Cách các siêu đô thị trên thế giới xua bụi mịn, 'giành lại bầu trời xanh'

Từ London (Anh) với vùng phát thải siêu thấp (ULEZ), Paris (Pháp) cấm xe diesel cũ đến Bắc Kinh (Trung Quốc) thay thế hàng triệu lò sưởi than - hàng loạt đô thị lớn trên thế giới đang tiên phong lấy lại bầu trời trong lành, giảm thiểu khói bụi.

London (Anh)

London từng giữ vai trò trung tâm trong thời kỳ Cách mạng Công nghiệp và từ giữa thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX, thành phố này thuộc nhóm đô thị lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, sự bùng nổ công nghệ và tốc độ đô thị hóa nhanh chóng kéo theo hệ quả nghiêm trọng: chất lượng không khí suy giảm mạnh.

Chất lượng không khí ở Anh ngày càng cải thiện.

Những làn sương mù ô nhiễm đặc trưng của London đã đi vào cả trong lịch sử và văn học. Hình ảnh thành phố bị che phủ bởi lớp khói vàng xám xuất hiện xuyên suốt trong tác phẩm của Charles Dickens, Arthur Conan Doyle và cả trong tranh của họa sĩ Monet, phản ánh một thời kỳ khi ô nhiễm không khí trở thành biểu tượng u ám của thủ đô nước Anh.

Tuy nhiên, chất lượng bầu không khí của khu vực này trong những năm gần đây có bước tiến đáng kinh ngạc. Đáng chú ý, vào năm 2018, Thị trưởng thủ đô London của Anh, ông Sadiq Khan cho biết chất lượng bầu không khí của thủ đô được đánh giá là sạch nhất trong vòng 10 năm trở lại đây.

Một trong những nỗ lực nổi bật của London trong bảo vệ môi trường là chiến dịch Breathe London. Đây là hệ thống gồm hàng trăm cảm biến chất lượng không khí được triển khai khắp 33 quận của thủ đô, cho phép theo dõi và cập nhật dữ liệu ô nhiễm theo thời gian thực. Mạng lưới cảm biến được đặt tại nhiều địa điểm như bệnh viện, trường học, công viên và dọc các tuyến đường, giúp xác định khu vực ô nhiễm.

Mạng lưới Breathe London cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ mở rộng khu vực phát thải cực thấp (ULEZ). Từ năm 2019, London trở thành nơi đầu tiên trên thế giới triển khai mô hình này. Theo quy định, các phương tiện di chuyển trong khu vực ULEZ phải đáp ứng tiêu chuẩn khí thải nghiêm ngặt; nếu không, chủ xe sẽ bị tính phí hằng ngày và các loại phương tiện nặng như xe tải hay xe buýt còn phải chịu mức phạt cao hơn.

Đến năm 2023, phạm vi ULEZ tiếp tục được mở rộng, bao phủ toàn bộ 33 quận của thủ đô, đánh dấu một trong những bước đi mạnh mẽ nhất của London trong nỗ lực cắt giảm ô nhiễm không khí.

Ngoài ra, giới chuyên gia cũng nhận định chất lượng không khí hiện nay ở London được cải thiện một phần do các biện pháp bảo vệ môi trường được Thị trưởng thủ đô London Sadiq Khan ban hành kể từ khi ông được bầu làm thị trưởng.

Trong những biện pháp này, phải kể tới việc áp dụng loại thuế mới T-charge đối với những phương tiện giao thông cũ và gây ô nhiễm môi trường ở trung tâm thủ đô London cũng như lần đầu tiên thiết lập một loạt khu vực xe buýt có lượng khí phát thải thấp.

Paris (Pháp)

Paris từng nổi tiếng với lớp khói bụi dày đặc, khí thải diesel và bụi mịn khiến nơi đây trở thành một trong những thủ đô ô nhiễm nhất châu Âu. Nhưng trong những năm trở lại đây, thủ đô nước Pháp đã kể một câu chuyện khác. Các quy định nghiêm ngặt về khí thải, giới hạn tốc độ, lệnh cấm xe diesel và ít chỗ đậu xe hơn giúp làm sạch không khí và ngăn ngừa hàng ngàn ca tử vong sớm.

Từ khi nhậm chức vào năm 2014, Thị trưởng Anne Hidalgo kiên định theo đuổi mục tiêu “trả lại Paris cho người dân” thay vì dành ưu tiên cho ô tô. Dưới sự lãnh đạo của bà, thành phố liên tục thu hẹp diện tích đỗ xe để mở thêm mảng xanh, cải tạo quảng trường bê tông thành không gian công cộng và biến nhiều tuyến phố thành khu vực ưu tiên cho người đi bộ.

