Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng: Nhiều 'khoảng trống' cần khắc phục

Những vụ việc triệt phá các đường dây sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm trong lĩnh vực thực phẩm, dược phẩm, thương mại điện tử... gây rúng động dư luận thời gian qua đã cho thấy nhiều khoảng trống cần sớm được khắc phục, cả ở quy định của pháp luật cũng như thực tiễn thực thi, để bảo đảm quyền lợi của NTD, nhất là trong bối cảnh thương mại điện tử bùng nổ như hiện nay.

Nhiều kẽ hở khiến quyền lợi NTD bị xâm phạm

Tháng 4 vừa qua, dư luận bàng hoàng trước thông tin Bộ Công an triệt phá đường dây sản xuất, buôn bán, tiêu thụ sữa bột giả với số lượng cực lớn trên địa bàn TP Hà Nội và các tỉnh lân cận.

Theo Cơ quan Công an, từ tháng 8/2021 đến khi bị triệt phá, đường dây này đã sản xuất 573 nhãn hiệu sữa bột các loại. Đặc biệt, các loại sữa này được quảng cáo là dành cho những người dễ bị tổn thương như người bị tiểu đường, suy thận, trẻ sinh non, thiếu tháng và phụ nữ có thai...

Cơ quan Công an xác định, trong khoảng 4 năm, các đối tượng đã tiêu thụ sữa các loại ra thị trường, mang lại doanh thu gần 500 tỷ đồng.

Ngoài ra, còn rất nhiều vụ việc như trẻ em bị ngộ độc thực phẩm do không bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm; tình trạng quảng cáo thuốc, thực phẩm chức năng sai sự thật, gây hoang mang, ảnh hưởng sức khỏe cho NTD hay dễ gặp là tình trạng bán hàng kém chất lượng, hàng giả, hàng nhái... đặt ra dấu hỏi lớn về việc thực thi các chính sách về bảo vệ quyền lợi NTD.

Thời gian qua, công tác bảo vệ quyền lợi NTD đã có sự tham gia sâu rộng hơn của toàn hệ thống chính trị. Ở góc độ pháp luật, những năm gần đây, hệ thống văn bản pháp luật về bảo vệ quyền lợi NTD đã tiếp tục được sửa đổi, hoàn thiện, tạo dựng nền tảng pháp lý để nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền lợi NTD.

Điển hình là Luật Bảo vệ quyền lợi NTD năm 2023; Nghị định số 55/2024/NĐ-CP ngày 16/5/2024 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ quyền lợi NTD; Quyết định số 07/2024/QĐ-TTg ngày 20/6/2024 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Danh mục sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ phải đăng ký hợp đồng theo mẫu, điều kiện giao dịch chung. Cùng với đó, nhận thức và cách thức bảo vệ quyền lợi NTD của xã hội cũng đã được nâng lên.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, việc bảo vệ quyền lợi NTD vẫn bộc lộ một số tồn tại, hạn chế. Có thể kể đến như hệ thống pháp luật hiện hành còn thiếu các tiêu chuẩn cụ thể về chất lượng sản phẩm, dịch vụ, quy định về cung cấp thông tin và cơ chế giải quyết khiếu nại.

Việc triển khai thực hiện các giải pháp để bảo vệ quyền lợi NTD vẫn còn hình thức. Các kênh hỗ trợ pháp lý và tài chính phù hợp để bảo vệ quyền lợi NTD cũng còn rất thiếu và yếu, khiến NTD không nhận được sự bảo vệ đầy đủ từ pháp luật hoặc dễ dàng bỏ qua khi quyền lợi bị xâm phạm. Công tác phổ biến, giáo dục pháp luật về bảo vệ quyền lợi NTD cũng chưa đạt được hiệu quả cao, một bộ phận NTD, doanh nghiệp vẫn chưa chủ động tìm hiểu và tự giác tuân thủ pháp luật bảo vệ quyền lợi NTD.

Công tác phối hợp giữa các Bộ, ban, ngành, địa phương và các tổ chức chính trị - xã hội trong việc bảo vệ quyền lợi NTD đôi khi vẫn còn thiếu đồng bộ, chưa thực sự chặt chẽ. Đặc biệt, sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ, đặc biệt là kinh tế số và thương mại điện tử đã và đang đặt ra nhiều thách thức mới, phức tạp đối với công tác bảo vệ quyền lợi NTD, kéo theo thực trạng một số quy định hiện hành chưa thực sự đáp ứng đầy đủ yêu cầu của thực tiễn, nhất là trong các lĩnh vực như bảo vệ quyền lợi NTD trong thương mại điện tử, bảo vệ thông tin của NTD.

Bảo vệ quyền lợi NTD để thúc đẩy tăng trưởng nhanh, bền vững

Đặc biệt, các chuyên gia cũng cho rằng, Luật Bảo vệ quyền lợi NTD 2023 đã thiết lập được nền tảng pháp lý vững chắc cho việc bảo vệ NTD chủ động, đồng bộ. Tuy nhiên, giữa quy định trên văn bản pháp luật và thực tiễn thực thi vẫn còn khoảng cách rất lớn, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến tính răn đe và phòng ngừa của hệ thống pháp luật.

Trong đó, một trong những khoảng trống lớn nhất hiện nay chính là cơ chế hậu kiểm các sản phẩm sau công bố chất lượng còn yếu kém, chưa đồng bộ và chưa đáp ứng yêu cầu kiểm soát rủi ro trong nền kinh tế thị trường. Ngoài ra, hiệu lực của các quy định vẫn phụ thuộc rất lớn vào năng lực thực thi của các cơ quan quản lý nhà nước, khiến cho việc phát hiện, ngăn chặn và xử lý vi phạm không kịp thời.

Những tồn tại, hạn chế nêu trên dẫn tới thực trạng là tình trạng vi phạm quyền lợi NTD vẫn diễn ra một cách công khai, phổ biến; đặc biệt là việc sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng kém chất lượng, hàng không rõ nguồn gốc, xuất xứ, gian lận thương mại và các vi phạm trên không gian mạng.

Tại Kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XV, đặt câu hỏi chất vấn Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên, Đại biểu Nguyễn Minh Tâm (Đoàn Quảng Bình - nay là Quảng Trị) cũng nêu vấn đề, hiện nay, hệ thống văn bản pháp luật liên quan đến quyền lợi NTD ngày càng hoàn thiện nhưng quyền lợi NTD nhiều lúc vẫn chưa được bảo đảm, thậm chí có lúc bị xâm hại hay lợi dụng. Còn Đại biểu Trần Thị Hồng Thanh (Đoàn Ninh Bình) thì băn khoăn về nguy cơ lừa đảo, nhận hàng kém chất lượng, rủi ro trong vấn đề thanh toán trong thương mại điện tử xuyên biên giới.

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng và mở cửa thị trường như hiện nay, NTD có thêm nhiều cơ hội lựa chọn hàng hóa và dịch vụ nhưng đồng thời cũng đối mặt với nhiều rủi ro từ mặt trái của cơ chế thị trường. Trong bối cảnh đó, việc xây dựng và thực thi hiệu quả chính sách bảo vệ quyền lợi NTD sẽ mang lại lợi ích không chỉ cho NTD - chính là tất cả người dân Việt Nam, mà còn là biện pháp hiệu quả thúc đẩy sản xuất, lưu thông, từ đó thúc đẩy phát triển nền kinh tế của cả nước, góp phần bảo đảm tốc độ cũng như chất lượng tăng trưởng bền vững mà Đảng, Nhà nước ta đã đề ra.

Minh Ngọc