Bên trong mạng lưới trao đổi bí mật giữa Nga và Ukraine

Khi xung đột bước sang năm thứ tư, các kênh tiếp xúc kín đáo giữa hai bên vẫn được duy trì, thông qua hoạt động nhân đạo hay các kênh trung gian liên quan đến quan chức và cả giới tài phiệt.

Nga và Ukraine vẫn duy trì kênh đối thoại dù giao tranh diễn ra ác liệt. Ảnh: TASS

“Các bên vẫn cần một kênh liên lạc chính thức và trên thực tế nó vẫn tồn tại ở một mức độ nhất định. Ngay cả giữa những quốc gia đang đối đầu, vẫn có các vấn đề cần được trao đổi trực tiếp” nhà phân tích chính trị Ukraine Ihor Reiterovych cho biết trong cuộc trao đổi với Kiev Independent.

Bộ Ngoại giao Ukraine nói rằng các cuộc trao đổi thông tin chính thức duy nhất với Nga diễn ra thông qua Đại sứ quán Ukraine tại Belarus và liên quan đến việc chấm dứt các hiệp ước song phương và quốc tế. "Kênh này là cần thiết, thậm chí là thiết yếu, ít nhất là từ góc độ nhân đạo. Về nguyên tắc, nó vẫn tiếp tục hoạt động cho đến ngày nay”, ông Reiterovych nói.

Vai trò trung gian của giới tài phiệt

Kênh liên lạc bí mật đầu tiên giữa hai bên hình thành ngay sau khi xung đột bùng phát, dẫn tới các cuộc tiếp xúc trực tiếp tại Belarus và Thổ Nhĩ Kỳ vào năm 2022, dù cuối cùng không tạo ra đột phá. Một trong những nhân vật đóng vai trò kết nối ban đầu là nhà tài phiệt Nga Roman Abramovich.

Sự tham gia của ông Abramovich được công khai vào cuối tháng 3/2022, khi ông xuất hiện tại Cung điện Dolmabahce trước thềm đàm phán ở Istanbul. Thời điểm đó, ông Mykhailo Podolyak – cố vấn của Văn phòng Tổng thống Ukraine cho rằng Abramovich là một “người trung gian cực kỳ hiệu quả”, người đã hỗ trợ điều phối một phần quá trình đàm phán.

Theo Wall Street Journal, Tổng thống Zelensky thậm chí từng đề nghị Washington không áp đặt trừng phạt đối với ông Abramovich để ông có thể tiếp tục vai trò trung gian. David Arakhamia – lãnh đạo phe nghị sĩ “Người phụng sự nhân dân” và là thành viên đoàn đàm phán Ukraine năm 2022 – cũng xác nhận vai trò của ông Abramovich trong việc duy trì kênh bí mật để truyền đạt thông điệp sang Moscow. “Ngay từ đầu, ông ấy đã đảm nhận vai trò thiết lập một kênh liên lạc kín", Arakhamia nói.

Ngoài những nỗ lực hòa giải ban đầu, nhà tài phiệt Abramovich còn góp phần thúc đẩy thỏa thuận tạo ra hành lang ngũ cốc ở Biển Đen năm 2022. Financial Times cho biết ông từng tham gia điều phối và có mặt tại Istanbul trong lễ ký kết thỏa thuận. Đến năm 2023, theo Wall Street Journal, vai trò của ông chuyển hướng nhiều hơn sang các vấn đề nhân đạo thay vì đàm phán chính trị.

Trao đổi với Kyiv Independent, ông Arakhamia cho biết ông không thể xác nhận nhà tài phiệt Abramovich có còn tham gia các kênh liên lạc hay không, đồng thời lưu ý bản thân không trực tiếp tham gia tiến trình đàm phán hiện nay.

Đáng chú ý vài ngày trước khi diễn ra vòng đàm phán trực tiếp đầu tiên giữa Ukraine và Nga năm 2025, ông Abramovich đã xuất hiện tại Điện Kremlin để gặp Tổng thống Nga - dưới danh nghĩa tham dự “cuộc họp hội đồng quản trị của Nhà hát Bolshoi và Mariinsky”.

