Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh: Tinh thần thượng tôn pháp luật đã thấm sâu trong đời sống xã hội

Khẳng định vị trí, vai trò của pháp luật trong phát triển đất nước

Thưa Bộ trưởng, Ngày Pháp luật Việt Nam (9/11) năm nay diễn ra trong bối cảnh toàn hệ thống chính trị và ngành Tư pháp đang tích cực triển khai Nghị quyết số 66-NQ/TW của Bộ Chính trị “Về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới”. Bộ trưởng đánh giá thế nào về ý nghĩa Ngày Pháp luật Việt Nam trong giai đoạn đổi mới tư duy xây dựng pháp luật và phương thức xây dựng pháp luật hiện nay? Bộ Tư pháp đang hiện thực hóa tinh thần này như thế nào trong công tác xây dựng chính sách, soạn thảo, thẩm định và kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật?

- Ý nghĩa của Ngày Pháp luật Việt Nam 9/11 đã được khẳng định trong Điều 8 của Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật. Đây là dịp để toàn Đảng, toàn dân, toàn quân tôn vinh Hiến pháp, pháp luật, khẳng định vị trí, vai trò, giá trị của pháp luật trong quản trị và phát triển đất nước. Thông qua các hoạt động hưởng ứng Ngày Pháp luật Việt Nam, chúng ta sẽ tôn vinh các gương sáng, điển hình trong xây dựng và thi hành pháp luật, đồng thời mỗi cơ quan, tổ chức, cán bộ, công chức, người dân có dịp nhìn lại trách nhiệm của mình trong xây dựng môi trường pháp lý công bằng, minh bạch, ổn định, phục vụ cho phát triển đất nước.

Năm 2025, trước bối cảnh đất nước đã và đang tiếp tục cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy, thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, toàn hệ thống chính trị, đặc biệt là các Bộ, ngành chủ quản và chính quyền địa phương đang tích cực triển khai thực hiện Nghị quyết số 66-NQ/TW, việc tổ chức Ngày Pháp luật Việt Nam càng có ý nghĩa thiết thực hơn, khơi dậy nếp sống, thói quen làm việc theo Hiến pháp và pháp luật. Nghị quyết đã nhấn mạnh yêu cầu: “Tập trung xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật” và tinh thần thượng tôn Hiến pháp và pháp luật tiếp tục được đề cao, cần chú trọng hơn nữa trong tình hình mới hiện nay. Đặc biệt, Nghị quyết đặt ra tầm nhìn đến năm 2045, Việt Nam có hệ thống pháp luật chất lượng cao, hiện đại, tiệm cận chuẩn mực, thông lệ quốc tế tiên tiến và phù hợp với thực tiễn đất nước, được thực hiện nghiêm minh, nhất quán, tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ hiệu quả quyền con người, quyền công dân, thượng tôn Hiến pháp và pháp luật trở thành chuẩn mực ứng xử của mọi chủ thể trong xã hội, quản trị quốc gia hiện đại…

Tôi cho rằng tinh thần Ngày Pháp luật Việt Nam cần phải thấm sâu hơn nữa trong các hoạt động xây dựng pháp luật, tổ chức thi hành pháp luật, từ soạn thảo, thẩm định, thẩm tra đến kiểm tra, rà soát, hệ thống hóa văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL), phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL) và phải được đo đếm, đánh giá thông qua các sản phẩm, văn bản cụ thể trên tinh thần thượng tôn pháp luật. Qua đó, góp phần phòng ngừa, ngăn chặn các hành vi tham nhũng, tiêu cực, lợi ích nhóm, cục bộ trong công tác xây dựng pháp luật.

Trong giai đoạn phát triển mới, khi đất nước đang đẩy mạnh chuyển đổi mô hình tăng trưởng, hội nhập sâu rộng và đối mặt với nhiều thách thức mới, vai trò của pháp luật càng được đề cao. Công tác xây dựng pháp luật không còn dừng lại ở việc ban hành các quy định để quản lý, mà phải bảo đảm tính dự báo, khả thi và tính thích ứng cao, tạo lập hành lang pháp lý thuận lợi cho phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững ổn định chính trị và công bằng xã hội, đồng thời chú trọng văn hóa tuân thủ và thượng tôn Hiến pháp, pháp luật. Quán triệt tinh thần của Nghị quyết 66-NQ/TW, Bộ Tư pháp đã và đang triển khai đồng bộ nhiều giải pháp nhằm đổi mới tư duy xây dựng pháp luật và phương thức xây dựng pháp luật, thi hành pháp luật, cụ thể như sau:

