Bất cập trong phát triển hạ tầng thương mại bán lẻ

Người dân tham quan, mua sắm tại phiên chợ thực phẩm an toàn được tổ chức trên địa bàn huyện Bá Thước.

Tính đến đầu tháng 6/2025, tỉnh Thanh Hóa có 390 chợ đang hoạt động. Trong đó, 90 chợ do doanh nghiệp và HTX đầu tư xây dựng, vận hành theo hình thức tự chủ tài chính; còn lại 300 chợ sử dụng vốn ngân sách và hiện được khoán thầu cho các tổ chức, cá nhân quản lý. Ngoài ra, tỉnh còn có 3 trung tâm thương mại và 27 siêu thị. Hệ thống siêu thị ngày càng được người dân tin dùng, dần hình thành thói quen tiêu dùng văn minh, hiện đại. Nhìn chung, hoạt động thương mại dịch vụ trên địa bàn khá sôi động, hàng hóa dồi dào, giá cả ổn định, góp phần thúc đẩy tiêu thụ và phục vụ tốt nhu cầu sản xuất, sinh hoạt.

Tuy vậy, sự phát triển hạ tầng thương mại bán lẻ vẫn còn mang tính cục bộ, thiếu tính đồng bộ giữa các vùng miền. Phần lớn hệ thống chợ, trung tâm thương mại được quy hoạch, đầu tư tại các đô thị, trung tâm huyện, thị trấn, xã; trong khi khu vực nông thôn, miền núi vẫn thưa vắng, nhiều nơi chưa có chợ đạt chuẩn. Không ít chợ nông thôn đã xuống cấp nghiêm trọng, điều kiện vệ sinh an toàn thực phẩm không đảm bảo, cơ sở vật chất còn thiếu đồng bộ. Dù nhu cầu thực tế rất lớn, nhưng việc đầu tư mới hoặc nâng cấp chợ tại các vùng nông thôn gặp nhiều rào cản, từ hạn chế ngân sách cho đến khó khăn trong kêu gọi xã hội hóa. Sức mua của người dân ở nông thôn, miền núi còn thấp khiến các nhà đầu tư e ngại, trong khi chi phí xây dựng, vận hành và thời gian thu hồi vốn lại kéo dài.

Không chỉ gặp khó trong việc thu hút nguồn vốn đầu tư, quá trình chuyển đổi mô hình quản lý và vận hành chợ tại một số huyện miền núi, vùng sâu, vùng xa trên địa bàn tỉnh vẫn còn nhiều hạn chế, chưa đạt được sự thống nhất và hiệu quả như kỳ vọng. Đơn cử như tại huyện Như Xuân, việc kêu gọi doanh nghiệp đầu tư vào các chợ xã gặp nhiều trở ngại do thời gian thu hồi vốn kéo dài, khả năng sinh lời thấp, khiến nhà đầu tư không mấy mặn mà. Trong khi đó, tại những địa phương đã thực hiện chuyển đổi mô hình, không ít chợ vẫn hoạt động chưa đạt hiệu quả, thiếu sức hút đối với tiểu thương và người dân...

Những bất cập nói trên xuất phát từ cả nguyên nhân khách quan lẫn chủ quan. Về mặt quy hoạch, dù định hướng phát triển hệ thống bán buôn, bán lẻ trên địa bàn tỉnh đã được xác lập với mục tiêu mỗi huyện có ít nhất một siêu thị hạng trung và một trung tâm thương mại, nhưng tiến độ triển khai thực tế vẫn còn chậm so với yêu cầu. Việc thiếu quỹ đất phù hợp dành riêng cho thương mại - dịch vụ, đặc biệt tại các khu vực thuận lợi về giao thông và gần khu dân cư, khiến công tác thu hút đầu tư gặp không ít khó khăn. Thực tế, nhiều dự án xây dựng siêu thị, trung tâm thương mại từng được đề xuất nhưng rơi vào đình trệ do vướng mắc trong khâu giải phóng mặt bằng, thủ tục chuyển đổi mục đích sử dụng đất hoặc chưa thống nhất phương án sử dụng đất giữa các bên liên quan. Mặt khác, sức mua chưa cao ở khu vực nông thôn, miền núi cũng là yếu tố khiến các doanh nghiệp bán lẻ dè dặt trong việc mở rộng hệ thống phân phối.

Một bất cập khác là hạ tầng thương mại bán lẻ tại Thanh Hóa chưa được quy hoạch gắn kết hiệu quả với các khu công nghiệp, khu đô thị mới và trục giao thông chính. Dù nhiều khu vực tập trung đông lao động và dân cư, đặc biệt quanh các khu công nghiệp lớn, nhưng lại thiếu vắng hệ thống bán lẻ hiện đại như siêu thị mini, cửa hàng tiện ích. Thị trường tiêu dùng tại đây phần lớn vẫn do các hộ kinh doanh tự phát chi phối, tiềm ẩn nhiều rủi ro về giá cả, chất lượng và an toàn thực phẩm. Đồng thời, sự chậm phát triển của các mô hình bán lẻ văn minh cũng khiến các đô thị mới khó hình thành hệ sinh thái, làm giảm sức hút cư trú và cản trở quá trình đô thị hóa diễn ra đúng kỳ vọng.

Để từng bước hoàn thiện hệ thống hạ tầng thương mại bán lẻ theo hướng đồng bộ, hiện đại và phù hợp với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, thời gian tới, Sở Công Thương sẽ tham mưu cho UBND tỉnh triển khai nhiều giải pháp trọng tâm. Trong đó, tập trung tạo môi trường thuận lợi cho các thành phần kinh tế tham gia vào lĩnh vực thương mại; ưu tiên phát triển các mô hình kinh doanh hiện đại như trung tâm thương mại, chuỗi cửa hàng tiện lợi, bán lẻ trực tuyến, máy bán hàng tự động... Cùng với đó, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực phục vụ thương mại; quy hoạch và đầu tư hạ tầng bán buôn, bán lẻ phù hợp với đặc điểm từng vùng, từng địa phương. Tỉnh cũng sẽ nghiên cứu cơ chế hỗ trợ lãi suất vay ưu đãi, đẩy mạnh liên kết vùng và xúc tiến thương mại để thu hút đầu tư, nhất là tại các khu vực còn thiếu hụt dịch vụ như miền núi, nông thôn. Song song với đó, chú trọng thay đổi hành vi tiêu dùng, khuyến khích người dân nông thôn tiếp cận các phương thức mua sắm hiện đại; đồng thời xây dựng quy chế quản lý thống nhất hệ thống chợ trên địa bàn, nâng cao chất lượng đầu tư và kiên quyết xử lý dứt điểm các điểm chợ tự phát không bảo đảm điều kiện an toàn, vệ sinh. Các giải pháp này sẽ góp phần tạo bước đột phá trong phát triển thương mại địa phương, hướng đến một thị trường bán lẻ lành mạnh, văn minh và bền vững.

Bài và ảnh: Chi Phạm