Bước ngoặt lịch sử về quản trị quốc gia (bài 1)

Phân cấp, phân quyền mạnh mẽ vì quyền lợi của người dân

Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị đã nêu rất rõ trách nhiệm của Nhà nước, hệ thống chính quyền, đảng viên, doanh nghiệp, người dân đối với nhiệm vụ phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số. Cụ thể hóa quan điểm chỉ đạo của Nghị quyết 57 đồng thời phục vụ cho dấu mốc lịch sử tổ chức chính quyền hai cấp từ ngày 1/7, ngày 19/6, Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đã ban hành Kế hoạch số 02 thúc đẩy chuyển đổi số liên thông, đồng bộ, nhanh, hiệu quả đáp ứng yêu cầu sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, bảo đảm sự thống nhất, đồng bộ, liên thông trong toàn hệ thống chính trị từ Trung ương đến địa phương, phù hợp với mô hình tổ chức chính quyền địa phương hai cấp. Đặc biệt, đổi mới toàn diện phương thức làm việc của các cơ quan trong hệ thống chính trị, trong đó việc cấu trúc lại quy trình, phân cấp, phân quyền gắn liền với ứng dụng công nghệ.

Kế hoạch số 02 một lần nữa nêu rõ quan điểm chỉ đạo của lãnh đạo Đảng, Nhà nước về phân cấp, phân quyền. Cụ thể, Tỉnh ủy, Thành ủy với vai trò là cơ quan lãnh đạo cao nhất của Đảng bộ tại địa phương, có trách nhiệm chỉ đạo toàn diện và bảo đảm các chủ trương về chuyển đổi số được quán triệt, thực hiện nghiêm túc trong toàn hệ thống chính trị tại địa phương. UBND cấp tỉnh là cơ quan đầu não, chịu trách nhiệm toàn diện về tổ chức, chỉ đạo và điều phối toàn bộ hoạt động chuyển đổi số trên địa bàn. Cấp xã được xác định là cấp thực thi, tuyến đầu, nơi trực tiếp tương tác với người dân và là nguồn tạo lập dữ liệu quan trọng nhất cho hệ thống.

Việc phân cấp, phân quyền đến từng vị trí, giúp thông suốt thủ tục hành chính trong tổ chức chính quyền hai cấp.

Đồng chí Trần Cẩm Tú, Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư, Phó trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đã nhấn mạnh và chỉ rõ mô hình tổng thể của chính quyền hai cấp trong triển khai thực hiện nhiệm vụ liên quan đến chuyển đổi số. Theo đó, ở cấp Trung ương, Ban Chỉ đạo Trung ương đóng vai trò tổng chỉ huy. Chính phủ và các bộ ban hành các tiêu chuẩn, quy chuẩn và chịu trách nhiệm về quản trị dữ liệu quốc gia cũng như phân định rõ từng nhóm nhiệm vụ cụ thể.

Ban Chỉ đạo cấp tỉnh là cơ quan chịu trách nhiệm toàn diện việc triển khai tại địa phương. Cấp xã là cấp thực thi, tuyến đầu phục vụ người dân, bảo đảm thực hiện thông suốt các dịch vụ công và tạo lập dữ liệu mới “đúng-đủ-sạch-sống-thống nhất-dùng chung” từ ngày 1/7/2025. Người dân và doanh nghiệp tương tác với toàn bộ hệ thống qua một cửa duy nhất là Cổng dịch vụ công quốc gia và ứng dụng VNeID. Với ứng dụng VNeID được xem là “chìa khóa số” để định danh, xác thực, cung cấp giấy tờ điện tử và nhận thông báo chính thức từ chính quyền và Cổng dịch vụ công quốc gia được xác định là “một cửa số” duy nhất để thực hiện toàn bộ các thủ tục hành chính, các nhiệm vụ trọng tâm đã được Kế hoạch số 02 chỉ ra rất rõ qua 2 giai đoạn với mục tiêu, lộ trình và phân công trách nhiệm hết sức cụ thể cho từng ban, bộ, ngành Trung ương và chính quyền hai cấp tỉnh, xã.

