Bảo vệ tối ưu quyền lợi cho trẻ nhận làm con nuôi

Thành phố Hồ Chí Minh giải quyết khoảng 2.700 trường hợp nuôi con nuôi trong nước và 1.260 trường hợp nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài.

Tuy nhiên, còn nhiều vấn đề đặt ra cần được sửa đổi, hoàn thiện Luật Nuôi con nuôi theo hướng vừa đáp ứng yêu cầu thực tiễn, phù hợp các công ước quốc tế, bảo đảm quyền lợi tốt nhất cho trẻ em, nhất là những em thuộc nhóm yếu thế.

Theo thống kê của Cục Hành chính, tư pháp, Bộ Tư pháp, kể từ khi Luật Nuôi con nuôi có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2011 đến 30/6/2025, trên toàn quốc đã giải quyết được 44.642 trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt cho làm con nuôi, trong đó 39.889 trẻ em được giải quyết cho làm con nuôi trong nước (chiếm 89,4%), 4.753 trường hợp trẻ em được giải quyết làm con nuôi nước ngoài (chiếm 10,6%).

Số trẻ em được giải quyết làm con nuôi trong nước cao gấp 8 lần so với số trẻ em được giải quyết cho làm con nuôi nước ngoài. Điều này cho thấy, nguyên tắc ưu tiên nuôi con nuôi trong nước trước khi giải quyết cho trẻ em làm con nuôi người nước ngoài đã được tuân thủ nghiêm túc.

Cục trưởng Cục Hành chính tư pháp Nguyễn Thanh Hải cho biết: “Đây là một trong những nguyên tắc cơ bản xuyên suốt quá trình thực thi Luật Nuôi con nuôi, theo đúng tinh thần, chuẩn mực của Công ước La Hay 1993 về Bảo vệ trẻ em và Hợp tác trong lĩnh vực nuôi con nuôi quốc tế”.

Với trẻ em Việt Nam được cho làm con nuôi ở nước ngoài, trong giai đoạn 2011-2025, Bộ Tư pháp đã tiếp nhận khoảng 18.000 báo cáo tình hình của trẻ, chưa ghi nhận trường hợp trẻ em Việt Nam nào được nhận nuôi cần được bảo hộ. Gần 14.000 hồ sơ nuôi con nuôi nước ngoài đã được chỉnh lý và số hóa bảo đảm việc lưu trữ được tiến hành đồng thời trên môi trường điện tử và bản giấy.

Từ thời điểm luật có hiệu lực thi hành đến nay, trên cơ sở hợp tác với các Nước nhận, Bộ Tư pháp đã cấp giấy phép hoạt động trong lĩnh vực nuôi con nuôi cho 38 tổ chức con nuôi nước ngoài của 14 nước.

Hiện nay chỉ còn 19 tổ chức được phép hoạt động tại Việt Nam do một số tổ chức dừng hoạt động tại Nước nhận, một số tổ chức không xin gia hạn giấy phép hoạt động, không có người đứng đầu đủ điều kiện và phù hợp. Điều này cho thấy Việt Nam đã rất nỗ lực trong việc bảo vệ quyền và lợi ích của trẻ được nhận nuôi dù ở trong hay ngoài nước.

Nhận nuôi nhưng muốn giấu chính quyền

Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác quản lý Nhà nước về nuôi con nuôi còn nhiều khó khăn, nhất là nuôi con nuôi trong nước. Tình trạng chăm sóc và nhận nuôi dưỡng trẻ em nhưng không đăng ký tại các cơ quan có thẩm quyền đang tồn tại ở hầu hết các địa phương trên cả nước. Đây là vấn đề “nan giải” nhất trong lĩnh vực nuôi con từ trước đến nay nhưng chưa có giải pháp phù hợp để khắc phục triệt để.

