Bỉ: Nông dân nỗ lực 'nghe lời của đất', tăng cường dùng chế phẩm sinh học thay thuốc trừ sâu

Hai cha con Alain và Clément Boigelot trên ruộng lúa mì của gia đình. Ảnh: NS

Không tiếng động cơ rền vang, không mùi hóa chất sộc lên. Chỉ có tiếng chim, tiếng gió và những bước chân vững chãi của hai người nông dân đang chọn cách làm nông “ít can thiệp nhất có thể”.

Gia đình Boigelot là một trong 13 nông trại đang tham gia dự án thử nghiệm kéo dài ba năm do Trung tâm Nghiên cứu Nông học Wallonie (CRA-W) thực hiện với mục tiêu là tìm ra các giải pháp giảm sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, những loại hóa chất dùng để trừ sâu, diệt cỏ và ngăn bệnh cây trồng.

Trong căn nhà của họ, Clément, 27 tuổi, cùng cha mình thảo luận với các chuyên gia CRA-W, cách xử lý một loại cỏ dại kháng thuốc đang hoành hành trên ruộng lúa mì. Thay vì tăng liều lượng hóa chất, giải pháp được đưa ra lại là... gieo hạt muộn hơn. “Chúng tôi sẽ chia ruộng thành ba phần”, một chuyên gia nói, vừa vẽ sơ đồ trực tiếp trên sổ tay, “một phần phun thuốc đầy đủ, một phần giảm nửa liều, và phần còn lại thì không phun gì cả”.

Gia đình Boigelot canh tác 150 hecta ngũ cốc, một nửa là đất nhà, phần còn lại đi thuê. “Cha tôi bắt đầu làm nông vào năm 1985 và đã luôn tìm cách phun thuốc ít nhất có thể”, Clément chia sẻ. “Năm nay, thời tiết thuận lợi - gió bắc lạnh và khô - giúp cây trồng ít bị bệnh. Nhờ vậy, chúng tôi đã giảm được phân nửa lượng thuốc diệt nấm”.

Đối với họ, nguyên tắc đầu tiên là “nghe lời của đất”. Nếu thời tiết khắc nghiệt, sâu bệnh tăng thì họ tìm cách thích ứng, không vội vã “phun hóa chất”. Ngoài ra, hai cha con còn áp dụng các kỹ thuật tinh chỉnh như dùng phụ gia làm ướt để tăng hiệu quả hấp thụ, phun thuốc vào sáng sớm hoặc ban đêm khi điều kiện khí hậu lý tưởng, và chọn nước mưa để pha thuốc, loại nước được cho là ít phản ứng với các hợp chất hóa học hơn so với nước máy hay nước giếng.

“Tích tiểu thành đại”, Clément nói, “tất cả những chi tiết nhỏ ấy giúp chúng tôi giảm lượng thuốc đáng kể. Thay vì 500 gram mỗi hecta, giờ chỉ cần 300 gram là đủ. Nhưng điều quan trọng là hành động đúng lúc, đúng cách. Không thể cứ ra đồng mà phun thuốc một cách vô thức. Làm nông kiểu đó không thể lâu bền”.

Lối canh tác này đòi hỏi nhiều công sức hơn. “Chắc chắn là cực hơn nông nghiệp truyền thống”, Clément thừa nhận. “Phải học nhiều, thử nghiệm nhiều, và luôn đặt câu hỏi về từng quyết định”. Nhưng đổi lại, cái được là rất rõ ràng: ít ảnh hưởng đến môi trường, đất đai được bảo vệ, sức khỏe người lao động được đảm bảo, và đặc biệt là chi phí hoạt động thấp hơn khoảng 40% so với mức trung bình của các nông trại trong vùng Wallonie.

Đó là chưa kể đến uy tín. “Người dân dần hiểu rằng nông dân chúng tôi không chỉ là người gieo trồng, mà còn là người giữ gìn tài nguyên”, Clément nói.

