Bức tranh thương chiến Mỹ - Trung thay đổi như thế nào trong năm 2025?

Quan hệ thương mại Mỹ – Trung từng tăng trưởng mạnh mẽ suốt hơn 2 thập kỷ, đặc biệt sau khi Trung Quốc gia nhập WTO năm 2001. Thương mại song phương mang lại giá hàng hóa rẻ hơn cho người tiêu dùng Mỹ, lợi nhuận lớn hơn cho các tập đoàn đa quốc gia, đồng thời góp phần thúc đẩy đà tăng trưởng của Trung Quốc. Tuy vậy, đi kèm với đó là những hệ lụy sâu sắc như mất việc làm trong ngành sản xuất Mỹ, thâm hụt thương mại kéo dài và sự dịch chuyển quy mô lớn của chuỗi cung ứng toàn cầu.

Cuộc chiến thương mại do Tổng thống Donald Trump khởi xướng năm 2018 dường như đã làm thay đổi bức tranh kinh tế ấy. Các biện pháp áp thuế quy mô lớn nhằm buộc Bắc Kinh thay đổi các thực hành thương mại bị Washington coi là không công bằng. Tuy nhiên, các nhà quan sát đánh giá đây là cuộc chiến mà không bên nào giành được “chiến thắng” trọn vẹn. Dưới thời cựu Tổng thống Joe Biden, thương chiến Mỹ-Trung có phần hạ nhiệt, dù Nhà Trắng vẫn giữ lại phần lớn di sản thuế quan có từ thời người tiền nhiệm Donald Trump.

Tổng thống Mỹ Donald Trump gặp gỡ Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Hội nghị thượng đỉnh các nhà lãnh đạo G20 ở Osaka, Nhật Bản năm 2019. Ảnh: Reuters

Dáng hình mới của thương chiến Mỹ-Trung 2.0

Kể từ khi ông Trump trở lại nhiệm sở vào đầu năm 2025, cuộc đối đầu giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới lại tiếp tục leo thang trong một hình thái mới, phức tạp và khó lường hơn. Thương chiến Mỹ-Trung 2.0 được định hình bởi loạt động thái cạnh tranh ở các lĩnh vực công nghệ chiến lược, sự chuyển dịch đáng kể của chuỗi cung ứng toàn cầu và một chiến lược ngoại giao mới được Washington mô tả là nhằm tìm kiếm sự "tái cân bằng”.

Với trọng tâm là “Nước Mỹ trên hết”, chiến lược “tái cân bằng” mà Washington theo đuổi coi chính sách công nghiệp và thuế quan không chỉ là công cụ kinh tế, mà còn là đòn bẩy an ninh quốc gia, nhằm bảo đảm tính độc lập và năng lực tự chủ của nền kinh tế Mỹ, đặc biệt trong các lĩnh vực then chốt như năng lượng và công nghệ. Mục tiêu sau cùng là khôi phục vị thế kinh tế của Mỹ, tăng cường khả năng cạnh tranh với các đối thủ chiến lược; đồng thời bảo vệ nền kinh tế trước những cú sốc và sức ép từ bên ngoài, đặc biệt là thị trường Trung Quốc.

Nửa đầu năm 2025 chứng kiến sự trở lại của chính sách “Nước Mỹ trên hết” với một cường độ mới, tập trung vào việc áp thuế và các biện pháp kiểm soát xuất khẩu. Ngay sau khi nhậm chức, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đặt ra chính sách thuế quan đối ứng toàn cầu, đa phần nhắm vào hàng nhập khẩu từ Trung Quốc. Washington từng nâng thuế quan đối với các sản phẩm của Trung Quốc lên tới 145% trước khi đồng ý giảm xuống khoảng 55% vào tháng 6/2025.