Kênh liên lạc về vấn đề nhân đạo

Bên cạnh vai trò trung gian của một số nhân vật có ảnh hưởng, Ukraine và Nga vẫn duy trì một kênh liên lạc trực tiếp hơn, do tình báo quân sự Ukraine thiết lập, chủ yếu phục vụ cho trao đổi tù binh.

Trụ sở Điều phối Ukraine về Đối xử với Tù binh Chiến tranh xác nhận, kênh liên lạc này vẫn hoạt động và được phía Ukraine khởi xướng từ năm 2022.

Đường dây liên lạc đầu tiên xuất hiện trong những tuần đầu tiên của cuộc xung đột, khi sĩ quan Ukraine Dmytro Usov dùng chiếc điện thoại lấy được từ một binh sĩ Nga đã thiệt mạng để gọi cho số liên hệ của chỉ huy Nga được lưu trên đó. Cuộc trao đổi bất ngờ ấy sau đó phát triển thành một kênh liên lạc bí mật.

Đầu mối phía Nga được xác định là Alexander Zorin, một sĩ quan cấp cao của tình báo quân sự Nga, từng tham gia hoạt động của Moscow tại Syria. Kênh liên lạc này sau đó được mở rộng với sự hỗ trợ của Thổ Nhĩ Kỳ, Qatar và Saudi Arabia, cho phép hai bên thực hiện nhiều đợt trao đổi tù binh quy mô lớn.

“Có những vấn đề nhân đạo buộc phải duy trì đường dây liên lạc. Cơ chế này vẫn cần tồn tại và thực tế đã diễn ra”, chuyên gia Reiterovych nhận định.

Bộ Ngoại giao Ukraine cho biết các liên hệ mang tính nhân đạo chỉ được thực hiện thông qua cơ quan tình báo quân sự và trong một số trường hợp thông qua các thanh tra viên của các quốc gia trung gian.

Kênh liên lạc bất cân xứng

Trong nỗ lực thúc đẩy tiến trình chấm dứt xung đột, với vai trò trung gian của Mỹ, một kênh liên lạc trực tiếp khác giữa quan chức Ukraine và Nga đã được thiết lập. Nhưng giới quan sát cho rằng, kênh liên lạc này bộc lộ sự bất cân xứng ngay từ đầu.

Ngày 16/5/2025, phái đoàn hai bên gặp nhau tại Istanbul, đánh dấu cuộc tiếp xúc trực tiếp đầu tiên kể từ năm 2022. Tổng thống Nga Putin cử trợ lý của ông là Vladimir Medinsky, làm trưởng đoàn, trong khi phía Ukraine do Bộ trưởng Quốc phòng khi đó là Rustem Umerov dẫn đầu.

Sau vòng đàm phán thứ hai vào đầu tháng 6/2025, ông Umerov cho biết hai bên đã thiết lập liên lạc liên quan tới “các giai đoạn thực hiện thỏa thuận”. Cả Tổng thống Volodymyr Zelensky và Tổng thống Putin đều xác nhận sự tồn tại của kênh tiếp xúc này.

Ông Umerov đã có nhiều cuộc điện đàm với người đồng cấp phía Nga, tạo thành một phần của kênh liên lạc trực tiếp nhưng hạn chế. Alexander Zorin – sĩ quan tình báo Nga có liên quan tới các nỗ lực trao đổi tù binh cũng tham gia một số cuộc gặp.

Dù kênh liên lạc này này hỗ trợ triển khai các thỏa thuận trao đổi tù binh nhưng không mang lại tiến triển chính trị đáng kể và không mở rộng thành một khuôn khổ đàm phán hòa bình.

Từ thời điểm đó, không có cuộc gặp trực tiếp nào giữa hai bên được xác nhận, và cũng chưa rõ liệu kênh liên lạc giữa ông Umerov với ông Medinsky còn hoạt động hay không. Bộ Ngoại giao Ukraine khẳng định mọi liên hệ ở cấp độ này đều được công khai, trong khi ông Umerov từ chối trả lời câu hỏi.

Chuyên gia Ihor Reiterovych nhận định kênh đối thoại này tồn tại sự chênh lệch rõ rệt: “Ông Umerov là người có ảnh hưởng lớn tại Ukraine. Trong khi đó, ông Medinsky chỉ đóng vai trò cố vấn và ít có ảnh hưởng tại Nga”.

Hồng Anh/VOV.VN (biên dịch) Theo Kiev Independent