Thứ nhất, Bộ đang tập trung hoàn thiện thể chế, cơ chế và quy trình lập pháp, hướng tới mô hình soạn thảo tập trung, chuyên nghiệp, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm. Công tác xây dựng pháp luật được gắn chặt hơn với thực tiễn, chú trọng đánh giá tác động chính sách ngay từ khâu đề xuất, soạn thảo để bảo đảm tính khả thi và hiệu quả khi áp dụng. Bộ Tư pháp phát huy mạnh mẽ vai trò cơ quan tham mưu chiến lược về thể chế, chủ động phối hợp với các Bộ, ngành và địa phương trong việc thể chế hóa kịp thời các chủ trương, đường lối của Đảng; đặc biệt là các chính sách lớn liên quan đến chuyển đổi số, phát triển kinh tế xanh, đổi mới sáng tạo và hội nhập quốc tế sâu rộng.

Thứ hai, trong công tác thẩm định, Bộ Tư pháp luôn chú trọng tăng cường trách nhiệm, chất lượng trong công tác thẩm định VBQPPL, khẳng định rõ vai trò là “cơ quan gác cửa” cho Chính phủ trong quy trình xây dựng pháp luật. Trong quá trình thực hiện, Bộ chú trọng thẩm định chính sách ngay từ khâu đề xuất, đánh giá kỹ tác động kinh tế - xã hội, tính hợp hiến, hợp pháp, tính thống nhất và tính khả thi của VBQPPL. Bên cạnh đó, Bộ Tư pháp đang đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong công tác thẩm định nhằm nâng cao hiệu quả tra cứu, kiểm tra giúp nâng cao tính minh bạch, rút ngắn thời gian xử lý nhưng vẫn bảo đảm chiều sâu, chất lượng thẩm định.

Thứ ba, về kiểm tra, rà soát và hệ thống hóa VBQPPL, Bộ tăng cường kỷ luật, kỷ cương hành chính, kiên quyết xử lý những văn bản có dấu hiệu trái pháp luật hoặc không còn phù hợp với thực tiễn; đồng thời, xây dựng cơ chế phản hồi nhanh, giúp pháp luật thực sự là công cụ linh hoạt, kịp thời phục vụ yêu cầu điều hành, quản lý của Chính phủ và các địa phương.

Văn hóa tuân thủ pháp luật ngày càng được củng cố

Nhìn lại chặng đường 13 năm thực hiện Ngày Pháp luật Việt Nam, theo Bộ trưởng, đâu là “chuyển động lớn nhất” trong nhận thức và hành động của toàn xã hội về vai trò của pháp luật trong quản trị quốc gia và đời sống xã hội? Trước yêu cầu đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, Bộ trưởng đánh giá ra sao về việc ứng dụng chuyển đổi số trong công tác xây dựng và thực thi pháp luật, nhất là ở khâu soạn thảo và đánh giá tác động chính sách?

- Sau 13 năm triển khai Ngày Pháp luật Việt Nam, tinh thần thượng tôn Hiến pháp và pháp luật đã lan tỏa và thấm sâu vào đời sống. Cứ đến dịp ngày 9/11 hằng năm, các cơ quan, các cấp, các ngành đã chủ động ban hành kế hoạch và tổ chức triển khai các hoạt động hưởng ứng Ngày Pháp luật. Đến nay, Ngày Pháp luật Việt Nam đã được triển khai rộng rãi đến các trường học, doanh nghiệp… và đã thực sự trở thành ngày hội của toàn dân, góp phần lan tỏa sâu rộng tinh thần thượng tôn Hiến pháp, pháp luật, nâng cao ý thức tự giác chấp hành pháp luật trong đời sống xã hội. Điều đáng mừng là từ Trung ương đến cơ sở, các cấp, các ngành đã coi việc tôn vinh, thực thi pháp luật là một phần của văn hóa chính trị, văn hóa công vụ, văn hóa doanh nghiệp và văn hóa tuân thủ pháp luật của người dân.

