng sát với nhu cầu thị trường, sẵn sàng nhập cuộc để đóng góp không chỉ cho T&T mà cho cả ngành năng lượng Việt Nam nói chung”, bà Bình nói tại một diễn đàn về công nghệ năng lượng diễn ra gần đây.

Kết hợp đào tạo giữa doanh nghiệp và nhà trường

Trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu Net Zero vào năm 2050, việc làm xanh không chỉ đóng vai trò quan trọng trong thúc đẩy phát triển bền vững, mà còn tạo ra những cơ hội nghề nghiệp mới cho người lao động. Nhưng để đạt được mục tiêu này, cần vượt qua không ít thách thức về cơ chế, chính sách chiến lược và tài chính.

Nhân sự làm việc tại một nhà máy sản xuất năng lượng mặt trời tại Ninh Thuân. Ảnh minh họa: H.T

Để giải quyết tình trạng thiếu hụt nhân sự trong ngắn hạn, không ít đơn vị đã chủ động tuyển chọn, đào tạo nguồn nhân lực có kỹ năng xanh cho riêng mình. Điển hình, tại Công ty Sản xuất và Kinh doanh VinFast (thuộc Vingroup), từ một chương trình hợp tác ban đầu với chỉ 25 thực tập sinh vào năm 2022, đơn vị này đã đón nhận hàng trăm sinh viên nghề công nghệ ô-tô của trường Cao đẳng nghề Công nghiệp Hà Nội đến thực tập, đào tạo trong vài năm qua.

Trong khoảng sáu tháng, ngoài thời gian thực tập trên dây chuyền sản xuất, sinh viên còn có thêm thời gian thực tập tại xưởng dịch vụ hậu mãi của VinFast. Điều này giúp các thực tập sinh có cơ hội để phát triển kỹ năng chuyên môn, làm chủ được các vị trí việc làm liên quan đến công nghệ mới và quy trình xanh trong môi trường làm việc chuyên nghiệp.

Tương tự, Trường Đại học Điện lực bắt đầu đào tạo sinh viên cho lĩnh vực năng lượng tái tạo từ năm 2015 và chính thức mở ngành vào năm 2018. Chương trình học bao quát từ điện mặt trời, điện gió, năng lượng sinh khối đến các công nghệ mới như hydrogen và pin nhiên liệu. Ngoài ra, trường cũng chú trọng đào tạo kỹ sư có kiến thức tổng hợp ở bậc đại học và chuyên sâu ở bậc sau đại học.

Trước đó, năm 2022, Công ty Điện lực EAB, Trường Cao đẳng kỹ thuật Bình Thuận và Chính phủ Đức đã cùng phối hợp thực hiện dự án “Đào tạo kỹ thuật viên điện gió” tại Bình Thuận. Kết quả, 500 lao động địa phương đã được đào tạo bài bản, với 80% học viên có việc làm ngay sau khóa học.

Tuy nhiên, để bảo đảm có đủ nhân sự cho quá trình chuyển đổi xanh trong dài hạn, chuyên gia tư vấn ESG Vũ Tuấn Anh, Phó Tổng giám đốc Công ty tái cấu trúc - chuyển đổi số Dr.SME, cho rằng cần phải bắt đầu từ đào tạo các môn học về kỹ năng sống xanh và phát triển bền vững để tạo cảm hứng và khát vọng xanh, ý thức xanh sạch, tiêu dùng xanh và thói quen tái chế. Bởi khi thế hệ trẻ hiểu rõ ý nghĩa của khái niệm xanh đối với hiện tại và tương lai, họ sẽ trở thành “người tiêu dùng xanh” và sẽ là nguồn nhân lực xanh trong xã hội.

Bổ sung, TS Nguyễn Đăng Toản, Trưởng khoa Năng lượng mới, Trường Đại học Điện lực, cho rằng cần tăng trường sự thiếu kết nối giữa nhà trường và doanh nghiệp, hướng tới đặt hàng trự tiếp cơ sở giáo dục, hoặc xây dựng chương trình đào tạo và hỗ trợ cơ sở vật chất, thay vì tuyển dụng sau đào tạo như hiện nay.

Còn bà Cao Lê Thanh Loan cho rằng, Chính phủ cần tăng cường đầu tư vào các chương trình giáo dục, đào tạo chuyên sâu về kỹ năng xanh cho người lao động trong nền kinh tế xanh. Đồng thời, nhanh chóng hoàn thiện các cơ chế, chính sách hỗ trợ, thúc đẩy, hướng dẫn đầy đủ về thực hiện chuyển đổi xanh cũng như triển khai việc làm xanh cho các doanh nghiệp. Đặc biệt, ba bên là quản lý nhà nước, doanh nghiệp và cơ sở đào tạo phải hợp tác chặt chẽ, đào tạo nguồn nhân lực theo sát nhu cầu thực tế của thị trường, doanh nghiệp.

Với doanh nghiệp, theo bà Loan, cần có đội ngũ đào tạo nội bộ hoặc sự hỗ trợ từ bên ngoài, như các đơn vị tư vấn, để tìm ra cách thức phát triển bền vững, xây dựng việc làm xanh… qua đó giúp tối ưu hóa chi phí, gia tăng lợi nhuận, đồng thời chủ động tạo nguồn lao động và mở ra xu hướng về việc làm xanh.

Vân Phong