Lần đầu tiên trong lịch sử cải cách hành chính, các địa phương được chủ động quyết định các lĩnh vực cốt lõi như đầu tư công, ngân sách, tổ chức bộ máy, biên chế, khoa học công nghệ, chuyển đổi số... Trung ương không “làm thay” mà đóng vai trò thiết kế thể chế, chuẩn hóa quy trình, giám sát thực thi. Bộ, ngành không còn ôm quyền, mà chia sẻ quyền để cấp tỉnh thực sự là cấp quyết định, chịu trách nhiệm trước dân. Đây là một cuộc đổi vai toàn diện trong bộ máy Nhà nước, được triển khai đồng bộ từ thể chế đến công nghệ, từ dữ liệu đến con người, và từ Trung ương xuống tận cơ sở.

Việc xóa bỏ cấp huyện trong tổ chức chính quyền không đơn thuần là cắt giảm một tầng nấc trung gian. Đó là một cuộc tái định vị vai trò của cấp xã, phường, thị trấn vốn được xem là từ “trạm trung chuyển” hồ sơ trở thành “Trung tâm hành chính công” phục vụ nhân dân, doanh nghiệp ở ngay tại địa bàn dân cư. Sẽ không còn tình trạng “xin ý kiến trên”, không còn những vòng lặp hành chính khiến người dân, doanh nghiệp phải đi lại, chờ đợi. Cấp xã - cấp chính quyền gần dân nhất nay được trao quyền thực chất và chịu trách nhiệm toàn diện trong giải quyết mọi thủ tục liên quan đến tất cả các lĩnh vực của đời sống người dân từ hộ tịch, dân cư, đất đai đến an sinh xã hội, môi trường, cấp phép kinh doanh…

Đây không chỉ là trao việc, mà là trao quyền thực chất. Không đơn thuần là giao nhiệm vụ, mà là trao thẩm quyền, năng lực và trách nhiệm để cấp xã thực sự trở thành “cánh tay hiện thực hóa” của chính quyền trong đời sống hằng ngày của người dân. Để thực thi vai trò mới ấy, chính quyền cấp xã không còn vận hành bằng hồ sơ giấy mà bằng công cụ số, dữ liệu số và nền tảng điều hành số. Mỗi yêu cầu của người dân giờ đây được xử lý nhanh hơn, chính xác hơn, minh bạch hơn, có thời hạn, có dấu vết, có người chịu trách nhiệm đến cùng.

Đại tá Vũ Văn Tấn, Cục trưởng Cục Cảnh sát quản lý hành chính về trật tự xã hội (QLHC về TTXH), Bộ Công an cho biết, để phục vụ chính quyền hai cấp, đơn vị đã làm rõ 50 điểm nghẽn thuộc 5 nhóm pháp lý, dữ liệu, hạ tầng, bảo mật, nhân lực, hỗ trợ và giao đồng chí Giám đốc Công an tỉnh tham mưu cho Chủ tịch UBND tỉnh chỉ đạo tháo gỡ trên từng phần việc được phân công, phân cấp. Cục Cảnh sát QLHC về TTXH cũng phối hợp 23 tỉnh sáp nhập lựa chọn hệ thống hạ tầng công nghệ bảo đảm kết nối với hệ thống dân cư, kiểm tra an ninh, an toàn và điều chỉnh hệ thống bảo đảm địa giới hành chính công bố; chuẩn bị con dấu ứng trực để đồng loạt cấp phục vụ cho ngày 1/7; công bố các danh mục dịch vụ công, địa chỉ trụ sở… lên VNeID để người dân biết, thực hiện.