Có thể thấy, “chuyển động lớn nhất” trong nhận thức và hành động của toàn xã hội về vai trò của pháp luật trong quản trị quốc gia và đời sống xã hội được thể hiện ở những điểm cơ bản sau:

Thứ nhất, pháp luật ngày nay không đơn thuần là công cụ quản lý nhà nước, mà đã và đang trở thành nền tảng vững chắc, động lực mạnh mẽ cho sự phát triển bền vững của đất nước. Cùng với quá trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, tư duy về pháp luật đã có bước chuyển căn bản từ tư duy “quản lý” sang tư duy “kiến tạo phát triển”. Trong đó, pháp luật không chỉ bảo đảm kỷ cương, trật tự, mà còn đóng vai trò kiến tạo môi trường phát triển lành mạnh, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của doanh nghiệp, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và củng cố niềm tin của xã hội đối với pháp luật.

Yêu cầu đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia đang mở ra cơ hội rất lớn để nâng cao chất lượng, tính minh bạch và hiệu quả trong xây dựng, thi hành pháp luật. Với ngành Tư pháp, đây vừa là yêu cầu, vừa là động lực đổi mới toàn diện phương thức làm việc. Bộ Tư pháp đã và đang ứng dụng nhiều giải pháp công nghệ để phục vụ công tác xây dựng và thực thi pháp luật, nhất là ở khâu soạn thảo và đánh giá tác động chính sách, như: xây dựng hệ thống quản lý VBQPPL trên nền tảng điện tử, hay hỗ trợ đánh giá tác động chính sách, phân tích pháp lý, dự báo rủi ro và xu hướng lập pháp bằng trí tuệ nhân tạo (AI); ứng dụng AI trong soạn thảo, thẩm định, rà soát, hệ thống hóa, hợp nhất VBQPPL; sử dụng AI Pháp luật trên Cổng Pháp luật quốc gia để giải đáp các nội dung pháp luật mà người dân, doanh nghiệp quan tâm. Những ứng dụng này giúp rút ngắn thời gian, tăng độ chính xác trong phân tích tác động, bảo đảm tính thống nhất và đồng bộ của hệ thống pháp luật, giúp các cơ quan có cái nhìn đa chiều, khoa học hơn trước khi ban hành chính sách. Chuyển đổi số không chỉ là phương tiện kỹ thuật, mà còn là động lực đổi mới tư duy pháp lý và phương thức làm luật - hướng tới một nền pháp luật mở, minh bạch, thân thiện với người dân và doanh nghiệp.

Thứ hai, công tác tổ chức thi hành pháp luật đã ngày càng hiệu lực, hiệu quả gắn chặt với xây dựng pháp luật. Chức năng, nhiệm vụ cho các cơ quan, đơn vị được phân định rõ hơn, phối hợp nhịp nhàng hơn. Việc phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền đã được chú trọng, hướng tới sự thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp. Thủ tục hành chính ngày càng được đơn giản hóa, công nghệ số được ứng dụng có chiều sâu, thực chất hơn. Người dân, doanh nghiệp đã dần coi pháp luật là công cụ để bảo vệ chính quyền lợi của mình và đã chú trọng hơn trong tìm hiểu pháp luật. Từ đó, ý thức tuân thủ pháp luật của đại bộ phận các chủ thể trong xã hội đã được nâng lên rõ nét, văn hóa tuân thủ pháp luật đã thực sự hình thành và ngày càng được củng cố. Một xã hội thượng tôn Hiến pháp, pháp luật và một nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam đang ngày càng được hoàn thiện.

Cũng vì vậy, chỉ số “năng lực cạnh tranh quốc gia” ngày càng được cải thiện và từng bước biến chính sách, pháp luật thành lợi thế cạnh tranh quốc gia.

Báo Pháp luật Việt Nam luôn kiên định mục tiêu “Vì Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam”. Theo Bộ trưởng, các cơ quan thông tấn, báo chí nói chung và Báo Pháp luật Việt Nam nói riêng cần phát huy vai trò như thế nào để đồng hành, phản biện và lan tỏa tinh thần pháp quyền trong đời sống xã hội theo tinh thần Nghị quyết 66-NQ/TW của Bộ Chính trị, để văn hóa tuân thủ pháp luật thực sự trở thành thói quen hàng ngày trong đội ngũ cán bộ, công chức và người dân?

- Tôi đánh giá cao những nỗ lực, tâm huyết, trách nhiệm của Báo Pháp luật Việt Nam trong thời gian qua. “Vì Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam” không chỉ là tôn chỉ, mục tiêu mà đã trở thành “kim chỉ nam” xuyên suốt trong mọi hoạt động của Báo, thể hiện rõ trách nhiệm chính trị, bản lĩnh nghề nghiệp và tâm huyết của đội ngũ những người làm báo Pháp luật Việt Nam.

