Bảo vệ bản quyền điện ảnh: Đừng chỉ trông chờ vào ý thức khán giả

Tính đến ngày 28/8, tức sau một tuần công chiếu, "Mưa đỏ" đã vượt mốc 200 tỷ đồng. Với tốc độ tăng trưởng kỷ lục này, đứa con tinh thần của đạo diễn Đặng Thái Huyền chính thức vượt qua "Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối" (đạo diễn Bùi Thạc Chuyên) để trở thành phim chiến tranh cách mạng có doanh thu cao nhất lịch sử điện ảnh Việt.

Cột mốc 200 tỷ là mức doanh thu mà giới chuyên môn dự đoán "Mưa đỏ" sẽ đạt được khi rời rạp nhưng sức hút mạnh mẽ của phim đã khiến con số này đến sớm hơn mong đợi. Doanh số cuối cùng vẫn là một ẩn số nhưng nó chắc chắn trở thành cú hích đầy bất ngờ, đánh đổ hoàn toàn tâm lý "phim nhà nước hay phim chiến tranh cách mạng là để cúng cụ". Giờ đây, ngoài ý nghĩa chính trị, mảng phim này so găng hoàn toàn sòng phẳng và không kém cạnh một sản phẩm giải trí nóng sốt nào.

Phim “Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối” bị chiếu lậu tràn lan.

Nhưng niềm vui của ekip làm phim đã không trọn vẹn. Đi cùng với sức nóng khủng khiếp của "Mưa đỏ", hàng loạt tài khoản mạng xã hội trên Facebook, TikTok, YouTube… thi nhau bàn tán, review phim. Và để câu view, để chứng tỏ mình bắt kịp xu hướng, họ đăng kèm những clip quay lén hay livestream (phát trực tiếp) phim ngay trong rạp chiếu.

Nhận thấy có tài khoản còn quay gần hết nội dung phim, chia thành nhiều đoạn nhỏ rồi tung lên mạng để khoe, đạo diễn Đặng Thái Huyền cực chẳng đã phải lên tiếng trên trang cá nhân: "Định không lên tiếng mà lòng buồn và xót xa không thể tả. Công sức của cả ekip chuẩn bị trong nhiều năm trời. 81 ngày đêm lăn lộn, tận hiến… cả máu, mồ hôi, nước mắt đã đổ trên phim trường. Xin khán giả đi xem phim yêu thương ekip, đừng tiết lộ nội dung, chụp rồi quay những cảnh quan trọng tung lên mạng tiết lộ hết nội dung phim. Mọi người hãy yêu thương, trân trọng công sức của ekip. Xin dừng việc đó lại. Làm ơn…. Hãy cho chúng tôi thêm động lực muốn tận hiến ở những sản phẩm sau".

Hồi tháng 5, "Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối" cũng bị xâm phạm nghiêm trọng khi phim bắt đầu phát hành độc quyền trên nền tảng trực tuyến (có thu phí người dùng) của Galaxy Play. Đây là cách phim phổ biến đến đông đảo khán giả và tăng thêm nguồn doanh thu sau khi rời rạp với con số ấn tượng 172 tỷ đồng.

Nhưng "Địa đạo" vừa lên nền tảng, kẻ xấu đã lập tức sao chép. Chỉ vài giờ, bản lậu đã xuất hiện nhan nhản trên YouTube lẫn các trang chiếu phim trực tuyến. Chất lượng bản lậu tuy kém cỏi, hình ảnh mờ nhòe, không rõ nét như bản chính nhưng vì khán giả được xem miễn phí nên các link phim lậu được dịp sinh sôi nảy nở. Thậm chí, có bản lậu "Địa đạo" phát trên YouTube đạt hơn một triệu lượt xem chỉ trong thời gian ngắn.

