Bước ngoặt quản trị của 2,5 triệu hộ kinh doanh khi chuyển sang kê khai thuế

Tọa đàm "Tháo gỡ vướng mắc chuyển đổi từ thuế khoán sang kê khai đối với hộ kinh doanh" - Ảnh: VGP

Chuyển đổi thuế là chuyển đổi quản trị

Phát biểu khai mạc và dẫn đề tại tọa đàm "Tháo gỡ vướng mắc chuyển đổi từ thuế khoán sang kê khai đối với hộ kinh doanh" ngày 10/12, GS.TS Nguyễn Đức Thuận, Chủ tịch Hội các Nhà quản trị doanh nghiệp Việt Nam (VACD), khẳng định việc chuyển đổi không đơn thuần là thay đổi phương thức thu - nộp thuế. Theo ông, bản chất sâu xa hơn là đổi mô hình vận hành, nâng chuẩn quản trị, đưa hộ kinh doanh tiệm cận chuẩn mực doanh nghiệp hiện đại.

GS.TS Nguyễn Đức Thuận, Chủ tịch Hội các Nhà quản trị doanh nghiệp Việt Nam (VACD) - Ảnh: VGP

"Nếu làm tốt, đây sẽ là một cuộc nâng cấp cho hàng triệu cơ sở kinh doanh nhỏ", ông Nguyễn Đức Thuận nhấn mạnh.

Ở góc độ chính sách thuế, bà Lê Thị Duyên Hải, Phó Tổng thư ký Hội Tư vấn Thuế Việt Nam, nguyên Vụ trưởng Vụ Kê khai và Kế toán thuế (Tổng cục Thuế, nay là Cục Thuế) , cho rằng cộng đồng xã hội đang dõi theo quá trình chuyển đổi của khoảng 2,5 triệu hộ kinh doanh. Đây không chỉ là lực lượng nộp thuế quan trọng mà còn đóng vai trò lớn trong tạo việc làm và ổn định đời sống.

Chuyển đổi phương pháp tính thuế trong bối cảnh đó tạo ra không ít lo lắng. Cơ quan thuế, hiệp hội và báo chí đã liên tục trao đổi thông tin để người dân hiểu đúng, tránh hoang mang, đồng thời nhận diện rõ lợi ích song hành cùng thách thức.

Theo quy định hiện hành, hộ kinh doanh phải đăng ký kinh doanh và đăng ký thuế. Hiện việc đăng ký thuế được thực hiện thông qua mã định danh cá nhân, thay cho mã số thuế riêng. Tuy nhiên, một số nhóm đặc thù như sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp, làm muối, người bán hàng rong, kinh doanh thời vụ, thu nhập thấp được miễn đăng ký kinh doanh nhưng vẫn phải đăng ký thuế.

Nếu không đăng ký kinh doanh, thu nhập có thể bị phân loại thành tiền lương - tiền công và phải chịu biểu thuế lũy tiến lên tới 35%. Ngược lại, thu nhập từ hoạt động kinh doanh hiện chịu tỷ lệ theo doanh thu. Sự khác biệt này tác động trực tiếp đến nghĩa vụ thuế thực tế.

Bà Lê Thị Duyên Hải, Phó Tổng thư ký Hội Tư vấn Thuế Việt Nam, nguyên Vụ trưởng Vụ Kê khai và Kế toán thuế (Tổng cục Thuế, nay là Cục Thuế) - Ảnh: VGP/HT

Với các hộ đang áp dụng khoán, thủ tục khai thuế đơn giản, chỉ thực hiện một lần trong năm để xác định doanh thu. Trường hợp doanh thu dưới ngưỡng, thuế GTGT và TNCN bằng 0.

Trong khi đó, hộ kê khai - chủ yếu thuộc nhóm bán lẻ, dịch vụ - thực hiện nghĩa vụ theo tỷ lệ trên doanh thu. Các hộ hợp tác với doanh nghiệp (đại lý, cho thuê tài sản, bán hàng đa cấp…) thường được bên doanh nghiệp khai thay, nộp thay.

Hầu hết hộ kê khai áp dụng kỳ kê khai theo quý theo Luật Quản lý thuế, trừ trường hợp doanh thu trên 50 tỷ đồng phải kê khai theo tháng. Như vậy, về thủ tục, cơ chế mới đã được thiết kế theo hướng đơn giản hóa.

Đối với các hộ kinh doanh trên sàn có chức năng thanh toán, theo Nghị định 91/2022/NĐ-CP (hiệu lực từ 1/7/2025), nghĩa vụ thuế được khấu trừ và nộp thay, hộ không phải kê khai. Doanh thu từ các sàn này được loại trừ khi xác định nghĩa vụ thuế của hộ.

Ngược lại, các hộ bán hàng trên nền tảng xã hội như Facebook, Zalo, TikTok, nơi nền tảng không trực tiếp thu tiền thì phải tự kê khai, nộp thuế theo tỷ lệ.

Đối với hóa đơn điện tử, từ 1/7/2022, hộ có doanh thu từ 1 tỷ đồng trở lên bắt buộc sử dụng hóa đơn điện tử. Dự thảo Luật Quản lý thuế sửa đổi giữ nguyên ngưỡng này khi áp dụng từ 1/1/2026.

Các bước chuyển đổi từ khoán sang kê khai

Bà Lê Thị Duyên Hải cho biết, cơ quan thuế sẽ phân loại hộ kinh doanh vào 4 nhóm, căn cứ doanh thu thực tế năm 2025 và dự kiến 2026.

Dưới góc nhìn từ pháp, Luật sư Trương Thanh Đức cho rằng hộ kinh doanh chịu trách nhiệm vô hạn - rủi ro lớn nhất về pháp lý. Ngược lại, mô hình công ty giúp giới hạn trách nhiệm.

Doanh nghiệp được khấu trừ chi phí rộng hơn, có ưu đãi thuế, tiếp cận chuỗi cung ứng và thị trường tốt hơn. Hộ kinh doanh lớn nếu tiếp tục duy trì mô hình cũ sẽ bất lợi.

Hiện nay, nhiều doanh nghiệp đang cung cấp các giải pháp phần mềm để phục vụ cho hoạt động kê khai thuế của doanh nghiệp. Các phần mềm được thiết kế theo tiêu chí: dễ dùng - chi phí thấp - thao tác trên điện thoại.

Đặc biệt, các dữ liệu sẽ tạo nền tảng cho AI kiểm tra chéo, giúp cơ quan thuế quản lý chính xác mà không cần kiểm tra thủ công.

Anh Minh