Chính quyền Trump tiếp tục duy trì các biện pháp kiểm soát xuất khẩu nghiêm ngặt đối với chip bán dẫn và công nghệ trí tuệ nhân tạo tiên tiến, nhằm thu hẹp khả năng tiếp cận của Bắc Kinh trong những lĩnh vực then chốt này. Điểm khác biệt nổi bật của giai đoạn thương chiến năm 2025 nằm ở sự dịch chuyển từ các tranh chấp thuần túy về hàng hóa truyền thống sang cuộc cạnh tranh sâu rộng hơn trong lĩnh vực công nghệ cao và an ninh chiến lược.

Đáp trả, Trung Quốc tận dụng lợi thế gần như độc quyền trong lĩnh vực đất hiếm – những khoáng sản đóng vai trò then chốt đối với hầu hết công nghệ hiện đại, từ chip bán dẫn, pin điện đến vũ khí quân sự. Việc Bắc Kinh, quốc gia chiếm khoảng 60% sản lượng và gần 90% công suất chế biến đất hiếm toàn cầu, áp dụng kiểm soát xuất khẩu đã gây ra tình trạng thiếu hụt nguồn cung, tạo sức ép lớn lên chuỗi cung ứng công nghệ của Mỹ và châu Âu. Nhiều nhà phân tích nhận định đây là động thái “vũ khí hóa” chuỗi cung ứng nhằm đáp trả các lệnh hạn chế công nghệ từ Washington.

Dù vậy, cuối năm 2025 chứng kiến những tín hiệu hạ nhiệt có kiểm soát. Ngày 26/10, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent thông báo các cuộc đàm phán thương mại song phương đã đạt được một “khuôn khổ cơ bản” tại Kuala Lumpur. Không lâu sau đó, cuộc gặp giữa Tổng thống Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình bên lề APEC tại Hàn Quốc đã giúp gia hạn thỏa thuận đình chiến thương mại thêm 1 năm.

Tuy vậy, hai bên chỉ đạt được những nhượng bộ mang tính giới hạn. Mỹ đồng ý giảm một phần thuế quan và tiếp tục phối hợp chống buôn lậu fentanyl; Trung Quốc nối lại nhập khẩu đậu nành Mỹ và tạm hoãn kiểm soát xuất khẩu đất hiếm trong một năm. Ở các lĩnh vực cốt lõi như AI, bán dẫn, TikTok và kiểm soát dữ liệu, hai bên vẫn chưa tìm được tiếng nói chung.

Tác động từ cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung 2025

Mỹ và Trung Quốc hiện chiếm khoảng 43% GDP toàn cầu và gần một nửa sản lượng sản xuất thế giới. Vì vậy, bất kỳ thay đổi nào trong quan hệ kinh tế song phương đều tạo ra ảnh hưởng đến nền kinh tế toàn cầu.

Đối với Mỹ, mục tiêu ban đầu của thương chiến là giảm thâm hụt thương mại, đưa việc làm sản xuất trở lại và buộc Trung Quốc cải cách. Tuy nhiên, thực tế phức tạp hơn. Nhiều nghiên cứu cho thấy doanh nghiệp và người tiêu dùng Mỹ phải chịu phần lớn chi phí. Các mức thuế quan cao không những không chặn được hàng hóa Trung Quốc tiếp cận thị trường Mỹ, mà còn vô tình tạo ra những “đường vòng” thương mại, khi hàng Trung Quốc được chuyển hướng qua nhiều quốc gia khác trước khi thâm nhập thị trường Mỹ.

Trong khi đó, Mỹ vẫn phụ thuộc đáng kể vào hàng hóa công nghệ từ Trung Quốc, từ pin, màn hình cho tới linh kiện điện tử. Trung Quốc cũng là chủ nợ nước ngoài lớn thứ hai của Mỹ, nắm giữ khoảng 760 tỷ USD trái phiếu kho bạc.

Đối với Trung Quốc, thương chiến gây áp lực nhưng không làm chệch hướng mô hình xuất khẩu. Bắc Kinh thích nghi bằng cách đa dạng hóa thị trường và nâng cấp cơ cấu hàng hóa. Dù xuất khẩu sang Mỹ giảm mạnh sau các đợt áp thuế mới, xuất khẩu sang ASEAN, châu Âu, Mỹ Latinh và Trung Đông lại tăng nhanh. Trong 11 tháng đầu năm 2025, tổng kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc vẫn tăng hơn 5%, còn thặng dư thương mại đạt mức kỷ lục.