Bên cạnh đó, tạo kênh xuyên suốt giữa Công an các tỉnh, các doanh nghiệp đang triển khai hạ tầng cho các tỉnh và đặc biệt việc tái cấu trúc dịch vụ công để hướng dẫn triển khai cùng Cục Chuyển đổi số Bộ Khoa học Công nghệ và Ban Cơ yếu Chính phủ. Cục Cảnh sát QLHC về TTXH cũng phối hợp với các tập đoàn xây dựng học liệu hướng dẫn phần mềm thủ tục hành chính để triển khai bình dân học vụ số giúp công chức thành thạo kỹ năng sử dụng phần mềm.

Trao quyền phải gắn với kiểm soát, rõ trách nhiệm

Quan điểm chỉ đạo của Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đó là, phân quyền mạnh không đồng nghĩa với buông lỏng quản lý mà trái lại càng phân cấp, phân quyền mạnh thì công tác giám sát càng chặt chẽ, hiệu quả. Nghị quyết 57 khẳng định rõ: Các cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên cần nhận thức đầy đủ tầm quan trọng và quán triệt sâu sắc các quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về chuyển đổi số, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, xác định rõ trách nhiệm, chủ động triển khai thực hiện.

Người đứng đầu phải trực tiếp phụ trách, chỉ đạo; cán bộ, đảng viên phải gương mẫu thực hiện. Nhiệm vụ chuyển đổi số, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo được xác định cụ thể trong chương trình, kế hoạch công tác hằng năm của cơ quan, tổ chức, đơn vị, địa phương; kết quả thực hiện là tiêu chí đánh giá hiệu quả thực hiện nhiệm vụ, đánh giá thi đua, khen thưởng hằng năm. Với những quan điểm chỉ đạo trên, rõ ràng quyền lực được trao đã được gắn với giám sát, kiểm tra và đánh giá trách nhiệm đến từng cá nhân. Người đứng đầu không thể “khoán trắng” cho cấp dưới, càng không thể đứng ngoài hệ thống giám sát kết quả.

Người dân sử dụng các thiết bị kết nối mạng với Cổng dịch vụ công quốc gia để giải quyết thủ tục hành chính.

Kế hoạch số 02 cũng đã đặt ra những yêu cầu hết sức cụ thể về định lượng hóa từng đầu việc, chỉ tiêu, kết quả; xây dựng hệ thống điều hành số, kết nối từ xã lên tỉnh và đến Trung ương cũng như đưa kết quả phục vụ người dân, doanh nghiệp vào đánh giá, xếp loại, chấm điểm cán bộ, xét thi đua, bổ nhiệm và kỷ luật, đặc biệt là người đứng đầu. Chỉ đạo các ban, bộ, ngành và địa phương trong toàn quốc tại Hội nghị triển khai Kế hoạch số 02 ngày 23/6 vừa qua, Thường trực Ban Bí thư Trần Cẩm Tú cũng nêu rõ: Đồng chí Bí thư cấp ủy, Chủ tịch UBND, Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan Trung ương xây dựng phê duyệt kế hoạch triển khai của cơ quan, địa phương; trực tiếp chỉ đạo, theo dõi, chịu trách nhiệm toàn diện trước Ban Chỉ đạo, Bộ Chính trị, Ban Bí thư về kết quả thực hiện. Coi đây là nhiệm vụ chính trị trọng tâm, không được khoán trắng cho bộ phận chuyên môn và chỉ khi người đứng đầu vào cuộc với quyết tâm, quyết liệt và trách nhiệm cao thì mới có kết quả, mới thành công.

Nhiều địa phương đã tiên phong xây dựng hệ thống điều hành dữ liệu trực tuyến cho phép lãnh đạo theo dõi tiến độ giải quyết thủ tục theo thời gian thực. Không còn “không biết ai đang làm gì”, mọi việc đều có dấu vết số, có thời hạn xử lý, có trách nhiệm gắn với từng tên người cụ thể. Sự kiện 1/7/2025 không chỉ là một dấu mốc hành chính mà là dấu ấn tái thiết thể chế. Một Nhà nước không còn “xin – cho” mà “phân cấp, trao quyền”; không còn quản lý theo kiểu “trên xuống” mà chuyển sang phục vụ từ dưới lên, từ xã, phường nơi gần dân nhất, hiểu dân nhất và có trách nhiệm đến cùng với từng nhu cầu cụ thể của người dân, doanh nghiệp.

