Bí mật sau 40 năm tìm thấy tàu Titanic: Bắt nguồn từ nhiệm vụ quân sự

Đây là kết quả của một câu chuyện phức tạp đan xen giữa tham vọng khoa học, nhiệm vụ quân sự tối mật và một thỏa thuận bí mật thời Chiến tranh Lạnh.

Robert Ballard, nhà hải dương học tại Viện Woods Hole, từ lâu đã ấp ủ giấc mơ tìm thấy xác tàu Titanic huyền thoại.

Nhưng để biến giấc mơ thành hiện thực, ông phải bước vào một cuộc chơi lớn hơn nhiều so với tưởng tượng. Năm 1982, khi tiếp cận Hải quân Mỹ xin hỗ trợ phát triển công nghệ tàu lặn robot, Ballard nhận được một đề nghị không thể từ chối: Được tài trợ công nghệ tiên tiến, nhưng đổi lại phải thực hiện một nhiệm vụ tuyệt mật.

Đi tìm hai tàu ngầm hạt nhân

Nhiệm vụ ấy không phải là tìm Titanic, mà là khảo sát hai "hố đen" quân sự - tàu ngầm hạt nhân USS Thresher bị chìm năm 1963 và USS Scorpion mất tích năm 1968. Hải quân Mỹ cần biết chắc chắn rằng không có vũ khí hạt nhân nào bị thất lạc, đồng thời đánh giá tác động môi trường của các lò phản ứng nguyên tử nằm sâu dưới đáy biển.

Tàu ngầm hạt nhân USS Thresher trước khi bị chìm năm 1963

Thật trớ trêu, chính việc nghiên cứu những thảm kịch quân sự bí mật này đã mang lại cho Ballard chìa khóa để giải mã thảm kịch dân sự nổi tiếng nhất lịch sử hàng hải.

Kinh nghiệm khảo sát các tàu ngầm đã thay đổi hoàn toàn tư duy chiến lược của ông. Thay vì tìm kiếm toàn bộ con tàu như các cuộc thám hiểm trước đây, Ballard nhận ra rằng cách hiệu quả hơn là lần theo "con đường mảnh vỡ" - dấu vết của các mảnh cấu trúc và đồ vật rải rác trên nền đại dương khi tàu chìm xuống độ sâu lớn.

Công nghệ được phát triển cho nhiệm vụ quân sự cũng chính là vũ khí bí mật trong cuộc săn tìm Titanic. Hệ thống Argo với sonar và camera tiên tiến có thể ghi lại hình ảnh chi tiết dưới đáy biển. Robot Jason Jr. nhỏ gọn có thể chui lọt vào những khe hẹp nhất trong xác tàu.

Tìm ra tàu Titanic

Vào mùa hè 1985, sau khi hoàn thành nhiệm vụ bí mật, Ballard hợp tác với nhóm khoa học gia Pháp tiến hành khảo sát vùng biển nghi ngờ.

Nhiều người trong Hải quân Mỹ vẫn hoài nghi, cho rằng cơ hội tìm thấy Titanic gần như bằng không. Nhưng chiến lược "lần theo vệt mảnh vỡ" đã phát huy tác dụng.

Khi hình ảnh chiếc nồi hơi đặc trưng xuất hiện trên màn hình, cả nhóm đều biết họ đã tìm thấy mục tiêu. Theo dấu vết này, họ nhanh chóng phát hiện thân tàu Titanic gãy làm đôi, nằm cách nhau khoảng 600 mét, cách bờ Newfoundland khoảng 600 km về phía đông nam.

Robert Ballard đã làm được điều phi thường là tìm ra xác tàu Titanic.

Thành công lập tức gây chấn động toàn cầu. Ballard và nhóm cộng sự được tung hô như những người hùng, còn hình ảnh Titanic nằm im lìm dưới đáy biển trở thành một trong những biểu tượng mạnh mẽ nhất thế kỷ 20.

Nhưng phản ứng của Hải quân Mỹ lại khá dè dặt. Họ lo ngại rằng sự chú ý quá mức của công chúng sẽ khiến người ta đặt câu hỏi về lý do thực sự đằng sau việc tài trợ. Chính vì vậy, chi tiết về nhiệm vụ bí mật liên quan đến các tàu ngầm hạt nhân đã được giữ kín suốt nhiều năm, cho tới tận đầu thập niên 2000 mới được Ballard tiết lộ.

Phát hiện Titanic đã mở ra cả một chương mới, không chỉ trong khoa học mà còn trong văn hóa đại chúng. Về mặt kỹ thuật, nó chứng minh khả năng phi thường của công nghệ khảo sát biển sâu, trở thành tiền đề cho vô số dự án nghiên cứu khảo cổ học dưới nước sau này. Những công nghệ robot điều khiển từ xa được phát triển cho dự án này sau đó được ứng dụng rộng rãi, từ nghiên cứu khoa học đến công nghiệp khai thác dưới biển.

Những tranh cãi dai dẳng

Tuy nhiên, thành công này cũng mở ra những cuộc tranh luận mới chưa có hồi kết.

Ngay sau khi xác tàu được tìm thấy, nổ ra cuộc tranh cãi gay gắt về việc liệu Titanic nên được coi là "nghĩa trang dưới biển" cần bảo tồn nguyên vẹn, hay có thể khai thác để phục vụ nghiên cứu và triển lãm. Ballard ban đầu kiên quyết phản đối việc khai thác thương mại, nhấn mạnh rằng Titanic là nơi yên nghỉ của hơn 1.500 nạn nhân và cần được tôn trọng.

Nhưng bất chấp lời kêu gọi bảo tồn, hàng loạt cuộc trục vớt đã diễn ra từ cuối thập niên 1980. Hàng nghìn hiện vật từ đồ dùng cá nhân đến các mảnh kiến trúc được đưa lên, trưng bày trong bảo tàng hoặc triển lãm thương mại, tiếp tục gây tranh luận về ranh giới giữa khoa học, tưởng niệm và thương mại hóa.

Hình ảnh Titanic nằm sâu dưới đáy biển.

Về mặt văn hóa, hình ảnh Titanic nằm sâu dưới đáy biển đã tái khơi dậy sự quan tâm của công chúng đối với thảm kịch năm 1912, không chỉ tạo tiền đề cho các tác phẩm điện ảnh và văn học về Titanic, mà còn trở thành biểu tượng nhắc nhở về sự mong manh của con người trước thiên nhiên.

Nhìn lại sau gần 40 năm, phát hiện Titanic năm 1985 vẫn là một câu chuyện phi thường về sự giao thoa giữa khoa học và chính trị, giữa tham vọng cá nhân và lợi ích quốc gia.

Đằng sau ánh hào quang của thành tựu khoa học là một thực tế phức tạp: Những phát hiện vĩ đại nhất đôi khi xuất phát từ những hoàn cảnh và động cơ bất ngờ nhất.

Robert Ballard không chỉ tìm thấy một con tàu chìm, ông đã chứng minh rằng để đạt được giấc mơ lớn, đôi khi chúng ta cần phải đi qua những con đường vòng không ai ngờ tới. Và có lẽ, chính sự kết hợp kỳ lạ giữa nhiệm vụ quân sự tối mật và khát vọng khoa học thuần túy đã tạo nên một di sản vẫn tiếp tục gây tranh luận và truyền cảm hứng cho tới tận ngày nay.

Bùi Tú