Bỏ thuế khoán: Hàng tồn không hóa đơn có thể 'thổi bay' vốn của tiểu thương

Hàng tồn kho trở thành nỗi lo

Từ 1/1/2026, hộ và cá nhân kinh doanh sẽ phải chuyển từ nộp thuế khoán sang kê khai, nghĩa là mọi doanh thu, chi phí phải có hóa đơn, chứng từ hợp pháp. Quy định này khiến nhiều tiểu thương lo lắng vì lượng hàng tồn kho lớn không có hóa đơn nhập hàng, dễ bị xem là hàng hóa không rõ nguồn gốc.

Chị Nguyễn Thị Hiền, tiểu thương kinh doanh quần áo, túi xách nhập từ Quảng Châu (Trung Quốc) cho biết, phần lớn hàng của cửa hàng chị được mua qua trung gian hoặc đường tiểu ngạch, không có hóa đơn đầu vào rõ ràng. Thậm chí, nhiều mối hàng nhỏ chỉ bán theo kiện, thanh toán bằng tiền mặt, không có đủ chứng từ hợp lệ để kê khai.

Nhiều hộ kinh doanh đối mặt nguy cơ “vỡ trận” vì hàng tồn không chứng từ trước "giờ G" xóa bỏ thuế khoán (Ảnh minh họa)

"Do đã quen với phương thức làm việc cũ, tôi gặp rất nhiều khó khăn trong việc thích ứng với các quy định mới. Hiện tại, lượng hàng tồn kho rất nhiều mà tôi chưa biết phải xử lý như thế nào do không thể tìm lại được giấy tờ cần thiết để chứng minh nguồn gốc sản phẩm", chị Hiền lo lắng.

Tương tự, bà Phạm Thị Thìn, tiểu thương kinh doanh tạp hóa ở Sơn Tây, TP. Hà Nội cho biết, cửa hàng của bà bán tạp hóa, hàng hóa rất đa dạng, có loại là của công ty, có hàng nhập từ đại lý, có cái thì mua trực tiếp của dân nên không có hóa đơn đầu vào, hiện giờ, hàng tồn rất lớn nhưng bà cũng chưa biết phải chứng minh nguồn gốc như thế nào.

“Tôi bán hàng túc tắc tại nhà, bao nhiêu năm nay không có thói quen lưu chứng từ. Bây giờ nếu bỏ hàng thì lỗ, mà kê khai lại không được vì gần như toàn bộ đều không có hóa đơn", bà Thìn nói.

Hợp thức hóa hàng tồn thế nào?

Có thể thấy, xử lý hàng tồn kho không có hóa đơn, chứng từ hợp pháp là một trong những vướng mắc lớn nhất với hộ kinh doanh khi chuyển sang kê khai thuế. Liên quan đến vấn đề này, bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam (VTCA) cho biết, nguyên tắc chung, hàng hóa phải có hóa đơn, chứng từ hợp pháp để chứng minh nguồn gốc, như nhập khẩu, khai thác hay mua trong nước nhằm tránh hàng giả, hàng lậu. Tuy nhiên, trước đây hộ khoán chỉ nộp thuế theo doanh thu khoán, không theo dõi hóa đơn đầu vào nên khi chuyển sang kê khai sẽ phát sinh vướng mắc. Trong khi đó, theo quy định hiện hành, mọi sản phẩm hàng hóa mua vào đều phải có hóa đơn, chứng từ hợp pháp để xác định nguồn gốc, trừ một số trường hợp đặc biệt như mua hàng của nông dân, ngư dân.

"Không ít trường hợp hàng hóa được mua qua kênh không chính thức, thậm chí là hàng nhập lậu, hàng giả hoặc không rõ nguồn gốc, dẫn đến rủi ro lớn khi chuyển sang hình thức kê khai," bà Cúc nêu thực tế.

Tuy nhiên, theo Chủ tịch VTCA, trong giai đoạn chuyển đổi, việc xác định nghĩa vụ thuế chủ yếu dựa trên doanh thu bán ra, do đó, tiểu thương có thể xem xét cách xử lý hàng tồn kho theo hướng linh hoạt hơn.

