Biểu giá điện mới: Ai được lợi, ai chịu thiệt?

Biểu giá điện mới vẫn giữ cấu trúc bậc thang. Ảnh minh họa:VGP.

Cải tiến biểu giá điện mới

Theo Quyết định 14 của Chính phủ quy định về cơ cấu biểu giá bán lẻ điện có hiệu lực từ ngày 29-5, biểu điện bậc thang rút từ 6 xuống còn 5 bậc. Hai biểu giá cũ và mới có sự khác biệt về cách chia bậc, ngưỡng áp dụng và diễn biến chi phí theo mức tiêu thụ.

Biểu giá cũ có các bậc đầu có ngưỡng khá thấp và mức giá cao chỉ áp dụng từ bậc thứ 5, khi hộ tiêu dùng vượt 300 kWh/tháng. Điều này khiến biểu giá cũ có xu hướng dồn chi phí tăng mạnh vào các hộ tiêu dùng rất cao trong khi các hộ tiêu dùng thấp trung bình không phải chịu mức giá cao nhất.

Biểu giá điện mới vẫn tuân theo nguyên tắc bậc thang lũy tiến, tức là giá điện tăng dần theo mức độ tiêu thụ nhằm khuyến khích tiết kiệm và phân bổ chi phí hợp lý giữa các nhóm hộ tiêu dùng.

Biểu giá mới rút gọn còn 5 bậc, trong đó hai bậc thấp (0–50 và 51–100 kWh) được gộp lại thành một bậc duy nhất (0–100 kWh) và chịu cùng 1 mức giá là 1.984 đồng/kWh. Các bậc tiếp theo được phân lại thành 101–200 kWh, 201–400 kWh, 401–700 kWh, và bậc từ trên 700 kWh chịu mức giá cao nhất là 3.967 đồng/kWh.

Theo cấu trúc mới này, những hộ tiêu dùng từ khoảng 300 đến dưới 700 kWh mỗi tháng, tức nhóm tiêu dùng phổ biến ở đô thị, sẽ có tổng chi phí giảm đáng kể so với biểu giá cũ. Ngược lại, các hộ tiêu dùng từ khoảng 700 kWh trở lên sẽ bắt đầu chịu chi phí cao hơn và chênh lệch ngày càng lớn khi tiêu dùng càng nhiều.

Phần xanh là lượng tiết kiệm được và phần đỏ là lượng phải trả thêm tương ứng với số kWh tiêu thụ mỗi tháng.

Ai được lợi – ai chịu thiệt?

Xét về tác động phân bổ chi phí, nhóm được lợi rõ rệt nhất là các hộ tiêu dùng điện ở mức trung bình, đặc biệt là trong khoảng từ 300 đến 700 kWh/tháng. Đây là nhóm phổ biến ở các hộ gia đình trung lưu tại đô thị, có nhu cầu sử dụng điều hòa, máy giặt, bếp điện, nhưng không tiêu thụ quá cao. Ở mức tiêu thụ 400 kWh/tháng, biểu giá mới giúp tiết kiệm cao nhất khoảng hơn 40.000 đồng mỗi tháng so với biểu giá cũ.

Ngược lại, các hộ tiêu dùng cao từ khoảng 700 kWh/tháng trở lên bắt đầu phải trả chi phí cao hơn so với biểu giá cũ, và mức chênh lệch tăng dần theo lượng điện tiêu thụ. Đây thường là các hộ có thu nhập cao, sinh sống trong biệt thự hoặc nhà lớn, sử dụng nhiều thiết bị điện như máy lạnh công suất lớn, hệ thống lọc nước, xe điện, hoặc thậm chí là các hộ có hệ thống điện mặt trời nhưng vẫn mua điện từ lưới.

Đối với nhóm hộ tiêu dùng thấp, tức là tiêu thụ dưới 100 kWh/tháng, biểu giá mới hầu như không tạo ra thay đổi đáng kể, đặc biệt nhóm tiêu thụ dưới 50 kWh/tháng thì không tác động. Chi phí gần như giữ nguyên hoặc biến động rất nhỏ cho thấy chính sách vẫn giữ mục tiêu bảo vệ nhóm thu nhập thấp hoặc hộ ít người, sống tiết kiệm. Điều này phù hợp với định hướng đảm bảo an sinh trong cấu trúc giá điện mới, đồng thời cho phép dồn tỷ trọng điều tiết vào nhóm có khả năng chi trả cao hơn.