Ngoài "Mưa đỏ" và "Địa đạo", danh sách phim Việt bị xâm phạm bản quyền còn rất dài và quy tụ toàn cái tên ăn khách như "Em và Trịnh", "Bố già", "Nhà bà Nữ", "Cô Ba Sài Gòn", "Lật mặt", "Gái già lắm chiêu 5", "Tấm Cám: chuyện chưa kể", "Hai Phượng"… Trong đó "Bố già" từng bị một tài khoản TikTok tiết lộ luôn phần kết khiến doanh thu phim sụt giảm nghiêm trọng ở chặng cuối trụ rạp. Chưa bao giờ các nhà sản xuất phim nơm nớp lo sợ như lúc này. Bởi với sự bùng nổ của công nghệ, chỉ cần một chiếc điện thoại, sản phẩm trí tuệ của họ nhanh chóng bị đánh cắp dễ dàng. Chỉ cần một hành vi thiếu ý thức của khán giả, toàn bộ công sức, tiền bạc của họ đứng trước nguy cơ đổ sông đổ bể.

Bà Ngô Thị Bích Hạnh, Tổng giám đốc Công ty BHD bức xúc: "Ra rạp chưa bao lâu thì hầu hết các bộ phim được yêu thích của BHD như "Cánh đồng bất tận", "Long Ruồi", "Ngày nảy ngày nay"… đều nhanh chóng có mặt trên các trang web lậu. Không chỉ gây tổn thất về mặt doanh thu, nạn xâm phạm bản quyền còn khiến những người làm điện ảnh chán nản, mất dần niềm đam mê sáng tạo khi đứa con tinh thần mà mình dồn nhiều tâm sức và tiền bạc bị ăn cắp trắng trợn.

Nếu việc phân phối băng đĩa VCD, DVD lậu đã có dấu hiệu giảm thì sự lên ngôi của Internet trong thời đại công nghệ thông tin bùng nổ lại trở thành công cụ đáng sợ tiếp tay đắc lực cho nạn xâm phạm bản quyền. Thậm chí nó nguy hiểm hơn băng đĩa lậu truyền thống vì hoàn toàn miễn phí cho người dùng, các thao tác thuận tiện, đường truyền nhanh, dễ tìm kiếm, dễ đăng lên mà ít bị kiểm duyệt, ngăn chặn".

Đồng quan điểm, nhà sản xuất Trần Bảo Sơn cho hay những nhà đầu tư phim luôn trong tâm thế e ngại đối với các hành vi xâm phạm bản quyền vì hệ lụy và tác hại của nó đối với phim ảnh và quyền lợi của họ là cực kỳ to lớn. Sự thiếu ý thức của khán giả dễ đẩy nhà làm phim vào cảnh không thu hồi được vốn liếng sản xuất, thậm chí vỡ nợ.

Với khán giả chưa từng xem phim, những clip quay lén tuy ngắn ngủi nhưng đủ sức làm giảm hoặc mất đi cảm xúc và trải nghiệm điện ảnh của họ. Nội dung phim không còn bất ngờ, ấn tượng bởi đã bị người khác tiết lộ khiến họ ngại ngần bỏ tiền đến phòng vé. Do đó vấn nạn này trở thành u nhọt nhức nhối, cản trở bước tiến của nền công nghiệp điện ảnh đang trên đà phát triển như nước ta.

Đáng buồn là với nhiều người Việt Nam, ý thức về Luật Sở hữu trí tuệ chưa cao nên họ vẫn luôn mặc định: phim ảnh là tài sản vô hình, không có giá trị và những gì trên Internet đều miễn phí! Họ không hiểu hành vi của mình là phạm pháp.

Bà Ngô Thị Bích Hạnh so sánh: "Nếu ai lấy trộm một chiếc điện thoại hay một chiếc xe máy thì sẽ bị pháp luật xử lý nghiêm khắc ngay. Không những thế, cả xã hội sẽ lên án kẻ xấu đó. Ngược lại, kẻ quay lén hoặc tung một bộ phim lên mạng mà không xin phép chủ sở hữu thì mức xử phạt nhẹ hều và ít ai lên án trong khi chi phí làm nên một bộ phim lên tới cả hàng chục tỷ".

