Bước khởi đầu cho nông nghiệp tuần hoàn ở ĐBSCL

Từ “lúa - tôm” đến mô hình thuận thiên

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và yêu cầu phát triển bền vững, Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) - vùng sản xuất lương thực lớn nhất cả nước - đang đứng trước bài toán cần thay đổi mô hình phát triển. Khi đất canh tác suy giảm và nguồn lực thiên nhiên dần cạn kiệt, nông nghiệp tuần hoàn được xem là hướng đi tất yếu để vừa đảm bảo sinh kế, vừa giảm phát thải và bảo vệ môi trường.

Theo TS Nguyễn Hồng Gấm, giảng viên Trường Đại học Nam Cần Thơ - người có công trình nghiên cứu về “Nông nghiệp tuần hoàn - mô hình phát triển kinh tế bền vững ĐBSCL”, cho biết: “Về thực tế, nông nghiệp tuần hoàn ở ĐBSCL đã có nhiều mô hình, nhưng xét về lý thuyết, đây mới là bước khởi đầu”.

Mô hình tuần hoàn truyền thống mà người nông dân áp dụng từ bao đời nay - Ảnh: T.L

Nông nghiệp tuần hoàn hướng tới việc kéo dài vòng đời của vật chất, tối ưu hóa tài nguyên và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường - hoàn toàn khác với mô hình tuyến tính “sản xuất - tiêu dùng - thải bỏ”.

Hiện nay, nhiều mô hình đã hoạt động hiệu quả tại các tỉnh Vĩnh Long, Cà Mau, An Giang… nổi bật nhất là mô hình luân canh lúa - tôm. Theo ông Nguyễn Văn Đông, Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Vĩnh Long, chất thải của tôm được dùng làm dinh dưỡng cho lúa và ngược lại, giúp giảm hóa chất, tăng năng suất và giá trị nông sản. Phụ phẩm rơm rạ cũng được tận dụng để sản xuất phân hữu cơ hoặc nguyên liệu sinh học, giúp nông dân tăng thu nhập.

Ở lĩnh vực chăn nuôi, nhiều hộ đã áp dụng hệ thống biogas để xử lý chất thải thành khí đốt và phân bón hữu cơ, vừa tiết kiệm năng lượng vừa giảm ô nhiễm. Trong công nghiệp chế biến thủy sản, các doanh nghiệp như Vĩnh Hoàn, Minh Phú, Sao Mai đã tận dụng phụ phẩm như đầu, xương, da cá, vỏ tôm để sản xuất Chitosan, Collagen, Gelatin và dầu cá Omega, cung ứng cho ngành dược, mỹ phẩm và thực phẩm xuất khẩu.

Mô hình tôm-lúa cho ra những con tôm sạch - Ảnh: T.L

Những mô hình này cho thấy, tuần hoàn trong nông nghiệp không chỉ bảo vệ môi trường, mà còn tạo ra chuỗi giá trị mới cho nông sản Việt Nam.

Rơm rạ, chất thải và bài toán môi trường

Theo Cục Trồng trọt (Bộ NN&PTNT trước đây), mỗi năm ĐBSCL thải ra 26 - 27 triệu tấn rơm, nhưng hơn 70% bị đốt hoặc vùi trực tiếp xuống đồng ruộng, gây ô nhiễm không khí và phát thải khí methane. Thời gian qua, nhiều địa phương đã triển khai các mô hình tận dụng rơm rạ làm nấm rơm, phân bón sinh học, thức ăn gia súc và nhựa sinh học, góp phần giảm phát thải và tạo sinh kế cho nông dân.

Dù vậy, chỉ khoảng 50% phụ phẩm rơm rạ được tái sử dụng, phần còn lại vẫn bị lãng phí. Ngoài ra, sản xuất lúa gạo hàng năm cũng tạo ra 4 triệu tấn trấu và 2 triệu tấn cám, nếu tận dụng hiệu quả sẽ nâng cao chuỗi giá trị ngành hàng gạo - sản phẩm chủ lực của vùng.

Không chỉ trong trồng trọt, lĩnh vực chăn nuôi và thủy sản cũng phát sinh lượng lớn chất thải. ĐBSCL mỗi năm có đến 2,78 triệu tấn chất thải từ chăn nuôi, phần lớn vẫn xử lý thô sơ. Với sản lượng trái cây hàng triệu tấn, lượng phụ phẩm như vỏ sầu riêng, vỏ khóm, cuống chuối… cũng là thách thức lớn nếu không được xử lý bằng công nghệ tuần hoàn.

Theo PGS-TS Nguyễn Hồng Quân, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế Tuần hoàn (ĐHQG TP.HCM), mô hình này không chỉ giúp ứng phó biến đổi khí hậu, mà còn gia tăng giá trị sản xuất trên cùng đơn vị diện tích, hướng đến mục tiêu phát triển vùng bền vững, thân thiện với môi trường.

Chuyển đổi xanh - hành trình cần chính sách và công nghệ

Dù tiềm năng lớn, nông nghiệp tuần hoàn ở ĐBSCL vẫn đang trong giai đoạn đầu. Theo TS Nguyễn Hồng Gấm, để mô hình này phát triển cần có hành lang pháp lý rõ ràng và chính sách khuyến khích phù hợp. Nhà nước cần sớm bổ sung, hoàn thiện Luật Bảo vệ môi trường, điều chỉnh quy hoạch năng lượng, giảm phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch và gắn phát triển kinh tế tuần hoàn với Cách mạng công nghiệp 4.0.

Rơm rạ được cuộn để đưa về xử lý trồng nấm rơm - Ảnh: T.L

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp cần xác định mục tiêu ưu tiên trong sản xuất, kết hợp truyền thông và đổi mới công nghệ để vừa đảm bảo hiệu quả kinh tế, vừa hướng đến phát triển bền vững.

ĐBSCL là vùng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn và sụt lún đất, nên việc chuyển sang mô hình nông nghiệp tuần hoàn không chỉ là lựa chọn, mà là con đường tất yếu.

Từ những mô hình lúa - tôm, biogas đến tái chế phụ phẩm thủy sản, khu vực này đang từng bước chứng minh: “phát triển xanh” không phải là khẩu hiệu, mà là chiến lược sống còn để bảo vệ sinh kế hàng chục triệu người dân miền Tây.

Văn Kim Khanh