Đánh giá tính công bằng dọc

Từ góc độ chính sách phân phối, biểu giá điện mới cũng thể hiện tính công bằng dọc như biểu giá cũ, tức là những người có mức tiêu dùng (và theo đó là khả năng chi trả) cao hơn sẽ đóng góp nhiều hơn vào tổng chi phí, qua đó gián tiếp hỗ trợ nhóm yếu thế. Đây là nguyên tắc phổ biến trong thiết kế chính sách giá dịch vụ công, đặc biệt với các mặt hàng thiết yếu như điện.

So với biểu giá cũ, biểu giá điện mới đã điều chỉnh cấu trúc giá theo hướng giảm nhẹ gánh nặng chi phí cho nhóm hộ tiêu dùng trung bình, đặc biệt là các hộ ở mức từ 300 đến 700 kWh/tháng. Nhờ đó, biểu giá mới góp phần củng cố khả năng tiêu dùng và ổn định đời sống cho tầng lớp trung lưu, đồng thời vẫn giữ được thông điệp tiết kiệm và sử dụng điện hiệu quả.

Đồng thời, biểu giá mới tăng chi phí dần theo mức tiêu thụ cao, đặc biệt từ 700 kWh/tháng trở lên, thể hiện sự phân hóa chi phí theo mức hưởng lợi từ điện năng. Đây là chính sách hợp lý trong việc gắn kết tiêu dùng với trách nhiệm đóng góp, phù hợp với nguyên tắc công bằng dọc và mục tiêu sử dụng tài nguyên tiết kiệm.

Tuy vậy, vẫn cần lưu ý rằng mức tiêu thụ cao không đồng nghĩa tuyệt đối với thu nhập cao. Trong thực tế, nhiều hộ tiêu thụ trên 700 kWh/tháng chưa hẳn là hộ giàu mà có thể là hộ đa thế hệ sống chung, hộ sản xuất nhỏ tại gia, hoặc nông dân sử dụng điện cho bơm tưới, chăn nuôi. Nếu biểu giá không phân biệt theo hoàn cảnh sử dụng, rất có thể sẽ phát sinh những bất công cục bộ, làm tổn thương những nhóm yếu thế trong vỏ bọc tiêu dùng nhiều.

Ngoài ra, biểu giá hiện hành vẫn chưa xét đến các yếu tố số nhân khẩu hay mục đích sử dụng điện (sinh hoạt, kinh doanh tại nhà, hoặc sử dụng thiết bị hỗ trợ y tế…). Việc thiếu các tiêu chí phân loại bổ sung có thể khiến chính sách chưa thực sự phản ánh đúng năng lực đóng góp của từng hộ, làm giảm hiệu quả tái phân phối mà biểu giá lũy tiến vốn hướng tới.

Khuyến nghị chính sách

Để biểu giá mới thực sự công bằng và bền vững trong thực tiễn, cần đi kèm với các chính sách bổ trợ có tính phân loại xã hội cao hơn. Việc cào bằng theo mức tiêu thụ có thể dẫn đến sai lệch khi những người tiêu dùng nhiều chưa chắc đã có khả năng chi trả lớn và ngược lại.

Do đó, cần xem xét bổ sung các tiêu chí như thu nhập hộ gia đình, số nhân khẩu, tình trạng hộ khẩu (thường trú, tạm trú), hoặc mục đích sử dụng điện (sinh hoạt, sản xuất nhỏ, hộ nghèo có trẻ em/già yếu...) để xác định chuẩn hỗ trợ mục tiêu một cách chính xác và linh hoạt hơn. Ví dụ, việc trợ giá điện trực tiếp cho hộ nghèo, hộ đơn thân hoặc hộ ở vùng sâu vùng xa sẽ hiệu quả hơn nhiều so với việc chỉ điều tiết giá đơn thuần theo số kWh tiêu thụ.

Trong dài hạn, cùng với cải tiến biểu giá, cần thúc đẩy số hóa quản lý hộ tiêu dùng điện, tích hợp với dữ liệu dân cư và an sinh xã hội để từng bước tiến tới một hệ thống giá điện “biết phân biệt” hoàn cảnh người dùng, công bằng, linh hoạt và phản ánh đúng năng lực chi trả cũng như nhu cầu thiết yếu của người dân.

----------------------------------------------------

*Nền tảng tổng hợp dữ liệu kinh tế Vietstats

Vietstats (*)