Nghị quyết số 66-NQ/TW của Bộ Chính trị đã nhấn mạnh yêu cầu đổi mới tư duy trong xây dựng và thi hành pháp luật, gắn kết chặt chẽ giữa pháp luật với thực tiễn phát triển đất nước. Để hiện thực hóa yêu cầu này, đòi hỏi phải phát huy sức mạnh của toàn bộ hệ thống chính trị và toàn xã hội. Trong đó, báo chí nói chung và Báo Pháp luật Việt Nam nói riêng giữ vị trí đặc biệt quan trọng.

Báo chí không chỉ là kênh thông tin, tuyên truyền các chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước đến với Nhân dân, mà còn là diễn đàn để Nhân dân phản ánh tâm tư, nguyện vọng, góp ý, hiến kế cho quá trình xây dựng và thực thi pháp luật; là cầu nối đưa chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước vào đời sống. Mỗi bài viết, mỗi câu chuyện được phản ánh sinh động, nhân văn chính là một kênh PBGDPL hiệu quả, góp phần “nuôi dưỡng” văn hóa thượng tôn pháp luật trong cộng đồng; giúp người dân hiểu đúng, làm đúng, hành động đúng theo pháp luật. Đó cũng là cách để tinh thần thượng tôn Hiến pháp và pháp luật trở thành nếp nghĩ, hành vi thường nhật của mỗi cán bộ, công chức, viên chức và từng công dân.

Tôi mong các cơ quan thông tấn báo chí tiếp tục phát huy mạnh mẽ vai trò đồng hành - phản biện - lan tỏa trong công tác xây dựng và hoàn thiện thể chế. Muốn làm tốt điều đó, báo chí cần tiếp tục đổi mới nội dung, hình thức thể hiện, đưa pháp luật đến gần hơn với đời sống bằng những cách thức sinh động, dễ hiểu, dễ nhớ, dễ thực hiện, đồng thời phản ánh kịp thời ý kiến, mong muốn của người dân, doanh nghiệp về những vướng mắc trong quy định của pháp luật để góp phần hoàn thiện thể chế, đưa cuộc sống vào pháp luật. Đặc biệt, trong bối cảnh kỷ nguyên số, báo chí cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số để truyền tải thông tin đến công chúng một cách sinh động, gia tăng tính tương tác, lan tỏa thông tin chính xác và nhân văn; đấu tranh hiệu quả với các thông tin sai lệch, thù địch, xuyên tạc chủ trương, đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước. Đồng thời, mỗi người làm báo cần trau dồi bản lĩnh chính trị, đạo đức nghề nghiệp, không ngừng học hỏi nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ để đảm trách tốt sứ mệnh vẻ vang của người “chiến sĩ cách mạng” trên mặt trận văn hóa, tư tưởng; như Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã nhấn mạnh, mỗi nhà báo cách mạng phải phát huy tinh thần “thép trong bút, lửa trong tim”.

Là cơ quan ngôn luận của Bộ Tư pháp, tôi mong Báo Pháp luật Việt Nam sẽ tiếp tục phát huy vai trò trong công tác thông tin, PBGDPL; đồng thời là cầu nối tin cậy giữa Bộ, ngành Tư pháp với bạn đọc và xã hội; là diễn đàn pháp lý tin cậy của các nhà làm luật, nhà nghiên cứu, cán bộ làm công tác quản lý nhà nước và người dân; góp phần xây dựng tinh thần thượng tôn Hiến pháp và pháp luật trong toàn xã hội.

“Gương sáng Pháp luật” - lan tỏa niềm tin và trách nhiệm công dân

Đồng chí Phan Đình Trạc, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Nội chính Trung ương chụp ảnh lưu niệm cùng các đại biểu dự Hội thảo khoa học cấp quốc gia Hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Thưa Bộ trưởng, Ngày Pháp luật Việt Nam năm nay còn có điểm nhấn đặc biệt khi Bộ Tư pháp tổ chức Chương trình “Vinh danh Gương sáng Pháp luật”. Đây không chỉ là dịp tôn vinh những cá nhân tiêu biểu, mà còn góp phần lan tỏa tinh thần thượng tôn pháp luật trong toàn xã hội. Bộ trưởng đánh giá thế nào về ý nghĩa của việc vinh danh những “Gương sáng Pháp luật” trong công cuộc xây dựng và hoàn thiện Nhà nước Pháp quyền XHCN Việt Nam hiện nay?

