Béo phì tăng vọt, khối cơ người Việt suy sụp nhanh, đe dọa đến tính mạng

Trong hai ngày 5–6.12, Hội nghị khoa học toàn quốc lần thứ V với chủ đề: “Cập nhật dinh dưỡng cho người béo phì, suy giảm khối cơ – ứng dụng trong lâm sàng giúp nâng cao hiệu quả điều trị” – lập tức gây chú ý vì chạm đúng một vấn đề đang âm ỉ nhiều năm: bệnh béo phì tăng nhanh nhưng khối cơ lại giảm sút, khiến điều trị trở nên thách thức hơn bao giờ hết.

Lần đầu tiên trẻ béo phì vượt trẻ suy dinh dưỡng

Chia sẻ tại hội nghị, BSCK2 Phạm Thanh Việt – Phó Giám đốc phụ trách điều hành Bệnh viện Chợ Rẫy cho biết: tỷ lệ trẻ em béo phì tại Việt Nam đã tăng từ 8,5% lên gần 19%, trong khi người trưởng thành đạt khoảng 25%, đưa Việt Nam trở thành một trong những quốc gia có tốc độ gia tăng béo phì nhanh nhất Đông Nam Á. Lần đầu tiên trong lịch sử, trẻ béo phì vượt trẻ suy dinh dưỡng – một bước ngoặt chưa từng có và mang theo hàng loạt hệ lụy sức khỏe đáng sợ.

Béo phì không phải thừa chất mà là thiếu chất một cách nguy hiểm, đe dọa đến tính mạng - Ảnh: minh họa

Tuy nhiên, điều trớ trêu thay, sự gia tăng chóng mặt của béo phì lại không đồng nghĩa với việc dinh dưỡng được quan tâm đúng mức trong bệnh viện.

Theo bác sĩ Việt, đánh giá và chỉ định dinh dưỡng vẫn thường xuyên bị bỏ sót hoặc xem nhẹ, khiến kết quả điều trị bị ảnh hưởng đáng kể. “Nhiều bác sĩ còn chưa xem dinh dưỡng là một chỉ định bắt buộc”, ông thẳng thắn nhận định, đồng thời cho biết lãnh đạo Bệnh viện Chợ Rẫy đã buộc phải ban hành quy định yêu cầu bác sĩ bắt buộc ghi nhận và chỉ định dinh dưỡng, nếu không sẽ không thể tiếp tục chỉ định các điều trị khác. Đây là một động thái quyết liệt nhưng cần thiết nhằm thay đổi tư duy điều trị đã tồn tại quá lâu trong hệ thống bệnh viện.

Béo phì không phải thừa chất mà là thiếu chất một cách nguy hiểm

TS-BS Lưu Ngân Tâm – Chủ tịch Hội nuôi dưỡng đường tĩnh mạch và tiêu hóa Việt Nam, Trưởng khoa Dinh dưỡng, Bệnh viện Chợ Rẫy – nhấn mạnh rằng béo phì đã được Tổ chức y tế thế giới (WHO) công nhận là bệnh lý. Tuy nhiên, điều ít ai biết là phần lớn người béo phì thực chất… thiếu chất dinh dưỡng. Cơ thể họ có thể thừa mỡ nhưng lại thiếu nghiêm trọng protein và vi chất, gây rối loạn chuyển hóa và làm suy sụp khả năng hồi phục.

Vấn đề nguy hiểm nhất là suy giảm khối cơ ẩn dưới lớp mỡ, một tình trạng bị che lấp và rất khó phát hiện bằng mắt thường. Người ngoài nhìn thấy “to khỏe”, nhưng bên trong lại yếu, dễ mệt, sức bền kém và cực kỳ dễ biến chứng khi nhập viện. Bác sĩ Tâm gọi đây là “điểm mù trong điều trị”, bởi nếu không chẩn đoán và xử lý đúng, người béo phì có thể đối diện nguy cơ tử vong cao hơn sau phẫu thuật hoặc trong hồi sức.