Thủ đô Paris (Pháp) là nơi nhiều người ưa chuộng sử dụng xe đạp. (Ảnh: Wanderlustcrew)

Một trong những biểu tượng nổi bật nhất của quá trình chuyển đổi này là quyết định cấm ô tô lưu thông trên bờ phải sông Seine và xây dựng tuyến đường dạo ven sông vào năm 2016. Ngoài ra, thành phố thu hẹp nhiều làn xe ô tô để chuyển đổi thành tuyến đường dành riêng cho xe đạp. Nhờ đó, mạng lưới hạ tầng cho người đi xe đạp mở rộng hơn 40% kể từ năm 2015, đạt tổng chiều dài trên 1.000 km.

Những xe tải và xe máy chạy dầu diesel có 13 năm sử dụng trở lên cũng bị cấm hoạt động tại khu vực trung tâm thành phố. Nếu vi phạm, tiền phạt quy định là 68 euro (khoảng 77 USD) đối với người lái xe máy, và tăng lên 135 euro đối với người lái xe tải và xe buýt.

Chính quyền thành phố Paris cũng cấm lưu thông trong nội thành với các ô tô chạy dầu diesel có 18 năm sử dụng và ô tô chạy xăng 21 năm sử dụng.

Paris còn thực hiện mô hình “thành phố 15 phút” - nơi cư dân có thể dễ dàng tiếp cận mọi dịch vụ thiết yếu như y tế, giáo dục, chợ hay hoạt động văn hóa chỉ trong một quãng đường ngắn, bằng cách đi bộ hoặc đi xe đạp. Trong tiếng Pháp, khái niệm này được gọi là “la Ville du Quart d'Heure”.

Bắc Kinh (Trung Quốc)

Những năm 1990, Bắc Kinh chứng kiến đà tăng trưởng mạnh mẽ, cả về quy mô dân số lẫn các ngành công nghiệp và mức độ sử dụng than đá. Khi đời sống khá giả hơn, người dân mua và sử dụng ôtô nhiều hơn, lượng xe hơi lưu thông đạt mốc một triệu chiếc. Hệ quả là nồng độ trung bình các chất ô nhiễm trong không khí như sulfur dioxide (SO₂) và bụi lơ lửng ở thành phố vượt xa tiêu chuẩn chất lượng không khí quốc gia.

Kể từ đó, giới chức Trung Quốc triển khai hàng trăm biện pháp nhắm đến nguồn phát thải bụi mịn (PM) và muội than, như hoạt động sử dụng than, khí thải từ cơ sở công nghiệp, phương tiện giao thông và bụi xây dựng.

Thủ đô Bắc Kinh đang dần lấy lại bầu trời xanh.

Các nhà máy điện và hệ thống sưởi chuyển đổi dần từ sử dụng than sang khí đốt. Chính sách trợ giá và các chương trình cải tạo được áp dụng để khuyến khích việc thay thế lò hơi đốt than cũ bằng những loại lò hơi sử dụng nhiên liệu sạch hơn.

Thành phố cũng xây dựng một hệ thống kỹ thuật dự báo chất lượng không khí, gồm ba thành phần chính: mô hình dự báo thống kê, mô hình dự báo số và đánh giá - hiệu chỉnh của chuyên gia. Ngoài ra, Bắc Kinh mạnh tay loại bỏ 288 doanh nghiệp hoạt động sản xuất kinh doanh trong 11 lĩnh vực như vật liệu xây dựng, hóa chất, đồ gia dụng, cơ khí đúc..., giúp giảm hơn 8.300 tấn phát thải công nghiệp.

Trong đó, mùa đông năm 2017 đánh dấu cột mốc quan trọng của thành phố Bắc Kinh trong cuộc chiến chống ô nhiễm không khí. Sau 5 năm thực hiện Kế hoạch Hành động Không khí Sạch, nồng độ PM2.5 trung bình hằng năm ở Bắc Kinh giảm từ 89,5 xuống còn 58 µg/m³, vượt mục tiêu 60 µg/m³ do Quốc vụ viện đề ra.

Đến năm 2018, Bắc Kinh triển khai "sáng kiến 1 μg", chuyển trọng tâm nhiều hơn sang lĩnh vực như khí thải xe cơ giới và bụi phát tán. Năm 2023, chính quyền thành phố Bắc Kinh tiếp tục phân bổ 2,73 tỷ USD cho giải pháp bảo tồn năng lượng và bảo vệ môi trường với mục tiêu tiếp tục kéo giảm nồng độ PM2.5.

Ngoài ra, Bắc Kinh hết sức chú trọng phối hợp liên vùng trong xử lý ô nhiễm không khí. Thành phố cùng với các địa phương lân cận như Hà Bắc, Thiên Tân, Nội Mông Cổ…, xây dựng cơ chế phối hợp phòng chống ô nhiễm không khí liên vùng.

Kết quả năm 2024, nồng độ PM2.5 trung bình của Bắc Kinh là 30,5 μg/m3, thấp hơn 6,2% so với năm trước đó. Số ngày không khí chất lượng tốt là 290, tăng 114 ngày so với năm 2013 và là mức cao kỷ lục. Số ngày không khí ô nhiễm nặng giảm 96,6%, từ 58 ngày năm 2013 xuống còn hai ngày.

Kông Anh Phóng viênEmail (Nguồn: Tổng hợp)