Biến động khó lường trong quan hệ thương mại Mỹ

Những cú quay xe liên tục từ Nhà Trắng

Ngày 23-5, Tổng thống Mỹ Donald Trump bất ngờ tuyên bố sẽ áp mức thuế 50% lên toàn bộ hàng hóa nhập khẩu từ EU kể từ 1-6, với lý do các cuộc đàm phán “giậm chân tại chỗ” và EU “rất khó đàm phán”. Đây là mức thuế cao gấp 2,5 lần so với mức “thuế đối ứng” mà Mỹ từng áp lên EU hồi đầu tháng 4.

Không chỉ dừng lại ở lời đe dọa, ông Trump còn khẳng định không tìm kiếm một thỏa thuận thương mại mới với EU, và nhấn mạnh rằng thuế quan chính là “thỏa thuận”. Mục tiêu của ông Trump không chỉ là thúc đẩy sản xuất nội địa Mỹ mà còn nhằm buộc các doanh nghiệp châu Âu chuyển nhà máy sang Mỹ, tạo việc làm và giảm mức thâm hụt thương mại hàng hóa mà ông coi là “không thể chấp nhận”.

Những lời cảnh báo này lập tức đẩy thị trường vào trạng thái báo động đỏ. Các đồng tiền trú ẩn như yen Nhật và franc Thụy Sỹ tăng vọt, còn chứng khoán châu Âu chìm trong sắc đỏ, với chỉ số STOXX 600 của khu vực giảm 0,9% trong phiên ngày 23-5.

Tuy nhiên, chỉ sau hai ngày, bầu không khí căng thẳng bất ngờ hạ nhiệt khi ông Trump thông báo hoãn áp mức thuế 50% đến ngày 9-7, sau một cuộc điện đàm “rất tốt đẹp” với Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen. Theo lời kể của ông Trump, bà Leyen đã đề nghị gia hạn việc áp thuế để hai bên có thêm thời gian đàm phán nghiêm túc, và ông đã đồng ý. Chủ tịch EC cũng xác nhận trên mạng xã hội X rằng châu Âu “sẵn sàng thúc đẩy các cuộc đàm phán một cách nhanh chóng và quyết đoán”, nhưng để đạt được một thỏa thuận tốt, cần thêm thời gian đến ngày 9-7.

Phản ứng thị trường trước các diễn biến đàm phán

Quyết định lùi thời hạn áp thuế của ông Trump ngay lập tức đã tạo hiệu ứng tích cực lên thị trường tài chính châu Âu. Ngày 26-5, chứng khoán châu Âu đồng loạt tăng điểm, với chỉ số STOXX 600 đảo chiều tăng 1% sau khi sụt giảm ở phiên trước đó. Hầu hết các nhóm cổ phiếu đều tăng điểm, đặc biệt là những cổ phiếu chịu ảnh hưởng trực tiếp từ thuế quan như ô tô (BMW, Mercedes, Volkswagen), hàng xa xỉ (LVMH, Kering) và ngân hàng. Đồng euro cũng tăng lên mức cao nhất trong một tháng so với đô la Mỹ, trong khi giá vàng - tài sản trú ẩn an toàn - giảm do tâm lý lo ngại của nhà đầu tư được xoa dịu. Giá dầu cũng khởi sắc nhờ triển vọng căng thẳng thương mại tạm lắng.

Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng sự “thở phào” này chỉ là tạm thời. “Những biến động còn lâu mới kết thúc, và nhà đầu tư nên thắt dây an toàn cho một chặng đường đầy sóng gió phía trước”, giới phân tích nhận định. Rủi ro chiến tranh thương mại vẫn lơ lửng, bởi nếu Mỹ và EU không đạt được thỏa thuận trước ngày 9-7 kịch bản áp thuế 50% sẽ trở lại, đe dọa chuỗi cung ứng toàn cầu và làm tăng giá nhiều mặt hàng tiêu dùng từ xe ô tô Đức, dầu ô liu Italy cho tới túi xách Pháp.

Phản ứng của giới chính trị châu Âu cũng rất thận trọng. Bộ trưởng Tài chính Đức Lars Klingbeil cảnh báo các mức thuế mới của Mỹ “không chỉ đe dọa nền kinh tế châu Âu mà còn gây tổn hại cho chính nước Mỹ”. Ủy viên Thương mại EU Maros Sefcovic nhấn mạnh quan hệ thương mại phải dựa trên “sự tôn trọng lẫn nhau, không phải đe dọa”. Thủ tướng Ireland Micheál Martin thì lo ngại mức thuế 50% sẽ “gây rối loạn cực kỳ lớn cho kinh tế toàn cầu”.

Những rào cản trong đàm phán

Dù tạm thời tránh được “cú sốc” thuế quan, triển vọng cho một thỏa thuận thương mại Mỹ - EU vẫn rất mong manh. Các chuyên gia nhận định sáu tuần đàm phán là quá ngắn để giải quyết mọi chi tiết, dù vẫn có thể đủ để hai bên đặt nền móng cho một khuôn khổ mới.

Phát biểu vào thứ Hai đầu tuần, Ủy ban châu Âu (EC) xác nhận rằng đề xuất của họ về việc áp dụng “thuế quan 0% đổi 0%” với ô tô và hàng hóa công nghiệp trong thương mại xuyên Đại Tây Dương vẫn được đưa ra thảo luận. “Chúng tôi tin rằng đó là điểm khởi đầu rất hấp dẫn cho một cuộc đàm phán tốt có thể mang lại lợi ích cho cả hai bên bờ Đại Tây Dương”, người phát ngôn về thương mại của EC Olof Gill cho biết.