- Tôi cho rằng, Chương trình “Vinh danh Gương sáng Pháp luật” năm nay là một điểm nhấn đặc biệt trong các hoạt động hưởng ứng Ngày Pháp luật Việt Nam. Đây vừa là dịp để tôn vinh những cá nhân tiêu biểu có nhiều đóng góp trong xây dựng và thực thi pháp luật, vừa là hoạt động mang ý nghĩa sâu sắc, góp phần lan tỏa tinh thần thượng tôn Hiến pháp và pháp luật, khơi dậy niềm tin, ý thức sống, làm việc theo Hiến pháp và pháp luật trong toàn xã hội. Bởi pháp luật chỉ thực sự đi vào cuộc sống khi có những con người hiểu luật, tôn trọng pháp luật, sống và hành động theo tinh thần của pháp luật. Những Gương sáng Pháp luật là minh chứng sống động cho điều đó, đúng như tinh thần mà Chủ tịch Hồ Chí Minh từng căn dặn: “Một tấm gương sống còn quý hơn cả trăm bài diễn văn tuyên truyền”.

Dù ở vị trí, lĩnh vực công tác nào, từ cán bộ tư pháp, công an, luật sư, giáo viên, già làng, trưởng bản hay những người dân bình dị thì họ đều có điểm chung là luôn đặt lẽ phải, công bằng, tính nhân văn, nhân ái lên hàng đầu trong suy nghĩ và việc làm của mình, đều cùng chung khát vọng xây dựng xã hội tốt đẹp hơn. Chính những con người bình dị ấy đã làm cho pháp luật trở nên gần gũi, nhân văn và có sức thuyết phục hơn bất kỳ khẩu hiệu nào. Do đó, ý nghĩa lớn nhất của việc vinh danh những “Gương sáng Pháp luật” là tạo ra hiệu ứng lan tỏa, từ những tấm gương điển hình của cá nhân trở thành phong trào, từ những việc làm nhỏ nhân lên thành giá trị lớn trong xã hội. Đây cũng là cách chúng ta thực hiện phương châm “lấy cái đẹp dẹp cái xấu”, “lấy tích cực đẩy lùi tiêu cực” bằng những hình ảnh, câu chuyện có thật, chạm đến trái tim người đọc, người nghe.

Theo tôi, xây dựng tinh thần thượng tôn Hiến pháp và pháp luật không chỉ là nhiệm vụ của riêng ngành Tư pháp hay của các cơ quan thực thi, bảo vệ pháp luật, mà là trách nhiệm chung của toàn bộ hệ thống chính trị và mỗi người dân. Năm nay, Chương trình “Vinh danh Gương sáng Pháp luật” được tổ chức gắn với Lễ hưởng ứng Ngày Pháp luật Việt Nam càng có ý nghĩa đặc biệt, khẳng định tinh thần thượng tôn Hiến pháp và pháp luật đã hiện hữu ngay trong cuộc sống hàng ngày, trong cách ứng xử, trong việc làm của mỗi người dân. Từ những câu chuyện giản dị, đời thường, chúng ta thấy được sức mạnh của niềm tin vào chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.

Chính vì vậy, tôi kỳ vọng Chương trình “Gương sáng Pháp luật” sẽ tiếp tục được duy trì, mở rộng, trở thành hoạt động thường niên có sức lan tỏa rộng rãi và nâng tầm lớn hơn gắn với dịp tổ chức Ngày Pháp luật Việt Nam để vinh danh những tấm gương điển hình tiên tiến trong xây dựng, thực thi pháp luật ở mọi lĩnh vực, ngành nghề, mọi đối tượng. Đó cũng là cách thiết thực để chúng ta chung tay hiện thực hóa mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân. Và tôi cũng tin rằng, với “thép trong bút, lửa trong tim”, những người làm báo sẽ tiếp tục đồng hành cùng Bộ, ngành Tư pháp trong hành trình thắp sáng niềm tin vào pháp luật, lan tỏa những việc tử tế, góp phần bồi đắp “văn hóa tuân thủ pháp luật” trong mỗi người dân và toàn xã hội.

Xin trân trọng cảm ơn Bộ trưởng!

Vân Anh (thực hiện)