Bước đột phá trong quan hệ Azerbaijan - Armenia

Lô hàng nhiên liệu đầu tiên được vận chuyển từ Azerbaijan đến Armenia. Ảnh: APA

Việc Azerbaijan vừa xuất khẩu lô nhiên liệu đầu tiên sang Armenia sau nhiều thập kỷ căng thẳng và xung đột được giới chuyên gia, chính phủ hai nước và các quan sát viên quốc tế đánh giá là một bước tiến quan trọng cả về mặt thực tiễn lẫn biểu tượng trong tiến trình bình thường hóa quan hệ giữa hai nước láng giềng Nam Caucasus.

Lô hàng gồm 22 toa tàu chở khoảng 1.200-1.300 tấn xăng AI-95 do Tập đoàn Dầu khí Nhà nước Azerbaijan (SOCAR) sản xuất được vận hành đến Armenia qua lãnh thổ Gruzia trong khuôn khổ thỏa thuận đạt được giữa hai bên vào tháng 11 vừa qua. Các quan chức hai nước cho biết, việc xuất khẩu này thể hiện một bước tiến đáng kể sau những tuyên bố chính trị. Nói một cách cụ thể hơn, đây là lần đầu tiên hai nước thực hiện một giao dịch thương mại thực sự trong lĩnh vực năng lượng sau nhiều năm đối đầu, cho thấy tiến trình hòa bình đang vượt ra ngoài các tuyên bố ngoại giao để đi vào hành động cụ thể, với lợi ích kinh tế thiết thực cho cả hai phía. Với đơn hàng đầu tiên về năng lượng, hai bên khẳng định sẵn sàng hợp tác trong những lĩnh vực then chốt đối với đời sống người dân - điều vốn đang bị hoài nghi vì “di sản” xung đột kéo dài nhiều thập kỷ.

Giao dịch được thực hiện sau khi hai quốc gia nhất trí nối lại quan hệ ngoại giao và chấm dứt thù địch. Thỏa thuận này được ký kết trong một buổi lễ trang trọng tại Nhà Trắng (Mỹ) vào ngày 8-8-2025 dưới sự chứng kiến của các nhà lãnh đạo quốc tế. Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev nhấn mạnh, hai nước sẽ bước sang trang mới sau xung đột và đổ máu. Đồng thời, thỏa thuận này sẽ mang lại tương lai tươi sáng và an toàn cho thế hệ con cháu. Còn Thủ tướng Armenia Nikol Pashinyan hy vọng, thỏa thuận sẽ mở ra một chương mới về hòa bình, thịnh vượng, an ninh và hợp tác kinh tế ở Nam Caucasus.

Chính phủ Armenia coi chuyến tàu chở nhiên liệu của Azerbaijan là “biện pháp xây dựng lòng tin quan trọng, góp phần thúc đẩy tiến trình hòa bình” giữa hai nước. Theo Bộ trưởng Kinh tế Armenia Gevorg Papoyan, sự kiện này không chỉ là giao dịch thương mại và kinh tế đầu tiên giữa Armenia và Azerbaijan kể từ khi hòa bình được thiết lập, mà còn là giao dịch đầu tiên kể từ khi hai nước cộng hòa thuộc Liên Xô trước đây tuyên bố độc lập vào năm 1991.

Hiện tại, Armenia nhập khẩu hơn 60% nhiên liệu từ Nga. Riêng năm 2024, Armenia nhập khẩu khoảng 230.000 tấn xăng và 175.000 tấn dầu diesel. Phần còn lại đến từ Iran, Romania, Malta và Thổ Nhĩ Kỳ. Theo các nhà phân tích, việc Armenia khai thông các tuyến đường thương mại và thiết lập mối quan hệ hợp tác ổn định với Azerbaijan có thể mở đường cho việc mở rộng giao thương xuyên suốt khu vực Nam Caucasus. Đồng thời, hoạt động này cũng góp phần liên kết hai nước và các quốc gia láng giềng thông qua hành lang vận tải, năng lượng, bao gồm cả tiềm năng kết nối qua Thổ Nhĩ Kỳ cũng như châu Âu.

Nhìn lại lịch sử, căng thẳng giữa Azerbaijan và Armenia nổi lên từ cuối những năm 1980 xoay quanh tranh chấp chủ quyền đối với khu vực Nagorno - Karabakh. Xung đột đã hai lần bùng nổ thành chiến tranh quy mô lớn (1990-1994 và 2020), để lại hậu quả nặng nề về nhân đạo và kinh tế. Theo thống kê, các cuộc giao tranh giữa hai nước đến nay đã khiến gần 40.000 người thiệt mạng và hàng trăm nghìn người phải rời bỏ nhà cửa, đặc biệt là cộng đồng người Armenia tại Nagorno - Karabakh. Nhiều gia đình mất sinh kế, cơ sở hạ tầng dân sự bị tàn phá. Về kinh tế, chiến sự đã cản trở hợp tác khu vực, làm gián đoạn giao thương, đầu tư và kết nối hạ tầng, khiến cả Armenia và Azerbaijan đều phải gánh chịu tổn thất lớn.

Dù đây mới chỉ là một giao dịch ban đầu và thực hiện qua nước thứ ba, song nó được coi là tiền đề để mở rộng hợp tác thương mại và kinh tế ở mức độ sâu hơn, gồm việc mở đường biên giới, cải thiện hạ tầng và xây dựng các cơ chế phối hợp năng lượng lâu dài. Sự kiện này còn gửi đi tín hiệu mạnh mẽ về lợi ích kinh tế của hòa bình. Khi các rào cản thương mại được tháo gỡ, thương mại song phương và đa phương có thể phát triển, giúp củng cố ổn định và thịnh vượng chung cho cả hai nước cũng như các quốc gia láng giềng.

Quỳnh Dương (Theo Euronews, Apa)