Biến rác thải thành năng lượng - nhìn từ một số nước trên thế giơíChuyển rác thành điện ở Indonesia: Giữa cơ hội và thách thức

Từ khủng hoảng rác thải đến bước ngoặt năng lượng tái tạo

Theo Reuters, mỗi năm Indonesia thải ra khoảng 35 triệu tấn rác, song hơn 60% trong số đó không được xử lý đúng cách. Các bãi chôn lấp lộ thiên, đặc biệt quanh Jakarta và Surabaya, đã trở thành “quả bom môi trường” khi phát tán khí methane, loại khí có tiềm năng làm nóng toàn cầu gấp 25 lần CO₂ trong khoảng thời gian 100 năm, gây ô nhiễm không khí, nước ngầm và đất. Trước thực trạng ấy, Danantara Indonesia công bố kế hoạch khởi động 8 dự án biến rác thành điện đầu tiên trước cuối tháng 10/2025, mở đầu cho chuỗi 33 nhà máy trải dài khắp các đô thị lớn. “Chương trình này sẽ được triển khai ở 33 thành phố, ưu tiên Jakarta. Các khu vực khác ở đảo Java và Bali sẽ được thực hiện sau”, Giám đốc điều hành Danantara, ông Rosan Roeslani cho biết.

Công nhân tại Nhà máy điện biến rác thải thành năng lượng (PLTSa) ở Solo, Trung Java, ngày 5/6/2024. Nguồn: ANTARAFOTO/Maulana Suryarwa

Theo kế hoạch, mỗi nhà máy sẽ xử lý 1.000 tấn rác mỗi ngày, tạo ra 15 megawatt (MW) công suất điện, đủ cung cấp cho hàng chục nghìn hộ dân. Điện năng sản xuất ra sẽ được công ty điện lực quốc gia PLN mua trực tiếp, bảo đảm đầu ra ổn định cho nhà đầu tư. Chi phí đầu tư ước tính 2 - 3 nghìn tỷ rupiah (tương đương 123 - 185 triệu USD) cho mỗi nhà máy, tùy công nghệ và hạ tầng kèm theo, theo ông Stefanus Ade Hadiwidjaja, Giám đốc Đầu tư Danantara. Thời gian xây dựng dự kiến từ 18 đến 24 tháng, và dự án hứa hẹn tạo hàng nghìn việc làm địa phương trong quá trình thi công và vận hành.

Kế hoạch này nằm trong Chương trình cung cấp điện quốc gia 2025 - 2034, với mục tiêu xây dựng 453MW công suất điện từ rác, với tổng đầu tư khoảng 2,72 tỷ USD. Để khuyến khích địa phương tham gia, Chính phủ đã bỏ quy định thu phí xử lý rác, chỉ yêu cầu các thành phố cung cấp khoảng 5ha đất cho dự án, trong khi Danantara sẽ chịu trách nhiệm tài trợ nghiên cứu khả thi và kỹ thuật.

Sự tham gia của Danantara, quỹ đầu tư nhà nước do Chính phủ sở hữu, được xem là cú hích quan trọng cho tiến trình chuyển đổi năng lượng quốc gia, vốn đang gặp khó vì phụ thuộc quá nhiều vào than đá. Theo East Asia Forum, năng lượng tái tạo hiện chỉ chiếm 13,9% tổng công suất điện của Indonesia, trong khi than vẫn chiếm hơn 60%. Với các dự án WTE được kỳ vọng giúp nước này vừa xử lý rác hiệu quả, vừa tiến gần hơn tới mục tiêu 23% năng lượng sạch vào năm 2025 và phát thải ròng bằng 0 vào năm 2060.

Theo The Jakarta Post, ông Rosan Roeslani khẳng định “đây là mô hình kinh tế tuần hoàn mà Indonesia đang hướng tới”, và “rác không còn là gánh nặng mà trở thành tài nguyên, tạo ra năng lượng và công việc cho người dân”.

