Các đô thị toàn cầu đẩy mạnh giao thông xanh, bền vững

Thâm Quyến (Trung Quốc): đô thị tiên phong với hệ thống giao thông điện hóa toàn diện

Trong chưa đầy hai thập kỷ, Thâm Quyến đã trở thành một trong những TP tiên phong về phát triển hệ thống giao thông xanh, sạch và đa phương thức. Điểm nhấn nổi bật nhất chính là quyết định chuyển đổi toàn bộ đội xe buýt công cộng sang năng lượng sạch.

Ngay từ cuối năm 2021, Thâm Quyến đã có khoảng 20.000 xe buýt đã vận hành bằng điện, giúp tiết kiệm khoảng 345.000 tấn nhiên liệu và cắt giảm hơn 1,35 triệu tấn CO₂ mỗi năm. Theo phân tích từ Circle Economy, lượng phát thải giảm gần 48%, trong khi tiếng ồn, bụi mịn và NOₓ cũng giảm rõ rệt, góp phần cải thiện sức khỏe cộng đồng.

Thành công này không thể có nếu thiếu nền tảng hạ tầng. Thâm Quyến đã xây dựng hơn 500 trạm sạc với khoảng 8.000 điểm sạc, đủ khả năng đáp ứng nhu cầu vận hành hàng ngày.

Song song với buýt, TP cũng từng bước điện hóa taxi và các phương tiện khác, với hơn một nửa số taxi hiện nay không còn phụ thuộc vào xăng dầu. Quan trọng hơn, chính quyền đã mạnh dạn đưa ra gói hỗ trợ tài chính hàng tỷ nhân dân tệ cho phương tiện năng lượng mới, khuyến khích DN và người dân cùng tham gia. Giao thông xanh tại Thâm Quyến không chỉ dừng lại ở xe buýt hay taxi điện. TP sở hữu hệ thống metro với 17 tuyến dài gần 600km, trở thành trụ cột vận tải đô thị, đưa đón hàng triệu lượt khách mỗi ngày và giảm áp lực cho đường bộ. Bên cạnh đó, tuyến tram nhẹ (hình thức tàu điện chạy trên mặt đất, chi phí thấp hơn metro, sức chở trung bình) tại Longhua đã bổ sung những “mắt xích” quan trọng, kết nối hiệu quả các khu vực vệ tinh với trung tâm, tạo nên mạng lưới giao thông đồng bộ và bền vững.

Đặc biệt, từ năm 2018 TP còn thiết lập vùng logistics không phát thải, nơi xe tải điện được sử dụng để vận chuyển hàng hóa, qua đó giảm lượng khí thải từ lĩnh vực vận tải vốn chiếm tỷ trọng lớn.

Đáng chú ý, Thâm Quyến đã triển khai thẻ China T-Union, cho phép hành khách dùng một thẻ duy nhất cho metro, buýt, tram và phà. Hệ thống thanh toán này tạo trải nghiệm liền mạch, giúp người dân dễ dàng chuyển đổi giữa các phương thức. Sự tích hợp ấy được C40 Cities - mạng lưới toàn cầu gồm gần 100 TP lớn cam kết hành động trước biến đổi khí hậu - đánh giá là bước tiến quan trọng hướng tới hệ thống giao thông công cộng toàn diện, không phát thải.

Phà điện hydrofoil Candela P-12 “Nova” - phà điện hydrofoil đầu tiên trên thế giới phục vụ giao thông công cộng, ra mắt cuối năm 2024 tại Stockholm. Ảnh: Electric car report

Các chuyên gia quốc tế nhìn nhận Thâm Quyến là hình mẫu cho các đô thị khác. Theo Ngân hàng Thế giới, TP này chứng minh một đô thị với hơn 17 triệu dân vẫn có thể chuyển đổi sang mô hình giao thông carbon thấp nếu có chính sách đúng đắn và sự hợp tác đa bên.

C40 Cities nhấn mạnh Thâm Quyến đã thành công nhờ sự kết hợp giữa chính quyền, DN sản xuất phương tiện, nhà quản lý lưới điện và các tổ chức tài chính.

Stockholm (Thụy Điển): mô hình tích hợp đa phương thức, kết hợp giao thông thủy - bộ - sắt

Stockholm từ lâu được coi là một trong những đô thị tiên phong về giao thông bền vững với việc tích hợp nhiều phương tiện di chuyển xanh trên cả đường bộ, đường thủy và không gian đô thị.

Một trong những điểm nhấn gần đây là phà điện hydrofoil Candela P-12 “Nova”, đưa vào hoạt động từ cuối năm 2024. Đây là phà điện hydrofoil đầu tiên trên thế giới phục vụ giao thông công cộng thường xuyên.

Nhờ công nghệ cánh hydrofoil bằng sợi carbon, Nova tiêu thụ ít năng lượng hơn tới 80 - 95% so với phà diesel, trong khi lượng khí thải CO₂ giảm xuống chỉ còn 23 gram mỗi hành khách/km, thấp hơn tới 95% so với phương tiện cũ.

Bên cạnh hiệu quả môi trường, Nova còn giúp tiết kiệm thời gian, rút ngắn quãng đường 15km từ Tappstrom đến trung tâm chỉ còn 30 phút, nhanh gấp đôi xe buýt hoặc phà diesel. Thành công này mở ra triển vọng ứng dụng cho nhiều TP ven biển khác như San Francisco hay Venice.

