Bộ máy tinh gọn, quản trị hiện đại: Đột phá từ Văn kiện Đại hội XIV

Ba thách thức lớn khi chuyển sang mô hình chính quyền 2 cấp

Góp ý vào Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng, GS.TS Nguyễn Quốc Sửu, Phó Giám đốc Học viện Hành chính và Quản trị công, nhận định: “Cải cách bộ máy, cải cách hành chính là một quá trình lâu dài, nhưng đến năm 2025, chúng ta có thể khẳng định đây là một cuộc đại cách mạng thực sự”.

GS.TS Nguyễn Quốc Sửu kiến nghị nghị bổ sung kiến nghị bổ sung kết quả năm 2025 vào dự thảo

Theo GS.TS Nguyễn Quốc Sửu, trong nhiều năm qua, vấn đề cải cách bộ máy luôn được Đảng và Nhà nước kiên trì đặt ra, song vẫn dừng lại ở mức hội thảo, lấy ý kiến mà chưa đạt hiệu quả triệt để. Trong bối cảnh hiện nay, với những quyết sách mạnh mẽ, việc tinh gọn bộ máy, đổi mới hoạt động của chính quyền các cấp đang được triển khai quyết liệt, thể hiện tư duy “dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm”.

Từ kết quả khảo sát và nghiên cứu thực tiễn tại các địa phương, GS.TS Nguyễn Quốc Sửu chỉ ra ba thách thức lớn trong quá trình tinh gọn bộ máy và cải cách hành chính.

Trước hết, việc chuyển từ mô hình chính quyền bốn cấp sang ba cấp đòi hỏi phải xác định lại triết lý phân quyền. “Phân cấp thì rõ, nhưng triết lý phân quyền thì cần làm lại từ đầu. Cơ chế ‘song trùng trực thuộc’ vốn thuộc mô hình bốn cấp vẫn đang hiện hữu. Khi bộ máy thu gọn, phải làm rõ địa phương được quyền gì, chịu trách nhiệm gì, và cần thể chế hóa điều đó bằng luật”, ông Sửu nhấn mạnh.

Ông cũng đề xuất xem xét lại bốn triết lý phân quyền: song trùng trực thuộc, giám sát, điều chỉnh và bổ trợ - để lựa chọn mô hình phù hợp với điều kiện địa chính trị, kinh tế và văn hóa Việt Nam.

GS.TS Sửu cho rằng, cấp xã, phường, thị trấn hiện nay mới hoạt động như “trạm cung cấp dịch vụ công”, chưa thực sự phát huy đúng vai trò của một cấp chính quyền.

“Một phường 60.000 dân không thể tổ chức nhân sự giống phường chỉ có 1.400 dân. Cách ‘đồng phục’ biên chế này sẽ gây ra nhiều bất cập”, ông lấy ví dụ.

Bộ phận một cửa phường Hà Đông, Hà Nội

Bên cạnh đó, tình trạng chuyển từ “nhiều người làm một việc” sang “một người làm nhiều việc” khiến áp lực công vụ tăng cao, trong khi chính sách đãi ngộ chưa tương xứng.

“Trách nhiệm cao, việc nhiều nhưng thu nhập không đổi - đó là khó khăn thực tế nếu chúng ta muốn giữ người giỏi trong bộ máy”, GS.TS Sửu nêu rõ.

Đánh giá Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV, GS.TS Nguyễn Quốc Sửu cho rằng, văn kiện được chuẩn bị công phu, phản ánh toàn diện thực tiễn đất nước. Tuy nhiên, ông đề nghị nên bổ sung “bài học dám quyết” - tinh thần nổi bật trong nhiệm kỳ vừa qua.

“Nếu vấn đề đã chín, có sự đồng thuận cao thì phải dám quyết ngay. Đó là bài học thành công của Đảng ta trong cải cách bộ máy và chính sách”, ông nhấn mạnh.

Theo ông, mỗi chính sách cần được nhìn nhận theo vòng đời hoàn chỉnh - từ ban hành, thực thi, giám sát đến tổng kết. “Không thể ngồi trong phòng điều hòa để tổng kết. Phải bám sát thực tiễn, khảo sát người dân - vì sự hài lòng của nhân dân chính là thước đo quan trọng nhất của cải cách hành chính”, GS.TS Nguyễn Quốc Sửu khẳng định.

