Biến rác thải thành năng lượng - nhìn từ một số nước trên thế giơíThụy Điển biến thách thức môi trường thành cơ hội kinh tế

Mọi tài nguyên đều được tận dụng tối đa

Từ nhiều thập niên qua, Thụy Điển đã xây dựng một hệ thống quản lý rác tổng thể - kết hợp công nghệ tiên tiến, chính sách chặt chẽ và ý thức xã hội cao - để đạt mục tiêu gần như “không rác chôn lấp”. Đến năm 2025, quốc gia này không chỉ xử lý hơn 4,1 triệu tấn rác sinh hoạt mỗi năm, trong đó 59% được chuyển hóa thành năng lượng, tạo ra 19,5 TWh - đủ sưởi ấm hơn 1,47 triệu căn hộ và cấp điện cho 940.000 căn.

Bằng cách chuyển đổi chất thải thành năng lượng, Thụy Điển đã giảm được lượng khí thải carbon. Nguồn: blueoceanstrategy.com

Theo các chuyên gia, bí quyết thành công của Thụy Điển nằm ở tư duy toàn diện: xem “đốt rác” không phải đối lập với “tái chế”, mà là một mắt xích bổ trợ trong chuỗi giá trị tuần hoàn, nơi mọi tài nguyên đều được tận dụng tối đa.

Gần 50% rác thải sinh hoạt ở nước này đã được chuyển hóa thành năng lượng thông qua công nghệ biến rác thải thành năng lượng (WTE). Quá trình bắt đầu từ phân loại tại nguồn, nơi hộ gia đình và doanh nghiệp tách riêng vật liệu nguy hại, có thể tái chế, rác thực phẩm, kim loại, nhựa, giấy, thủy tinh, thiết bị điện tử, lốp xe, pin. Các trạm thu gom được bố trí trong bán kính 300m từ khu dân cư, giúp việc phân loại trở thành thói quen hàng ngày.

Phần rác không thể tái chế, chủ yếu là vật liệu giàu năng lượng như giấy, nhựa, sinh khối, được đưa đến các cơ sở WTE, nơi chúng được đốt để tạo ra điện và nhiệt. Song song đó, rác thực phẩm được chuyển đổi thành khí sinh học thân thiện với môi trường, dùng cho xe buýt công cộng và hệ thống sưởi khu dân cư.

Không chỉ xử lý rác trong nước, Thụy Điển còn nhập khẩu khoảng 800.000 tấn rác mỗi năm từ Anh, Na Uy, Italy và Ireland để cung cấp nhiên liệu cho 34 nhà máy WTE. Việc này vừa giúp các nước khác giảm gánh nặng chôn lấp, vừa đem lại nguồn thu cho Thụy Điển.

Một minh chứng cho vị thế tiên phong là Hội nghị Beacon 2024 về công nghệ WTE, tổ chức tại Stockholm với sự phối hợp của Hiệp hội Chất thải rắn Quốc tế, Cơ quan Quản lý chất thải và Cơ quan Năng lượng Thụy Điển. Hội nghị quy tụ chuyên gia toàn cầu bàn về vai trò của WTE trong mô hình kinh tế tuần hoàn, với các chủ đề như kiểm soát khí thải, thu giữ carbon và tái thu hồi vật liệu giá trị.

Theo ông Tony Clark, Giám đốc điều hành Cơ quan Quản lý chất thải Thụy Điển: “Công nghệ biến rác thành năng lượng không mâu thuẫn với tái chế. Nó xử lý những loại rác không thể tái chế như rác nguy hại, rác chất lượng thấp, và giúp giảm lượng chôn lấp. Ngành cần cải thiện truyền thông về vai trò của đốt rác, đồng thời tiếp tục tiến lên trong thang phân cấp rác thải để mở khóa tiềm năng tuần hoàn”.

Một trong những yếu tố giúp Thụy Điển đạt thành công là hệ thống nhiệt - điện kết hợp, vốn đã được triển khai tại 98% các đô thị. Từ những năm 1990, Thụy Điển đã chuyển dần khỏi nhiên liệu hóa thạch sang sinh khối và rác thải.

Cam kết phát thải âm

Bên cạnh những thành tựu kỹ thuật, Thụy Điển còn đi tiên phong trong chính sách môi trường tiến bộ. Chính phủ nước này đã giới thiệu đề xuất Trách nhiệm mở rộng đối với nhựa, yêu cầu các nhà sản xuất và nhà nhập khẩu phải chịu trách nhiệm tài chính cho lượng phát thải carbon liên quan đến sản phẩm nhựa của họ. Nguồn thu sẽ được dùng để tài trợ cho các dự án giảm phát thải và thúc đẩy tái chế nhựa, qua đó giảm áp lực lên các nhà máy đốt rác.

Đồng thời, Thụy Điển đi đầu trong việc thu giữ và lưu trữ carbon sinh học (Bio-CCS) tại các nhà máy WTE. Công nghệ này không chỉ trung hòa carbon mà còn giúp đạt phát thải âm, loại bỏ nhiều CO₂ khỏi khí quyển hơn lượng thải ra. Đây là bước tiến giúp Thụy Điển trở thành quốc gia tiên phong ở châu Âu về kết hợp WTE và thu hồi carbon.

Ngoài ra, Thụy Điển còn đang thử nghiệm việc sử dụng hydro như một nguồn năng lượng tái tạo mới, mở ra triển vọng tích hợp giữa năng lượng từ rác và hệ sinh thái năng lượng xanh.

Nhờ kết hợp công nghệ hiện đại và chính sách bền vững, phát thải CO₂ từ xử lý rác chỉ còn 1,1 triệu tấn năm 2023, giảm hơn 75% so với năm 1990. Thành quả này giúp Thụy Điển duy trì vị thế một trong những quốc gia đi đầu thế giới về năng lượng sạch và kinh tế tuần hoàn.

Dù đã đạt được nhiều thành tựu, theo trang Waste Transport Solutions, Thụy Điển vẫn đối mặt với những thách thức đáng kể. Việc nhập khẩu khoảng 1,2 - 1,3 triệu tấn rác mỗi năm giúp duy trì hoạt động của các nhà máy chuyển đổi rác thành năng lượng, nhưng cũng làm dấy lên câu hỏi về tính bền vững dài hạn và tác động khí hậu của vận chuyển xuyên biên giới.

Mặt khác, dù hệ thống lọc khí thải hiện đại đã giảm thiểu đáng kể khí NOx, dioxin và bụi mịn, việc xử lý tro xỉ sau đốt vẫn cần được giám sát chặt để tránh ô nhiễm đất.

Tuy vậy, mô hình của Thụy Điển vẫn được xem là hình mẫu toàn cầu: rác thải được xem như tài nguyên thứ cấp, tái chế được ưu tiên, còn phần không thể tái chế được chuyển hóa thành năng lượng sạch.

Cùng với các chính sách khuyến khích phân loại rác thực phẩm, hệ thống hoàn tiền đặt cọc cho chai nhựa và lon nhôm đã giúp tỷ lệ thu hồi đạt 87,6% năm 2024, hướng tới 90% vào 2025, một trong những mức cao nhất thế giới.

Thái Anh