Chính quyền hai cấp phải được triển khai đúng tinh thần, nhiệm vụ của Nghị quyết 57, Kế hoạch số 02 sẽ trở thành một cỗ máy phục vụ tinh gọn, minh bạch, linh hoạt và hiệu quả. Ở đó, chuyển đổi số không còn là công cụ hỗ trợ, mà là hạ tầng vận hành cốt lõi; dữ liệu không chỉ là thông tin, mà là "nguồn năng lượng mới" cho quản trị hiện đại; và mọi quyền lực, mọi quy trình, mọi vị trí công vụ đều được thiết kế với một đích đến duy nhất: phụng sự người dân và doanh nghiệp một cách thực chất, tận tâm và có trách nhiệm.

Nhưng để cỗ máy ấy vận hành hiệu quả, không thể chỉ dựa vào công nghệ. Điều cốt lõi là con người, từng cán bộ, công chức, đảng viên phải chuyển mình, không chỉ trong cách làm việc mà cả trong tư duy và hành xử công vụ. Cấp xã nơi gần dân nhất, hiểu dân nhất nay không thể “giữ vai phụ” mà phải trở thành trung tâm điều hành thực tiễn, hiện thực hóa các chủ trương lớn bằng hành động cụ thể. Việc xử lý thủ tục không còn phụ thuộc vào “cảm tính” cá nhân, mà được gắn với hệ thống, với dữ liệu, với trách nhiệm đã được định danh đến từng người. Trong hệ sinh thái đó, không có chỗ cho sự vô cảm, không có vùng trống trách nhiệm, càng không có chỗ cho sự trì trệ, đùn đẩy hay trách nhiệm được núp bóng tập thể.

Để đảm bảo quyền lực được trao không bị lạm dụng và để phân quyền thực chất không đi kèm buông lỏng, nền tảng số còn cho phép kiểm soát trách nhiệm đến từng cá nhân. Mỗi thao tác xử lý, mỗi bước thẩm định, mỗi quyết định hành chính đều có dấu vết điện tử, thời hạn rõ ràng, người chịu trách nhiệm cụ thể và cơ chế giám sát khách quan, công khai. Hệ thống không chỉ đo lường tiến độ, mà còn chấm điểm phục vụ, ghi nhận hiệu quả là cơ sở cho khen thưởng, kỷ luật, điều chuyển hay bổ nhiệm cán bộ. Thường trực Ban Bí thư Trần Cẩm Tú cũng yêu cầu “Ban Chỉ đạo Trung ương, Cơ quan thường trực phải sử dụng triệt để công cụ giám sát số, bảng theo dõi số liệu thời gian thực để theo dõi tiến độ, chất lượng thực hiện của từng cơ quan, địa phương. Xây dựng cơ chế cảnh báo sớm, xử lý nghiêm các đơn vị trì trệ, né tránh, thiếu trách nhiệm”.

Tất cả những điều đó tạo nên một mô hình quản trị hiện đại, minh bạch, “có thưởng - có phạt”, “có quyền - có trách nhiệm”, giúp chính quyền hai cấp thực sự là bước chuyển toàn diện trong tổ chức Nhà nước. Ngày 1/7/2025 không chỉ là một cột mốc hành chính, đó là ngày khai mở một tư duy quản trị mới, một khởi đầu cho hệ giá trị công vụ mới, nơi mọi sáng tạo, công nghệ, dữ liệu đều vì người dân, doanh nghiệp là mục tiêu phục vụ, thụ hưởng.

(Còn nữa)

Hoàng Phong