Tuy nhiên, Nova chỉ là một phần trong chiến lược tổng thể mà Stockholm theo đuổi nhiều năm qua. TP đã sớm đạt mục tiêu vận hành metro, tàu hỏa ngoại ô và tram bằng 100% điện tái tạo, chủ yếu từ gió và thủy điện, từ năm 2017. Hệ thống xe buýt nội thành cũng chuyển sang sử dụng nhiên liệu sinh học và các nguồn tái tạo khác, góp phần giảm phát thải trong khu vực đô thị đông đúc.

Song song với phương tiện cơ giới, Stockholm chú trọng phát triển hạ tầng thân thiện cho xe đạp và người đi bộ. Các tuyến đường đi bộ và làn xe đạp an toàn được kết nối trực tiếp với ga metro, tram, tạo điều kiện thuận lợi cho việc kết hợp nhiều hình thức di chuyển.

Dịch vụ xe đạp công cộng City Bikes hoạt động theo mùa cũng được tích hợp trong hệ sinh thái giao thông, giúp người dân dễ dàng lựa chọn giữa xe đạp, metro và tram.

Trong nhóm phương tiện đường sắt nhẹ, tuyến Lidingobanan kết nối đảo Lidingo với nội đô là ví dụ tiêu biểu, minh họa cách TP khai thác giao thông sạch để giải quyết bài toán đi lại giữa trung tâm và các đảo. Ngoài ra, Stockholm đang mở rộng dịch vụ chia sẻ phương tiện, bao gồm cả xe đạp và ô tô, nhằm bổ trợ cho mạng lưới vận tải công cộng và giảm sự lệ thuộc vào sở hữu xe cá nhân.

Không thể thiếu là các chính sách quản lý nhu cầu giao thông. Thu phí tắc nghẽn, áp dụng từ năm 2007, đã giúp giảm lưu lượng xe vào trung tâm và cải thiện chất lượng không khí. TP cũng đặt mục tiêu triển khai khu Zero Emission Zones vào năm 2026, chỉ cho phép phương tiện không phát thải lưu thông tại các khu vực trung tâm lịch sử.

Surabaya (Indonesia): sáng kiến cộng đồng và chiến lược quy hoạch giao thông bền vững

Surabaya, TP lớn thứ hai của Indonesia, đang nổi lên như một hình mẫu về phát triển giao thông xanh, bền vững và đa phương thức ở Đông Nam Á.

Một trong những sáng kiến nổi bật là hệ thống Suroboyo Bus được đưa vào vận hành từ năm 2018. Điểm độc đáo của mô hình này nằm ở cách thanh toán: hành khách có thể trả phí đi xe bằng chai nhựa hoặc cốc nhựa đã qua sử dụng. Cách làm sáng tạo này vừa góp phần giảm rác thải nhựa ra môi trường, vừa nâng cao ý thức cộng đồng về tái chế và sử dụng tài nguyên bền vững. Mỗi vé có thể được đổi bằng một số lượng chai nhựa nhất định, giúp thu gom hàng chục tấn rác tái chế trong nhiều năm qua.

Đến năm 2022, để phù hợp với nhu cầu tiện lợi, hệ thống bổ sung phương thức thanh toán điện tử qua QRIS và thẻ, nhưng tùy chọn trả phí bằng nhựa vẫn được duy trì như một nét đặc trưng gắn với bản sắc của TP.

Song hành với Suroboyo Bus, cuối năm 2021 Surabaya đưa vào hoạt động hệ thống Bus Rapid Transit (BRT) mang tên Trans Semanggi Suroboyo. Đây là bước tiến quan trọng trong việc nâng cấp dịch vụ vận tải công cộng theo chuẩn quốc tế. Trong số hơn 100 xe buýt ban đầu, khoảng 40 xe là buýt điện, đánh dấu nỗ lực của TP trong việc từng bước chuyển đổi sang năng lượng sạch. Với làn đường ưu tiên, mạng lưới BRT giúp giảm thời gian di chuyển, hạn chế ùn tắc và khuyến khích người dân lựa chọn phương tiện công cộng thay vì sử dụng xe cá nhân.

Ngoài ra, hệ thống đường sắt vùng Greater Surabaya Commuter Line - đường sắt vùng dành cho tàu chở khách đi lại hàng ngày - cũng đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối trung tâm TP với các khu vực lân cận. Dù phần lớn các đoàn tàu hiện vẫn sử dụng động cơ diesel, nhưng tuyến đường sắt này đã góp phần giảm tải áp lực cho hệ thống đường bộ, giúp hạn chế ô nhiễm không khí và điều tiết luồng giao thông hiệu quả hơn.

Từ góc độ quy hoạch, Surabaya đang hướng tới một hệ sinh thái giao thông đa phương thức gắn liền với hạ tầng xanh. TP đã đầu tư phát triển các làn đường dành riêng cho người đi bộ và xe đạp, mở rộng không gian xanh và cải thiện chất lượng hạ tầng đô thị. Từ năm 2025, Surabaya sẽ triển khai Kế hoạch Phát triển Giao thông Đô thị Bền vững, trong đó chú trọng quản lý nhu cầu di chuyển, thúc đẩy các phương thức micro mobility như xe đạp và scooter điện, đồng thời tích hợp giao thông công cộng với dịch vụ chia sẻ phương tiện và hệ thống bãi đỗ thông minh.

Tùng Lâm