Tổng thống Pháp, Emmanuel Macron cũng bày tỏ kỳ vọng Washington và Brussels có thể đạt được mức thuế quan thấp nhất có thể. “Các cuộc thảo luận đang tiến triển”, ông nói với các phóng viên trong chuyến đi đến Việt Nam. Trong khi đó, Thủ tướng Ý Giorgia Meloni, một trong số các nhà lãnh đạo EU có mối quan hệ gần gũi nhất với Nhà Trắng được cho là đang cố gắng tổ chức một cuộc họp giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và các nhà lãnh đạo châu Âu vào đầu tháng 6.

Vấn đề lớn nhất hiện nay, theo các chuyên gia châu Âu, là “không rõ ông Trump thực sự muốn điều gì”. EU đã đưa ra nhiều đề xuất, kể cả giảm thuế về 0% cho nhiều mặt hàng, nhưng Mỹ lại tập trung vào các rào cản phi thuế quan như quy định môi trường, kiện tụng và tiếp cận thị trường công nghệ. Mỹ yêu cầu EU nhượng bộ đơn phương, còn EU đòi hỏi một thỏa thuận hai bên cùng có lợi. Sự khác biệt rất lớn về mặt quan điểm này đang khiến các cuộc đàm phán lâm vào bế tắc.

Ở chiều ngược lại, Thứ trưởng Tài chính Mỹ Michael Faulkender chia sẻ với Fox News rằng Mỹ đang phải đối mặt với “nhiều thách thức cùng lúc”, vừa phải đàm phán với EU với tư cách là một khối về thuế quan, trong khi cũng phải tìm cách giải quyết hầu hết các rào cản phi thuế quan trong các cuộc đàm phán với từng quốc gia châu Âu riêng lẻ. Điều này đang tạo ra nhiều khó khăn trong đàm phán.

Khả năng đạt thỏa thuận vẫn chưa rõ ràng

Chuyên gia kinh tế trưởng Holger Schmieding tại ngân hàng Berenberg cho rằng nếu có đủ ý chí chính trị, hai bên có thể đạt được một thỏa thuận thương mại tương tự như thỏa thuận Mỹ - Anh, với mức thuế quan 10% lên hàng hóa EU nhập khẩu vào Mỹ, EU tránh đưa ra các biện pháp trả đũa và giảm bớt các rào cản đối với một số lĩnh vực.

Tuy nhiên, ông Schmieding cũng lưu ý rằng, nếu kết quả cuối cùng là mức thuế chung 20-30% đối với hàng hóa EU, châu Âu sẽ không có lựa chọn nào khác ngoài việc áp đặt các biện pháp trả đũa mạnh mẽ đối với Mỹ.

“Châu Âu cần phải nhớ rằng, thị trường của họ rất lớn và thực sự quan trọng về mặt kinh tế đối với Mỹ, chứ không chỉ phụ thuộc theo chiều ngược lại”, ông Schmieding nói thêm. “Vì vậy, các cuộc đàm phán này phải là các cuộc đàm phán giữa những nền kinh tế bình đẳng. EU không phải là một khu vực đang sợ hãi và chỉ biết đầu hàng”.

Rủi ro lớn nhất là nếu các bên không đạt được thỏa thuận, mức thuế quan 50% sẽ giáng đòn mạnh vào thương mại song phương. Bloomberg Economics ước tính sơ bộ, mức thuế mới sẽ ảnh hưởng tới 321 tỉ đô la hàng hóa, làm giảm gần 0,6 điểm phần trăm tăng trưởng GDP Mỹ và đẩy giá cả tăng hơn 0,3 điểm phần trăm. Kinh tế Eurozone cũng sẽ bị đẩy đến sát ngưỡng suy thoái khi các ngành xuất khẩu chủ lực của EU như ô tô, hàng xa xỉ, nông sản chịu thiệt hại nặng nề. Tình hình sẽ còn tệ hơn nữa, khi các doanh nghiệp Mỹ cũng đối mặt nguy cơ bị EU trả đũa với các gói thuế quan nhằm vào lượng hàng hóa trị giá 95 tỉ euro.

Về lâu dài, các chuyên gia cảnh báo sự bất định trong chính sách thương mại Mỹ sẽ tiếp tục gây tổn hại niềm tin và làm suy yếu nền tảng quan hệ hợp tác lâu đời. “Chính trị Mỹ hiện nay được đặc trưng bởi sự không thể đoán trước, lợi ích cá nhân và chủ nghĩa dân túy”, CEO Matthias Lapp của tập đoàn LAPP Group (Đức) nhận xét. “Mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương tốt đẹp đã được xây dựng qua nhiều thập kỷ hợp tác ngoại giao và hiểu biết lẫn nhau. Tuy nhiên, niềm tin vào sự ổn định của mối quan hệ này đang bị tổn hại nặng nề”.

Những gì đang diễn ra trong quan hệ thương mại Mỹ - EU cho thấy một thực tế: mọi kịch bản đều có thể xảy ra chỉ sau một cuộc điện đàm hoặc một dòng trạng thái trên mạng xã hội. Sự bất định này không chỉ khiến thị trường toàn cầu phải “thắt dây an toàn” mà còn đặt ra bài toán lớn về niềm tin và ổn định cho cả hai phía. Liệu sáu tuần tới có đủ để Mỹ và EU tìm được tiếng nói chung, hay “cơn lốc thuế quan” sẽ lại cuốn phăng mọi nỗ lực ngoại giao? Câu trả lời hiện vẫn còn bỏ ngỏ.

Nguồn: Politico, CNBC, Reuters, DW, The Guardian, Bloomberg, Euractiv

Ngân Diệp