Lợi ích luôn đi kèm thách thức

Theo tính toán của Danantara, các nhà máy biến rác thành điện có thể cắt giảm tới 80% lượng khí nhà kính so với chôn lấp rác thông thường và giảm diện tích bãi rác tới 90%. Mỗi 1.000 tấn rác được xử lý sẽ tạo ra khoảng 100 - 150 tấn tro, phần lớn có thể tái sử dụng làm vật liệu xây dựng. Channel NewsAsia dẫn nguồn nội bộ Danantara cho biết, khi 33 nhà máy đi vào hoạt động, chương trình có thể giúp Indonesia giảm khoảng 30 triệu tấn CO₂ tương đương mỗi năm, đồng thời cung cấp gần 500MW điện tái tạo ổn định, tương đương công suất của một nhà máy nhiệt điện than cỡ trung.

Không chỉ mang lại lợi ích môi trường, dự án còn tạo tác động kinh tế - xã hội sâu rộng, khi mỗi nhà máy sẽ sử dụng hàng trăm lao động địa phương. Theo Antara News, ông Stefanus Hadiwidjaja nhận định, “hiệu ứng lan tỏa từ việc tạo việc làm và đầu tư hạ tầng có thể gấp nhiều lần vốn đầu tư ban đầu”. Đây cũng là cơ hội để Indonesia thu hút dòng vốn ESG (môi trường, xã hội, quản trị) từ quốc tế. Tờ Bloomberg mới đây cho biết, Danantara đang dành 20% tổng vốn đầu tư của mình cho các dự án năng lượng tái tạo, trong đó biến rác thành điện là “mũi nhọn tiên phong”.

Tuy nhiên, nhiều thách thức vẫn tồn tại. Một trong những vấn đề then chốt là chất lượng và phân loại rác tại nguồn. Theo các nghiên cứu được công bố tại Hội nghị Quốc tế về phát triển bền vững năng lượng, nước và môi trường (SDEWES, 2025), rác thải ở Indonesia có độ ẩm cao và ít được phân loại, khiến hiệu suất đốt giảm và tiêu hao nhiều năng lượng hơn. Bên cạnh đó, ý thức cộng đồng về phân loại rác còn hạn chế, đòi hỏi các chiến dịch truyền thông quy mô quốc gia. Về mặt tài chính, Theo The Jakarta Post, nếu giá điện mua từ PLN không đủ hấp dẫn hoặc hợp đồng mua bán điện (PPA) chậm ký kết, các dự án có thể gặp khó khăn dòng tiền.

Một yếu tố kỹ thuật quan trọng khác là xử lý tro đáy và khí thải sau đốt. Các chuyên gia cảnh báo rằng, tro từ quá trình đốt rác thành năng lượng thường chứa kim loại nặng và chất ô nhiễm tiềm tàng, cần được xử lý và kiểm định nghiêm ngặt trước khi tái sử dụng làm vật liệu xây dựng, nhằm tránh ô nhiễm thứ cấp. Cùng lúc, Indonesia cần nhanh chóng xúc tiến điều chỉnh khung pháp lý để đẩy nhanh phê duyệt dự án, giảm thủ tục hành chính và áp dụng ưu đãi thuế xanh cho nhà đầu tư.

Trên phương diện công nghệ, Danantara cũng đang xem xét khả năng kết hợp đốt rác với sinh khối để tăng hiệu suất và giảm phát thải. Indonesia có tiềm năng sinh khối từ phụ phẩm nông nghiệp lên tới hàng chục gigawatt nếu được khai thác hợp lý. Điều này mở ra hướng đi kép: vừa giảm rác thải, vừa đa dạng hóa nguồn năng lượng sạch, giảm phụ thuộc vào than đá.

Bên cạnh đó, rủi ro ô nhiễm không khí vẫn là mối lo ngại. Báo cáo của Mongabay tháng 8/2025 cho thấy, một số khu vực ở Đông Java ghi nhận mức bụi mịn (PM2.5) tăng nhẹ quanh nhà máy đốt rác thành năng lượng, dù vẫn trong giới hạn cho phép. Các chuyên gia khuyến nghị Chính phủ cần minh bạch hóa dữ liệu khí thải, công bố trực tuyến theo thời gian thực và triển khai giám sát độc lập để củng cố niềm tin của cộng đồng.

Linh Anh