Theo GS.TS Nguyễn Quốc Sửu, tinh gọn bộ máy không chỉ là bài toán sắp xếp tổ chức mà là cuộc đổi mới tư duy quản trị quốc gia: “Chỉ khi chúng ta dám quyết, dám làm, dám chịu trách nhiệm và biết điều chỉnh chính sách theo thực tiễn, khi đó bộ máy hành chính mới thực sự trở thành bộ máy phục vụ nhân dân - hiệu lực, hiệu năng và hiệu quả”.

Thể chế - “đột phá đầu tiên” trong ba đột phá chiến lược

Cùng góp ý vào Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV, PGS.TS Tào Thị Quyên, Phó Viện trưởng Viện Nhà nước và Pháp luật, nhấn mạnh “Hoàn thiện đồng bộ thể chế phát triển nhanh, bền vững đất nước” là một trong 13 định hướng lớn được nêu trong Dự thảo Báo cáo Chính trị. Đây là tư duy chiến lược thể hiện tầm nhìn sáng suốt của Đảng, khi coi thể chế là vấn đề đột phá, then chốt trong tiến trình phát triển đất nước.

PGS.TS Tào Thị Quyên đánh giá nhiều điểm mới về thể chế trong Dự thảo Văn kiện

Theo bà Quyên, Dự thảo Báo cáo Chính trị lần này kế thừa và phát triển từ Đại hội XIII của Đảng, khi “hoàn thiện thể chế” được đặt ở vị trí đột phá chiến lược đầu tiên.

PGS.TS Tào Thị Quyên chỉ ra ba thành tố cơ bản cấu thành thể chế phát triển gồm: Hệ thống chính sách, pháp luật và tiêu chuẩn - tạo hành lang pháp lý cho các quan hệ xã hội; Tổ chức bộ máy và hoạt động của các chủ thể - bao gồm Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và người dân; Cơ chế vận hành, điều phối giữa các chủ thể - bảo đảm môi trường tương tác, điều hành thống nhất.

“Ba thành tố này tạo nên một tổng thể thống nhất - gồm luật chơi, người chơi và sân chơi - qua đó hình thành môi trường thể chế hướng tới phát triển nhanh, bền vững”, bà Quyên phân tích.

PGS.TS Tào Thị Quyên, nếu như tại Đại hội XIII, nội dung thể chế tập trung vào bốn lĩnh vực: chính trị, kinh tế, xã hội và môi trường, thì Dự thảo Đại hội XIV đã phát triển sâu sắc hơn với sáu nhóm thể chế gồm: Thể chế chính trị; Thể chế kinh tế; Thể chế phát triển văn hóa; Thể chế quản lý phát triển xã hội; Thể chế về quản lý tài nguyên, môi trường, sinh thái; Thể chế về quốc phòng, an ninh và đối ngoại.

Như vậy, việc mở rộng lên sáu nhóm thể hiện bước phát triển tư duy của Đảng, vừa kế thừa, vừa cập nhật thực tiễn mới - phản ánh đúng yêu cầu quản trị quốc gia hiện đại.

Bà Tào Thị Quyên đánh giá cao cách diễn đạt trong Dự thảo Báo cáo Chính trị: “Hoàn thiện đồng bộ thể chế, trong đó thể chế chính trị là then chốt, thể chế kinh tế là trọng tâm, các thể chế khác là quan trọng”.

Theo bà, đây là cách thể hiện cô đọng, súc tích và có tính định hướng cao, phù hợp với tinh thần của một văn kiện chính trị chiến lược, mở đường cho giai đoạn phát triển mới - phát triển nhanh, bền vững và toàn diện.

Các chuyên gia khẳng định, từ “cuộc cách mạng cải cách bộ máy” đến “đột phá thể chế phát triển”, các ý kiến góp ý vào Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV đều khẳng định: Tư duy đổi mới, hành động quyết liệt và hoàn thiện thể chế là chìa khóa mở ra giai đoạn phát triển mới của đất nước.

Cao Thắng/VOV.VN