Cụ thể, các hộ kinh doanh cần tự rà soát toàn bộ hàng tồn, loại bỏ những mặt hàng không hợp pháp như hàng giả, hàng lậu, hàng trộm cắp (nếu có) và tiêu hủy để loại khỏi số lượng hàng hóa chuẩn bị bán ra. Với phần hàng hóa còn lại không thuộc nhóm hàng nhập lậu hay hàng giả, bà Cúc đề xuất hộ kê khai và nộp thuế theo doanh thu thực tế bán ra và không bị cơ quan thuế truy cứu, xử phạt do thiếu hóa đơn, chứng từ hợp lệ.

Trước những băn khoăn của hộ kinh doanh liên quan đến hàng tồn kho, ông Mai Sơn, Phó Cục trưởng Cục Thuế (Bộ Tài chính) bày tỏ quan điểm khuyến khích hộ kinh doanh coi việc chuyển đổi như một điểm khởi đầu mới, minh bạch và rõ ràng hơn. Với hàng tồn kho giá trị cao, theo ông Sơn, điều quan trọng nhất là chứng minh nguồn gốc hợp pháp và không vi phạm pháp luật.

"Có thể hàng được mua lại từ người dân, người bán không còn nhu cầu sử dụng. Miễn là hàng hóa đó không vi phạm quyền sở hữu, không phải hàng giả hay hàng kém chất lượng, cơ quan thuế sẽ ghi nhận và đánh giá tình trạng hàng hóa khi hộ chuyển sang kê khai", ông Mai Sơn cho hay.

Phó Cục trưởng Cục Thuế nhấn mạnh, ngành Thuế sẽ hỗ trợ tối đa, hướng dẫn chi tiết để hộ xác định giá trị hàng tồn và kê khai đúng. Tuy nhiên, hộ kinh doanh vẫn phải chủ động kê khai trung thực để đảm bảo hàng hóa được quản lý rõ ràng, tránh rủi ro về hàng gian, hàng giả hay vi phạm pháp luật.

Ông cho biết, hộ kinh doanh sẽ tự khai, tự nộp thuế, còn cơ quan thuế có trách nhiệm hỗ trợ, hướng dẫn, cùng xác định giá trị và doanh thu kỳ vọng. Hộ kinh doanh cần kê khai, liệt kê đầy đủ để chứng minh nguồn gốc hàng tồn. Việc xác định giá trị cần dựa trên kiểm định, giá thị trường và kết quả định giá chuyên ngành.

Cơ quan thuế cũng lưu ý, hóa đơn đầu vào là chứng từ hợp pháp ghi nhận giao dịch mua bán hàng hóa, dịch vụ. Đây là căn cứ chứng minh nguồn gốc hợp pháp, ghi nhận chi phí hợp lệ, giúp hộ kinh doanh hạch toán chính xác doanh thu, chi phí và nghĩa vụ thuế…

"Trong giai đoạn chuyển đổi, chắc chắn sẽ có vướng mắc, nhưng ngành thuế sẽ hướng dẫn để hộ xác định đúng giá trị hàng hóa. Bên cạnh ngành thuế, các cơ quan quản lý thị trường, đơn vị chuyên ngành cũng sẽ phối hợp để kiểm soát hàng hóa, ngăn chặn hàng giả, hàng vi phạm", ông Mai Sơn nhấn mạnh.

Theo đại diện Cục Thuế, các tình huống tương tự đã được ngành Thuế chuẩn bị trong bộ tài liệu hướng dẫn, đồng thời bố trí cán bộ phụ trách theo từng địa bàn, khu vực và đường dây nóng để tiếp nhận, giải đáp kịp thời cho người nộp thuế.

Theo các chuyên gia, việc xử lý hàng tồn không hóa đơn chứng từ không chỉ là vấn đề pháp lý, mà còn là bước quan trọng để hộ kinh doanh chuyển mình theo hướng chuyên nghiệp, minh bạch và bền vững. Khi thói quen kinh doanh thay đổi, nhận thức tăng lên và các chính sách hỗ trợ được triển khai hiệu quả, tình trạng lúng túng với hàng tồn không giấy tờ sẽ dần được tháo gỡ, góp phần tạo lập môi trường kinh doanh ổn định hơn cho toàn thị trường.

Diệp Diệp/VOV.VN