Bất ổn ở Los Angeles: Tranh cãi về quyền triển khai Vệ binh Quốc gia của Tổng thống Trump

Lực lượng Vệ binh Quốc gia được triển khai tại thành phố Los Angeles, bang California, Mỹ ngày 7/6/2025. Ảnh: IRNA/TTXVN

Theo trang Al Jazeera, đây là ngày thứ hai liên tiếp diễn ra biểu tình sau khi lực lượng thực thi pháp luật đụng độ với người dân tại Los Angeles. Trong khi Sở Cảnh sát Los Angeles cho biết các cuộc biểu tình trong thành phố diễn ra ôn hòa và không xảy ra sự cố nào nghiêm trọng, thì tại hai khu vực lân cận là Compton và Paramount, tình hình đã leo thang. Cảnh sát phải sử dụng hơi cay và lựu đạn gây choáng để giải tán đám đông.

Điều đáng chú ý là quyết định điều động Vệ binh Quốc gia không xuất phát từ yêu cầu của chính quyền địa phương. Trái lại, Thống đốc bang California, ông Gavin Newsom, lên án hành động của Tổng thống Trump, gọi đó là “chủ ý gây kích động”, và cáo buộc chính quyền liên bang triển khai quân đội không phải vì thiếu lực lượng, mà vì muốn thu hút sự chú ý dư luận.

Căng thẳng nhập cư châm ngòi bất ổn

Cuộc khủng hoảng bùng phát từ ngày 6/6, khi lực lượng thực thi pháp luật trong trang bị chống bạo động tiến hành bắt giữ các lao động thời vụ tại một cửa hàng vật liệu xây dựng ở Los Angeles. Đây là một phần trong chiến dịch truy quét mang tính chất quân sự, đánh dấu sự leo thang trong chính sách cứng rắn về nhập cư của Chính quyền Tổng thống Trump.

Theo các nhà quan sát pháp lý và Liên đoàn Tự do Dân sự Mỹ (ACLU), nhiều vụ bắt giữ đã được thực hiện mà không có lệnh của tòa án. Trong hai ngày triển khai, Bộ An ninh Nội địa xác nhận hơn 100 người nhập cư không có giấy tờ đã bị bắt tại nhiều địa điểm ở Nam California.

Khi thông tin về các vụ bắt giữ lan rộng, người dân đã xuống đường bày tỏ sự phẫn nộ, dẫn đến các cuộc đụng độ với cảnh sát.

Người biểu tình đụng độ với các nhân viên liên bang tại thành phố Los Angeles, bang California, Mỹ ngày 7/6/2025. Ảnh: THX/TTXVN

Tổng thống có quyền triển khai Vệ binh Quốc gia ở một tiểu bang không?

Lực lượng Vệ binh Quốc gia - gồm các binh sĩ bán thời gian - có thể được huy động cả ở cấp tiểu bang và liên bang. Dưới quyền của thống đốc, họ thường được triển khai để ứng phó với các tình huống khẩn cấp như thiên tai, đại dịch hoặc khi lực lượng cảnh sát địa phương không đủ sức kiểm soát tình hình.

Trong thời chiến hoặc tình trạng khẩn cấp quốc gia, chính phủ liên bang có thể đặt lực lượng này dưới sự chỉ huy của Tổng thống. Khi đó, Vệ binh Quốc gia được “liên bang hóa” và phục vụ dưới sự chỉ đạo của tổng thống.

Về mặt pháp lý, Tổng thống chỉ có thể tự mình huy động Vệ binh Quốc gia trong những trường hợp đặc biệt. Một trong những công cụ pháp lý được viện dẫn là Đạo luật Chống nổi loạn (Insurrection Act), cho phép Tổng thống điều động lực lượng vũ trang để trấn áp nổi loạn hoặc bất ổn dân sự nghiêm trọng, và có thể vượt qua sự phản đối của thống đốc bang.

Tuy nhiên, trong vụ việc tại Los Angeles, Tổng thống Trump không sử dụng Đạo luật Chống nổi loạn mà thay vào đó viện dẫn một điều khoản trong Bộ luật Lực lượng Vũ trang Mỹ. Điều khoản này cho phép liên bang kiểm soát Vệ binh Quốc gia khi có “mối đe dọa hoặc hành vi nổi loạn chống lại chính quyền Mỹ”. Tuy nhiên, luật này cũng quy định rằng các lệnh điều động như vậy phải thông qua thống đốc bang, điều này khiến tính hợp pháp trong hành động của ông Trump trở thành vấn đề gây tranh cãi.

Người biểu tình đụng độ với các nhân viên liên bang tại thành phố Los Angeles, bang California, Mỹ ngày 7/6/2025. Ảnh: THX/TTXVN

Trong chỉ thị, ông Trump cho rằng “các cuộc biểu tình hoặc hành vi bạo lực” gây cản trở hoạt động thực thi pháp luật có thể bị coi là “hành vi nổi loạn” chống lại chính phủ.

Theo luật sư nhân quyền Robert Patillo, hành động này nhiều khả năng sẽ đối mặt với thách thức pháp lý. Ông dẫn lại tiền lệ năm 1992, khi quân đội liên bang chỉ can thiệp để chấm dứt bạo loạn tại Los Angeles sau khi được thống đốc bang khi đó là Pete Wilson mời hỗ trợ.

Ông Patillo nhận định: “Nếu thống đốc – trong trường hợp này là Gavin Newsom – không yêu cầu hỗ trợ, và lực lượng quân đội được triển khai trái với ý chí của ông, thì chắc chắn sẽ có tranh chấp pháp lý... và vấn đề này có thể phải đưa ra Tòa án Tối cao để xác định thẩm quyền hợp pháp”.

Ông Trump từng triển khai Vệ binh Quốc gia?

Trong các cuộc biểu tình sau cái chết của người Mỹ gốc Phi George Floyd năm 2020, Tổng thống Trump từng đe dọa sử dụng Đạo luật Chống nổi loạn để đưa quân đội liên bang vào các bang. Tuy nhiên, Bộ trưởng Quốc phòng khi đó là Mark Esper đã phản đối, cho rằng quân đội chỉ nên được dùng trong “những tình huống cấp bách và tồi tệ nhất”.

Cuối cùng, ông Trump không kích hoạt đạo luật, mà thay vào đó yêu cầu các thống đốc tự triển khai Vệ binh Quốc gia của bang họ đến thủ đô Washington, D.C. Những thống đốc không đồng ý đều được phép từ chối.

Tuy nhiên, trong chiến dịch tranh cử năm 2023, ông Trump khẳng định rằng ông sẽ không chờ đợi thống đốc điều động quân đội như trong nhiệm kỳ đầu tiên của mình.

“Lần tới, tôi sẽ không chờ đợi”, ông tuyên bố với người ủng hộ tại Iowa.

Hải Vân/Báo Tin tức và Dân tộc