Tuy nhiên, những nỗ lực này đôi khi chưa được công nhận đúng mức. Clément chia sẻ: “Ở Thụy Sĩ, nông dân giảm thuốc trừ sâu sẽ nhận hỗ trợ tài chính. Ở Bỉ, chúng tôi chỉ mới bắt đầu có chính sách tương tự”.

Từ năm 2023, chính quyền vùng Wallonie đã đưa vào chính sách nông nghiệp chung một cơ chế hỗ trợ sinh thái dành cho nông dân giảm sử dụng đầu vào hóa học (eco-régime Réduction d’intrants) dành cho những nông trại cam kết không sử dụng một số loại thuốc bảo vệ thực vật. Đây là cách để bù đắp rủi ro kinh tế cho người nông dân và giúp họ can đảm chọn những phương án canh tác thân thiện hơn với môi trường.

Sinh học đầu vào: Khi cây tầm ma thay thuốc trừ sâu

Không dừng lại ở việc giảm hóa chất, một số nông dân tại Wallonie, trong đó có nhà Boigelot, đang tìm tới hướng đi sâu hơn: sử dụng các sản phẩm sinh học đầu vào (bio-intrants) do chính họ tự chế tạo.

Gia đình Boigelot là thành viên của Hiệp hội Nông dân về Nông nghiệp Sinh thái (GAA), trực thuộc tổ chức phi lợi nhuận Greenotec, đơn vị hỗ trợ nông dân chuyển đổi sang mô hình canh tác bền vững từ năm 2006. Hiện Greenotec quy tụ 300 nông trại trong tổng số khoảng 12.000 nông dân vùng Nam Bỉ.

“Tại GAA, chúng tôi nghiên cứu các giải pháp sinh học để thay thế cho thuốc trừ sâu”, David Verstraete, chuyên gia hỗ trợ kỹ thuật cho nhà Boigelot cho biết. Một trong những sản phẩm tiêu biểu là phân bón lỏng từ cây tầm ma, loại cây dại thường mọc ven rừng, giờ đây được biến thành chất hỗ trợ tăng đề kháng cho cây trồng. Những nguyên liệu thô từ tự nhiên được lên men theo phương pháp dân gian, không phụ thuộc vào ngành công nghiệp hóa chất nhập khẩu.

Dự án GAA kéo dài ba năm và sẽ không được chính quyền vùng gia hạn. Để duy trì mô hình này, các nông dân đã quyết định thành lập hợp tác xã "La biofabrique", một nhà máy sản xuất bio-intrants tập thể, lấy cảm hứng từ mô hình Nam Mỹ và lần đầu tiên xuất hiện ở châu Âu.

“La biofabrique sẽ giúp chúng tôi tiết kiệm cả thời gian lẫn chi phí thiết bị”, Clément chia sẻ. “Những thứ nhiều nông dân khác phải nhập khẩu, chúng tôi có thể tự tạo ra từ sự sẵn có tại địa phương. Chỉ cần một cuộc khủng hoảng, như chiến tranh hay đứt gãy chuỗi cung ứng, là sẽ thấy ngay sự mong manh của việc lệ thuộc. Vì thế, tự chủ vẫn là con đường an toàn nhất”.

Từ cây tầm ma bên bờ rào đến giọt nước mưa trong bể, mọi thứ đều được tính toán và sử dụng cẩn trọng trong nông trại Boigelot. Ở đó, làm nông không còn là chuyện trông trời, trông đất, trông mây, mà còn là chuyện trông vào chính mình, vào kiến thức, sự kiên trì và cả lòng tử tế với môi trường.

Giữa thời đại mà hiệu quả thường gắn liền với hóa chất và máy móc, câu chuyện của cha con nhà Boigelot nhấn mạnh một điều giản dị nhưng quan trọng: làm nông bền vững không phải là điều bất khả, nếu có đủ kiến thức, sự kiên trì và lòng tin vào đất đai.

Hương Giang (P/v TTXVN tại Brussels)