Theo ông Nguyễn Thanh Hải, việc nuôi con nuôi mà không đăng ký tại cơ quan có thẩm quyền dẫn đến nhiều hệ lụy, quyền lợi của người được nhận nuôi không được bảo đảm như không có địa vị pháp lý, cơ quan có thẩm quyền không có cơ sở để được bảo vệ quyền lợi khi có tranh chấp... gây khó khăn cho công tác chăm sóc, bảo vệ trẻ em. Mặc dù tại các địa phương, các cơ quan có thẩm quyền đã tăng cường tuyên truyền để người dân hiểu được ý nghĩa và sự cần thiết phải đăng ký việc nuôi con nuôi tại cơ quan có thẩm quyền, nhưng thực trạng này vẫn chưa được khắc phục triệt để chủ yếu do tâm lý muốn giấu kín việc nhận nuôi con nuôi.

Phó Giám đốc Sở Tư pháp Thành phố Hồ Chí Minh Nguyễn Văn Vũ cho biết: “Thành phố cũng gặp phải khó khăn giống như nhiều địa phương khác. Theo luật hiện hành, tiêu chí đánh giá điều kiện người nhận con nuôi còn chung chung; chưa có quy định độ tuổi tối đa khiến phát sinh trường hợp người quá cao tuổi nhận trẻ nhỏ; chưa có quy định rõ về chấm dứt việc nuôi con nuôi trong nhiều tình huống thực tế. Hiện chưa có chế tài xử lý cha mẹ nuôi nước ngoài không gửi báo cáo định kỳ, trong khi chính sách khuyến khích nhận con nuôi trong nước vẫn còn mờ nhạt. Thực tế, sau khi triển khai chính quyền địa phương hai cấp, một số nơi luân chuyển điều động cán bộ công chức dẫn đến thiếu người có kinh nghiệm, nghiệp vụ sâu”.

Ông Nguyễn Hữu Hiển, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân phường Hà Đông, Hà Nội chia sẻ: “Hiện nay Ủy ban nhân dân cấp xã thực hiện thêm nhiều nhiệm vụ mới về công tác nuôi con nuôi như việc kiểm tra, theo dõi tình hình nuôi con nuôi ở địa phương; giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm pháp luật theo thẩm quyền... Chính việc phân định thẩm quyền theo quy định trên phần nào đã tạo áp lực cho chính quyền cơ sở. Có những trường hợp muốn đăng ký làm con nuôi của thương binh, người có công để được hưởng chính sách ưu đãi của Nhà nước, vi phạm quy định cấm của luật; tuy nhiên khi đi đăng ký nuôi con nuôi, người dân thường che giấu mục đích thật gây khó khăn cho công tác tham mưu và quản lý”.

Ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số trong quản lý

Trước những khó khăn hiện nay trong công tác quản lý đối với việc nhận nuôi con nuôi, nhiều địa phương cho rằng cần tăng cường phối hợp giữa Ủy ban nhân dân cấp xã/phường, Tòa án nhân dân và công an trong việc xác minh nguồn gốc của trẻ, thẩm định điều kiện gia đình nhận nuôi để ngăn chặn lợi dụng, trục lợi từ việc này. Bộ Tư pháp phải đẩy mạnh liên thông dữ liệu, xây dựng cơ sở dữ liệu chuyên ngành về nuôi con nuôi, giảm tình trạng phải xác minh lặp lại.

Thứ trưởng Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc cho biết: “Việc ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong lĩnh vực nuôi con nuôi là xu thế tất yếu. Chúng ta không loại trừ trường hợp lợi dụng nhận con nuôi để bóc lột sức lao động của trẻ, do đó phải chú trọng việc xác minh, thẩm tra hoàn cảnh, thành phần gia đình nhận để bảo đảm trẻ được nhận nuôi có điều kiện tốt, tăng cường theo dõi nắm bắt tình hình của trẻ sau khi được nhận nuôi. Nguyên tắc cốt lõi là tìm gia đình cho trẻ chứ không phải tìm trẻ cho gia đình”.

HƯƠNG NGUYÊN