Bảo vệ quan tòa!

TAND Tối cao vừa công bố dự thảo Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định về chế độ bảo vệ thẩm phán để lấy ý kiến góp ý. Có thể khẳng định việc ban hành nghị quyết này không chỉ là yêu cầu cấp thiết mà còn là bước đi quan trọng nhằm đảm bảo an ninh, ổn định trật tự xã hội và bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa.

Thực tiễn cho thấy những năm gần đây, tình trạng thẩm phán bị hành hung, đe dọa, xúc phạm danh dự trong khi thực thi công vụ ngày càng diễn biến phức tạp. Theo báo cáo tổng kết, đánh giá của TAND Tối cao, từ khi Luật Tổ chức TAND 2014 có hiệu lực đến ngày 31-8-2024, có 20 thẩm phán bị hành hung, bị xâm phạm tính mạng, sức khỏe; 29 thẩm phán bị xâm phạm danh dự, nhân phẩm; 13 thẩm phán yêu cầu được bảo vệ. Đã có 28 cá nhân có hành vi xâm phạm thẩm phán, trong đó đã truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc xử phạt hành chính đối với 22 trường hợp.

Những con số này, dù không lớn về mặt thống kê nhưng lại phản ánh thực trạng đáng lo ngại rằng người thực thi công lý luôn đứng trước nguy cơ bị tấn công cả về thể chất lẫn tinh thần.

Hiện trường vụ thẩm phán bị tấn công ngay tại phòng làm việc. Ảnh: HN

Hẳn chúng ta vẫn còn nhớ vụ việc vào ngày 2-5-2024, thẩm phán Nguyễn Văn Quý, khi ấy là phó Chánh án TAND huyện Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị (cũ), đã bị một bị cáo trong vụ án mà mình xét xử dùng kéo tấn công tại phòng làm việc, gây thương tích 19%. Hay vụ việc tại TAND huyện Bình Chánh (TP.HCM) hồi năm 2018, sau khi tòa tuyên án, phòng xử bỗng rơi vào cảnh hỗn loạn khi phía bị đơn đã xông lên tấn công HĐXX khiến hai người bị thương. Trước đó, khi phiên tòa bị hoãn, nhóm người phía bị đơn cũng đã rượt đuổi HĐXX, la lối, chửi bới ngay tại trụ sở tòa, đập cửa đòi gặp thẩm phán và chánh án một cách hung hãn.

Đây là những minh chứng cho thấy đằng sau mỗi bản án là những áp lực, rủi ro về tinh thần, tính mạng đối với những thành viên trong HĐXX.

Bản thân tôi đã từng chứng kiến cảnh HĐXX bị rượt đuổi, bị chửi, mắng nhục mạ ngay sau khi tuyên án. Có đồng nghiệp bị tạt acid hủy hoại gương mặt với tỉ lệ thương tật cao. Đồng nghiệp này đã phải chịu nhiều đau đớn để phẫu thuật nhiều lần mà vẫn không thể giữ được khuôn mặt như trước đây... Chưa kể, họ còn bị khủng hoảng tâm lý vì lo sợ bị đe dọa tấn công, không chỉ bản thân mà còn với người thân, gia đình.

Tất cả điều này khiến chúng ta phải đặt ra câu hỏi lớn: Nếu người cầm cân nảy mực không được bảo vệ thì ai sẽ đủ dũng khí để thực thi pháp luật một cách vô tư, độc lập?!

Tính chất công việc của thẩm phán vốn rất đặc thù. Mỗi phán quyết của họ đều có thể tác động trực tiếp đến tài sản, danh dự, thân phận pháp lý của cá nhân, tổ chức. Do đó, nếu không có cơ chế bảo vệ rõ ràng, hiệu quả - không chỉ về sức khỏe, tính mạng mà còn là sự độc lập và chỉ tuân theo pháp luật trong xét xử - thẩm phán có thể bị ảnh hưởng.

Điều đáng lo ngại hơn là khi một thẩm phán bị xâm hại, đó không chỉ là vấn đề cá nhân, mà còn là sự đe dọa đối với nền tư pháp nói chung. Bởi khi một thẩm phán bị hành hung, bị đe dọa thì liệu phán quyết nhân danh nước Cộng hòa XHCN Việt Nam của thẩm phán ấy sau đó có đảm bảo công bằng, khách quan, vô tư, chỉ tuân theo pháp luật?! Khi đó, rõ ràng tính độc lập tư pháp - nguyên tắc hiến định quan trọng bảo đảm cho sự công bằng và thượng tôn pháp luật - dễ bị lung lay. Nói cách khác, công lý bị đe dọa, bị chùn tay là công lý nửa vời.

Chính vì vậy, việc Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét ban hành nghị quyết quy định về chế độ bảo vệ thẩm phán là rất cần thiết và kịp thời. Đây không chỉ là biện pháp bảo đảm an toàn nghề nghiệp cho thẩm phán, mà còn là cơ chế bảo vệ tính độc lập tư pháp, một nền tảng không thể thiếu để bảo đảm công lý và niềm tin của nhân dân đối với tòa án - biểu tượng của công lý.

Tuy nhiên, bên cạnh cơ chế bảo vệ, bản thân mỗi thẩm phán cũng cần “tự bảo vệ mình” bằng tri thức, bản lĩnh và đạo đức nghề nghiệp. Những phán quyết được ban hành trên cơ sở các quy định của pháp luật và lẽ công bằng, được không chỉ các bên tham gia tố tụng tâm phục khẩu phục… chính là những sản phẩm xứng đáng với tình cảm và sự kính trọng của cả xã hội và Nhà nước dành cho các quan tòa!

TS-LS NGUYỄN THỊ KIM VINH, nguyên thẩm phán TAND Tối cao