Tuy nhiên, một vấn đề mới nổi lên là cái gọi là “Cú sốc Trung Quốc thứ hai” (China Shock 2.0). Khác với cú sốc đầu tiên sau khi gia nhập WTO chủ yếu tác động tới các ngành sản xuất truyền thống của Mỹ, cú sốc mới đến từ sự dư thừa hàng xuất khẩu công nghệ cao và công nghệ xanh của Trung Quốc, như xe điện và pin mặt trời. Các sản phẩm này được bán với giá thấp trên thị trường quốc tế, đe dọa trực tiếp các ngành công nghiệp chiến lược của Mỹ, châu Âu và Nhật Bản.

Đối với kinh tế toàn cầu, chuỗi cung ứng toàn cầu bị tái cấu trúc khi doanh nghiệp buộc phải dịch chuyển sản xuất sang các nền kinh tế thứ ba như Mexico, Ấn Độ hay Indonesia,… vừa mở ra cơ hội thu hút đầu tư, vừa làm gia tăng áp lực hạ tầng và cạnh tranh nội bộ. Các nền kinh tế phụ thuộc vào xuất khẩu, đặc biệt ở châu Á và châu Âu, chịu tác động từ nhu cầu toàn cầu suy yếu và sự biến động của thương mại quốc tế.

Bên cạnh đó, việc Mỹ và Trung Quốc “vũ khí hóa” thuế quan, công nghệ và chuỗi cung ứng đã làm gia tăng bất ổn kinh tế toàn cầu, đẩy chi phí sản xuất lên cao và khiến các nước trung gian phải liên tục điều chỉnh chiến lược để tránh bị cuốn vào vòng xoáy đối đầu giữa hai nền kinh tế hàng đầu thế giới.

Cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung sẽ tiếp diễn trong năm tới?

Bước sang năm 2026, triển vọng quan hệ kinh tế Mỹ – Trung không phải là hòa giải toàn diện, nhưng cũng khó quay lại đối đầu thuần túy kiểu 2018. Các nhà quan sát dự báo về một trạng thái cạnh tranh có quản lý, nơi hai bên tìm cách tái cân bằng mà không phá vỡ hoàn toàn mối liên kết kinh tế song phương.

Chiến lược An ninh Quốc gia mới của Mỹ cũng phản ánh sự điều chỉnh này. Washington thừa nhận rằng việc “tách rời” hoàn toàn thị trường Trung Quốc là không khả thi, đồng thời chuyển sang ưu tiên tái cân bằng: giảm phụ thuộc trong các lĩnh vực nhạy cảm, củng cố chuỗi cung ứng với đồng minh, nhưng duy trì thương mại ở những lĩnh vực ít rủi ro hơn.

Về phía Trung Quốc, ưu tiên là ổn định tăng trưởng trong bối cảnh nhu cầu nội địa yếu và áp lực bên ngoài gia tăng. Bắc Kinh tiếp tục đầu tư mạnh vào đổi mới công nghệ trong nước, coi tự chủ công nghệ là nền tảng an ninh quốc gia. Việc các công ty Trung Quốc đạt những đột phá trong AI và năng lượng sạch cho thấy nước này không còn chỉ là “công xưởng thế giới”, mà đang tiến lên nấc thang cao hơn trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Cuối cùng, thương chiến Mỹ – Trung không chỉ là câu chuyện giữa hai nền kinh tế hàng đàu thế giới. Đây là phép thử lớn đối với hệ thống thương mại toàn cầu, khi thế giới đứng trước hai lựa chọn: hoặc bị cuốn sâu hơn vào chia rẽ, hoặc tìm ra một trạng thái cân bằng mới - nơi cạnh tranh và hợp tác buộc phải song hành.

Diệp Thảo/VOV.VN Tổng hợp