“Việc chuẩn hóa cách đánh giá khối cơ, không chỉ dựa vào BMI mà cần sử dụng các công cụ chuyên sâu hơn. Điều trị béo phì giờ đây không còn là “giảm cân bằng mọi giá” mà phải là giảm mỡ – tăng cơ – phục hồi chuyển hóa”, bác sĩ Tâm nói.

Khối cơ quyết định sự sống còn trong điều trị hiện đại

Các chuyên gia nhấn mạnh: người béo phì có cơ kém sẽ dễ nhiễm trùng hơn, nguy cơ suy hô hấp cao hơn, khả năng hồi phục kém hơn và thậm chí tỷ lệ tử vong cao hơn sau phẫu thuật. Điều này hoàn toàn trái ngược với suy nghĩ “người to khỏe thì dễ điều trị”.

Do đó, bệnh nhân béo phì có kèm suy cơ, mọi bước điều trị đều khó khăn hơn – từ thở máy, phẫu thuật đến phục hồi chức năng. Điều này càng khẳng định một yêu cầu cấp bách: khối cơ mới là thước đo sống còn, không phải cân nặng.

Theo GS-TS-BS Paula Cristina Ravasco (Bồ Đào Nha), béo phì phải được tiếp cận theo hướng đa mô thức, kết hợp dinh dưỡng, vận động, điều trị nội tiết và tâm lý hành vi. Bà cũng cập nhật nhiều nghiên cứu chỉ ra mối liên hệ mạnh mẽ giữa hệ vi sinh đường ruột và các chỉ số chuyển hóa ở người béo phì, cho thấy tương lai điều trị có thể dựa nhiều hơn vào điều chỉnh microbiome.

Trong khi đó, PGS Kohout nhấn mạnh đến chẩn đoán và hỗ trợ dinh dưỡng cho bệnh nhân béo phì kèm suy giảm khối cơ. “Chỉ số BMI truyền thống không còn đủ để đánh giá nguy cơ và hiệu quả điều trị; ngược lại, khối cơ mới là yếu tố quyết định khả năng sống sót và hồi phục sau phẫu thuật hay điều trị nội khoa”, ông nói.

Bà Trần Thanh Thủy – Giám đốc Sở Y tế Đà Nẵng – nhấn mạnh rằng dinh dưỡng đường tĩnh mạch và tiêu hóa là một can thiệp thiết yếu, giúp nâng cao hiệu quả điều trị, giảm biến chứng và rút ngắn thời gian nằm viện. Tuy nhiên, công tác triển khai vẫn đối diện nhiều khó khăn, đặc biệt là thiếu đội ngũ chuyên sâu và nhu cầu đào tạo bài bản

Theo bà Thủy, Đà Nẵng đã kiện toàn các đơn vị dinh dưỡng theo chỉ đạo Bộ Y tế, nhưng thực tế cho thấy khối lượng công việc ngày càng lớn, trong khi các bệnh viện vẫn cần nhiều hơn nữa các chuyên gia có kỹ năng đánh giá và xử lý các trường hợp béo phì, suy dinh dưỡng phức tạp.

Vì vậy, bà kỳ vọng hội nghị sẽ là nơi khởi phát cho một làn sóng đào tạo mới, nơi nhân viên y tế được trang bị kiến thức thực hành cụ thể để cứu sống bệnh nhân, đặc biệt những người béo phì nhưng suy cơ – nhóm có nguy cơ biến chứng rất cao khi điều trị.

Có thể nói, dinh dưỡng cho người béo phì là tiếng chuông cảnh báo, thúc đẩy ngành y bước vào một giai đoạn mới: giai đoạn mà dinh dưỡng lâm sàng sẽ trở thành nền tảng để cứu sống, phục hồi và nâng cao chất lượng điều trị cho hàng triệu bệnh nhân trong tương lai.

Hồ Quang