Bê bối 100 triệu USD trong ngành năng lượng Ukraine

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky. Ảnh: Ukrinform/NurPhoto via Getty Images

Những cái tên bị nhắc đến

Theo thông báo từ Cục chống Tham nhũng Quốc gia Ukraine (NABU) và Viện Công tố đặc biệt chống tham nhũng Ukraine (SAP), một tổ chức tội phạm tinh vi đã thao túng các hợp đồng của công ty nhà nước Energoatom, đơn vị chủ chốt ngành năng lượng hạt nhân Ukraine, để thu “hoa hồng” từ các nhà thầu.

Cụ thể, các nhà thầu bị buộc trả khoản “hoa hồng” lên tới 10-15% giá trị hợp đồng nếu muốn được thanh toán hoặc tránh bị xóa khỏi danh sách nhà cung cấp.

Khoảng 100 triệu USD được cho là đã bị rửa thông qua một “văn phòng ngầm” ở Kyiv, điều hành bởi doanh nhân Timur Mindich, đồng sở hữu hãng phim Kvartal 95 và là đồng minh lâu năm của Tổng thống Zelensky.

Mindich bị cáo buộc “thực hiện điều hành, phân phối và hợp pháp hóa nguồn tiền phạm pháp từ lĩnh vực năng lượng”, theo công bố của SAP.

Bên cạnh đó, ông Herman Halushchenko, cựu Bộ trưởng Năng lượng và hiện đang là Bộ trưởng Tư pháp, đã bị đình chỉ nhiệm vụ. Văn phòng và nhà riêng của ông bị khám xét bởi NABU. Mặc dù ông chưa bị truy tố hình sự, nhưng việc đình chỉ trong bối cảnh vụ án khiến dư luận đặc biệt chú ý.

Tổn thương thể chế

Ukraine đang phải đối diện với một thực tế khắc nghiệt: Ám ảnh bởi các cuộc tấn công tên lửa và máy bay không người lái của Nga nhằm vào hạ tầng năng lượng, và phải thực hiện các hoạt động kinh tế - công nghiệp trong điều kiện luật pháp bị nới lỏng dưới chế độ thiết quân luật.

Các chuyên gia đánh giá điều này đã hình thành “độ trễ quản trị” lớn, khi việc mua sắm, hợp đồng có thể được thực hiện nhanh để thích ứng với chiến tranh nhưng lại tiềm ẩn nguy cơ giám sát suy yếu.

Trường hợp của Energoatom rơi vào đúng lỗ hổng này: hệ thống kiểm soát bị căng cứng bởi chiến tranh, tạo môi trường thuận lợi cho các cá nhân khai thác kẽ hở.

Nhà phân tích chính trị Ukraine, ông Volodymyr Fesenko, ví vụ việc này như một “quả bom hẹn giờ” dành cho chính quyền Zelenskyy.

Với vai trò nhận sự hỗ trợ lớn từ các đối tác phương Tây, Ukraine luôn được nhắc nhở về việc cải cách thể chế và chống tham nhũng. Vụ việc hiện tại đặt ra 3 áp lực lớn: thẩm quyền của cơ quan chống tham nhũng, hiệu quả truy tố, và niềm tin rằng Chính phủ Ukraine thực sự minh bạch.

Nếu các cá nhân đứng sau vụ bê bối không bị xử lý một cách công bằng và rõ ràng, Kyiv có thể đối mặt với việc bị hoãn duyệt tư cách ứng viên vào Liên minh châu Âu (EU) và suy giảm nguồn viện trợ chiến lược.

Ngoài ra, việc Tổng thống Zelensky từng đặt mục tiêu xây dựng hình ảnh chống tham nhũng mạnh mẽ nay lại bị vấy bẩn bởi những cái tên thân cận khiến uy tín cá nhân và thương hiệu “chính quyền liêm chính” bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Ngành năng lượng, đặc biệt là hạt nhân, nằm ở “tuyến đầu” của cuộc chiến Ukraine, từ việc khôi phục mạng lưới điện bị phá hủy, đảm bảo cung cấp cho dân cư, đến bảo vệ an toàn hạt nhân trước mối đe dọa từ Nga. Do đó, một scandal trong lĩnh vực này có tác động gấp bội: không chỉ là thiệt hại tài chính, mà còn là thiệt hại về an ninh quốc gia, tâm lý người dân và hình ảnh quốc tế.

Chính vì vậy, phía Ukraine khẳng định vụ điều tra không chỉ hướng tới cá nhân tham nhũng mà còn để củng cố “trách nhiệm thể chế trong thời chiến”.

Khó khăn phía trước và những giải pháp bắt buộc

Ngay khi vụ việc được công bố, Tổng thống Zelensky đã lên tiếng trong bài phát biểu ban đêm: “Mọi hành động hiệu quả chống tham nhũng đều cần thiết. Sự không thể tránh khỏi của hình phạt là cần thiết”.

Ông yêu cầu minh bạch tối đa trong lĩnh vực năng lượng và kêu gọi Bộ trưởng Tư pháp và Bộ trưởng Năng lượng (theo thời điểm bị nhắc tên) từ chức nếu bị dính líu.

Trong khi đó, Chính phủ Ukraine đã đình chỉ ông Halushchenko và khởi động các bước điều tra sâu hơn. Việc này được giới phân tích đánh giá là tín hiệu tích cực nhưng vẫn cần phải chứng minh bằng kết quả cụ thể: truy tố, hồi tố tài sản, và khôi phục niềm tin quốc tế.

Dẫu động thái ban đầu tích cực, Ukraine vẫn đứng trước nhiều khó khăn để vượt qua khủng hoảng niềm tin.

Đầu tiên là độ trễ thể chế: luật chống tham nhũng, cơ quan giám sát và xử lý vẫn chưa hoàn chỉnh, và chiến tranh khiến áp lực thực thi tăng cao.

Thứ hai, là tâm lý xã hội: người dân Ukraine đang chịu đựng gián đoạn năng lượng, mất ổn định và kỳ vọng lớn vào sự thay đổi, nên mỗi vụ tham nhũng bị phát hiện sẽ càng làm tăng cảm giác “bị phản bội”.

Thứ ba, là áp lực từ bên ngoài: các đối tác viện trợ sẽ theo dõi chặt chẽ việc xử lý và nếu không thuyết phục được họ, viện trợ và cơ hội hội nhập sẽ bị ảnh hưởng.

Vụ bê bối 100 triệu USD không đơn thuần là một scandal tham nhũng, nó là thước đo uy tín của chính quyền Zelensky, là kiểm chứng cho cam kết của Ukraine trong hành trình xây dựng thể chế dân chủ, minh bạch và đi tới hội nhập quốc tế.

Vĩnh Cẩm - (Tổng hợp)