Bỉm Sơn - một vùng di sản, danh thắng

Một cảnh thực hành nghi lễ tín ngưỡng thờ Mẫu tại phường Bắc Sơn.

Cũng chính tại dãy núi đá vôi trùng điệp ấy, danh sĩ Ngô Thì Nhậm từng lập phòng tuyến Tam Điệp, đón đại quân của Vua Quang Trung thần tốc tiến ra bắc, làm nên chiến thắng lẫy lừng mùa xuân Kỷ Dậu 1789, đập tan 29 vạn quân Thanh xâm lược.
Địa bàn Bỉm Sơn còn những địa danh: Đồi Ông, Gò Bia, Gò Cấm Quân, Thung Voi là nơi đồn trú của quân sĩ, voi chiến; sử dụng Khe Phượng làm bến tắm, xây dựng kho hậu cần ở làng Gạo. Phường Bắc Sơn hiện duy trì hội “Nấu cơm thi” giữa các khu phố trong lễ hội hằng năm; tái hiện hoạt cảnh vừa thổi cơm, vừa vượt đèo Ba Dội, đáp ứng yêu cầu thần tốc của nghĩa quân Tây Sơn.
Đền Sòng Sơn từ lâu là chốn linh thiêng từng đón bước chân vua chúa, tao nhân mặc khách. Nơi đây thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh, vị thần giáng trần trừ ác, an dân, phù trợ đất nước. Tương truyền, bà từng giúp Nguyễn Quỳnh trên đường ra bắc ứng thí, rồi truyền nghề trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải cho cư dân vùng Tam Điệp. Đền chính được bảo tồn nguyên gốc tại khu phố 6, phường Bắc Sơn (Bỉm Sơn), cùng các hạng mục tôn tạo như nghi môn, lầu Vọng Ngư, cầu bán nguyệt bắc qua suối Sòng dẫn sang đền thờ Đức Thánh Trần, tạo nên không gian văn hóa tâm linh thanh tịnh, hài hòa.
Khu chính đền Sòng Sơn hướng về suối Sòng, gắn kết với đền thờ Đức Thánh Trần. Trưởng tiểu Ban quản lý đền Đức Thánh Trần, Lê Văn Thoại cho biết, cơ quan chuyên môn từng khai quật, phát lộ toàn bộ nền móng cùng các tầng văn hóa, phục vụ nghiên cứu, tôn tạo đền. Ngoài các hạng mục chính, có thêm sân tổ chức lễ hội, bãi để xe, đường nội bộ, các quầy dịch vụ mới đưa vào khai thác, góp phần nâng cao chất lượng phục vụ khách thập phương.
Thánh Mẫu Liễu Hạnh từng giáng trần ở Vụ Bản, tỉnh Nam Định; nhưng đền Sòng Sơn ở Bỉm Sơn tương truyền từng là nơi Thánh Mẫu hiển linh.
Lễ hội Sòng Sơn-Ba Dội được tổ chức từ ngày 24 đến 26 tháng 2 (âm lịch) hằng năm, gắn với đền Chín Giếng, nơi thờ Cửu Thiên Huyền Nữ cùng được xây dựng dưới triều Vua Lê Hiển Tông 1740-1786. Cửu Thiên Huyền Nữ là con gái thứ chín của Ngọc Hoàng Thượng đế đã chở che công chúa Liễu Hạnh lúc lâm nạn cho nên dịp khai hội thường có nghi thức rước Thánh Mẫu từ đền Sòng Sơn sang đền Chín Giếng. Trước đền có hang động ngầm, phát lộ chín miệng giếng dâng nước, không bao giờ cạn. Mùa mưa, nước mặt tràn xuống khe cùng nước trong giếng dâng tràn, hợp thành dòng chảy lớn đổ xuôi vào suối Sòng.
Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân phường Bắc Sơn Phạm Thị Ngọc Hiền cho biết, chính quyền địa phương luôn chú trọng bảo tồn, phát huy giá trị các di tích như đền Sòng Sơn, đền Chín Giếng, nhà bia Ba Dội gắn với giáo dục truyền thống văn hóa-lịch sử. Cùng với việc quy hoạch, cắm mốc quản lý, phường đã triển khai hiệu quả công tác giải phóng mặt bằng, đáp ứng tiến độ trùng tu, tôn tạo di tích. Tín ngưỡng thờ Mẫu, tôn vinh người mẹ của muôn dân, bao gồm Mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Thoải... vẫn trường tồn trong đời sống tâm linh người dân. Các câu lạc bộ thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ hoạt động tự nguyện; trong đó, Nghệ sĩ Ưu tú Nguyễn Thị Dược (khu phố 4) có nhiều đóng góp bảo tồn và truyền dạy di sản, đang tiếp tục tập hợp, dẫn dắt cộng đồng gìn giữ nét đẹp văn hóa dân tộc.
Thị xã Bỉm Sơn hiện có chín di tích quốc gia, năm di tích cấp tỉnh, trong đó nhiều di tích trọng điểm như đền Sòng Sơn, đền Chín Giếng đã được quy hoạch chi tiết, cắm mốc bảo vệ. Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân thị xã Mai Thế Trị cho biết, thị xã đang đẩy nhanh tiến độ lập quy hoạch, tăng cường đào tạo nghiệp vụ cho đội ngũ làm việc tại di tích, triển khai chuyển đổi số và kết nối thông tin di sản lên các nền tảng trực tuyến. Lễ hội truyền thống tiếp tục được tổ chức quy mô, hội tụ các bản hội Chầu Văn, thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu cùng các trò chơi, trò diễn dân gian hấp dẫn du khách.
Mỗi năm, Bỉm Sơn đón hơn 600 nghìn lượt khách, thu khoảng 20 tỷ đồng phục vụ bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Chính quyền địa phương tiếp tục nâng chất lượng hoạt động văn hóa, xây dựng đô thị văn minh, lan tỏa hình ảnh vùng đất di sản.

Mai Luận Bài và ảnh