Bo bo vào mùa đẫy hạt

Theo chân bà con người Bahnar, những chùm hạt bo bo được gom về, phơi sấy và ủ thành rượu ghè - thức uống truyền thống không thể thiếu trong các lễ hội của làng, gửi gắm ước vọng về một năm mới no đủ, bình yên.

Từ sáng sớm, con đường đất dẫn lên các nương rẫy ở làng Sing đã rộn ràng bước chân người. Những cánh đồng bo bo nằm xen lẫn với vườn cà phê, bắp, mắc ca, trải dài theo sườn đồi.

Trên các nương rẫy cao, từng nhóm gia đình người Bahnar thoăn thoắt cắt bo bo, bó gọn những nắm bông chín đỏ sẫm. Trong làn sương mỏng và gió núi cuối năm, không khí thu hoạch hiện lên nhịp nhàng, ấm áp.

Nhờ thời tiết thuận lợi, vụ mùa này, vợ chồng anh Đinh Thuật (làng Sing) thu hoạch được gần 4 tạ hạt bo bo. Ảnh: T.C

Men theo con đường nhỏ lên rẫy của gia đình anh Đinh Thuật (30 tuổi, làng Sing), tôi bắt gặp vợ chồng anh tranh thủ trời nắng ráo để thu hoạch bo bo.

Từ tháng 6, anh dành 2 sào đất trồng bo bo xen với khoai mì. Nhờ mưa thuận, gió hòa, vụ mùa năm nay dự kiến thu gần 4 tạ hạt. Toàn bộ số bo bo được anh giữ lại làm rượu ghè phục vụ sinh hoạt gia đình và các lễ hội truyền thống của làng.

Vừa thu hoạch, anh Thuật cho biết, từ thời ông bà xa xưa, người Bahnar nơi đây đã gieo trồng bo bo. Dù diện tích không lớn, nhưng với mỗi gia đình, bo bo luôn là cây trồng không thể thiếu.

Nhờ khả năng chịu hạn, chỉ sau khoảng 4-6 tháng, cây trưởng thành với thân cao gần 2 m, lá cứng, bông nặng trĩu hạt, rồi chuyển sắc từ xanh lá đến đỏ sẫm, tạo nên khung cảnh đặc trưng trên nương rẫy.

“Đối với người dân chúng tôi, hạt bo bo đã gắn bó với ông bà, tổ tiên từ rất lâu đời. Ngày nhỏ, tôi thường theo cha mẹ lên rẫy, học cách gieo trồng, chăm sóc từng gốc bo bo như một phần của nương rẫy truyền đời. Mỗi vụ thu hoạch không chỉ là niềm vui được mùa, mà còn là cách để con cháu gìn giữ hạt giống xưa và tập quán canh tác của ông bà gửi lại” - anh Thuật tâm sự.

Cũng từ giữa tháng 12, bà Đinh Thị Blang (60 tuổi, làng Tung Gút) đã thu hoạch xong bo bo trên nương rẫy gia đình. Tranh thủ những ngày nắng ráo, bà cùng con gái gom bo bo về sân, dùng gậy đập nhẹ để tách hạt. Từng nhịp tay đều đặn vang lên giữa khoảng sân đất, hạt bo bo rơi xuống lẫn trong vỏ khô.

Bà Đinh Thị Blang (làng Tung Gút) dùng gậy đập tách hạt bo bo sau thu hoạch. Ảnh: T.C

Bà Blang cho biết, hạt bo bo từng là nguồn sống quan trọng của nhiều gia đình vùng cao Krong trong những năm tháng chiến tranh. Khi lương thực khan hiếm, bo bo giúp bà con cầm cự qua những mùa giáp hạt, góp phần nuôi bộ đội, cán bộ bám làng.

Giờ cuộc sống đã sung túc hơn trước nhiều, nhưng bà con vẫn giữ giống, trồng bo bo để nhớ về những ngày gian nan và công lao của ông bà, cha mẹ, để con cháu hiểu và trân trọng quá khứ hơn.

Hiện nay, trên địa bàn một số làng vẫn còn vài hộ duy trì trồng bo bo xen canh, phục vụ cho mục đích gia đình, chủ yếu là giống bo bo nếp và bo bo tẻ truyền thống. Vụ mùa thường bắt đầu từ tháng 6 đến tháng 12 dương lịch. Khi gieo trồng, đàn ông đào lỗ, phụ nữ bỏ hạt rồi lấp đất vừa phải.

Cây bo bo hầu như không cần bón phân, không phun thuốc, dựa chủ yếu vào nước trời và thổ nhưỡng. Đến mùa chín, bà con thu hoạch sớm, đưa về kho cất giữ, tránh chim thú ăn hạt và gió lớn làm cây đổ.

Theo ông Đinh Gát, Già làng kiêm Người có uy tín làng Sing, hiện trong làng vẫn còn gần 20 hộ duy trì trồng giống cây này. Sau thu hoạch, bo bo không còn dùng làm lương thực như trước, mà trở thành nguyên liệu để các gia đình dùng ủ rượu ghè phục vụ lễ, Tết. Để có rượu ngon, người dân phải phơi khô hạt, nấu chín rồi ủ cùng men lá rừng, riềng, ớt trong 1-2 tuần.

“Hạt bo bo là giống của ông bà để lại từ lâu đời, nên giữ được hạt nào bà con quý hạt đó. Trồng bo bo bây giờ không phải để bán, mà để có nguyên liệu làm rượu ghè, phục vụ gia đình hay những dịp quan trọng của làng. Qua cây bo bo, con cháu còn học cách làm rẫy ngày xưa, cách sống gắn bó với đất đai và nếp sinh hoạt truyền thống” - già Gát nói.

Ông Nguyễn Văn Nhật - Chủ tịch Hội Nông dân xã Krong - cho biết, hiện chỉ còn một số hộ duy trì trồng bo bo với tổng diện tích gần 4-5 ha ở các làng Tung Gút, Sơ Lam, Sing, Klếch...

Trước thực trạng diện tích trồng bo bo thu hẹp, Hội Nông dân xã sẽ tham mưu cho Đảng ủy, UBND xã các giải pháp bảo tồn giống bo bo truyền thống, gắn với gìn giữ tập quán canh tác lâu đời của đồng bào Bahnar; đồng thời, vận động các hộ mở rộng diện tích trồng, nghiên cứu xây dựng rượu ghè từ hạt bo bo trở thành sản phẩm đặc trưng của xã, từng bước hình thành sản phẩm hàng hóa.

Qua đó, không chỉ bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống, mà còn tạo thêm nguồn thu, nâng cao đời sống cho người dân.

TRIỀU CHÂU