Nhà rạp tuy có quy định cấm quay, chụp hình khi đang xem phim nhưng số vụ bị nhân viên nhắc nhở hoặc bắt tại trận rất ít. Điều này cũng dễ hiểu vì đội ngũ nhân viên của rạp còn khiêm tốn, khó bao quát hết dù trong rạp có camera an ninh giám sát.

Ăn theo sức nóng của “Mưa đỏ”, nhiều khán giả quay lén phim phát tán trên mạng.

Nước ta có Luật Điện ảnh lẫn Luật Sở hữu trí tuệ nhưng chế tài xử phạt không đủ sức răn đe và còn nhiều khe hở khiến nhà làm phim vẫn mang tâm lý "vô phúc đáo tụng đình". Ngoài ra, sự phối hợp giữa các bên liên quan và lực lượng chức năng vẫn còn nhiều bất cập nên để ứng phó, hầu hết các nhà sản xuất, đạo diễn đều lên tiếng kêu gọi ý thức khán giả chứ ít khi cậy nhờ đến pháp luật.

Diễn viên, nhà sản xuất Kathy Uyên cho hay: "Để tự bảo vệ mình, từ cuối năm 2015, Liên minh Các chủ sở hữu quyền ra đời với nòng cốt gồm 7 thành viên. Đó là Đài Truyền hình Việt Nam, Hiệp hội Truyền hình trả tiền khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, Hiệp hội Điện ảnh Hoa Kỳ, Ủy ban Bản quyền Hàn Quốc, Hãng phim 20 Century Fox, Công ty Số Truyền hình Vệ tinh Việt Nam K+ và Công ty BHD. Từ khi thành lập đến nay, Liên minh đã phát động nhiều chiến dịch lớn nhằm bảo vệ nội dung sở hữu và quyền lợi của mình, đồng thời tăng cường kêu gọi ý thức người dùng".

Một số đơn vị như Galaxy Play cài các phần mềm quét những đường link, trang web đăng tải clip quay lén, phim lậu để gỡ link. Nhưng khi đường link này bị gỡ xuống thì đường link khác lại mọc lên khiến việc ngăn chặn không khác gì bắt cóc bỏ đĩa. Số nhà làm phim quyết liệt đến cùng để xử lý hành vi xâm phạm bản quyền khá hiếm hoi. Đơn cử chỉ có Ngô Thanh Vân từng nhờ cơ quan chức năng xử lý một trường hợp livestream trái phép "Cô Ba Sài Gòn". Hay mới đây, cơ quan chức năng triệt phá web Fmovies đăng tải gần 50 nghìn phim lậu.

Nhưng số vụ xử lý còn quá ít ỏi so với hành vi xâm phạm bản quyền điện ảnh tràn lan trên mạng. Theo giới chuyên môn, điều cấp thiết nhất hiện nay chính là sự quyết liệt của "khổ chủ" và sự cứng rắn của "cây roi" pháp luật. Phải có nhiều kẻ bị trừng phạt nghiêm khắc và gây tiếng vang thì mới đủ sức răn đe những khán giả vô ý thức, đồng thời tạo hiệu ứng tuyên truyền cao với công chúng. Để làm được điều này, hành lang pháp luật cần có sự thay đổi hay học hỏi luật pháp các nền điện ảnh phát triển.

Được biết, đạo luật ở Mỹ, Nhật Bản rất mạnh tay với hành vi quay lén, phát tán phim lậu. Tại Mỹ, hành vi quay lén phim trong rạp có thể bị kết án ba năm tù giam. Trong khi đó pháp luật Nhật phạt tiền lên tới một tỷ đồng hoặc 10 năm tù giam.

Mai Quỳnh Nga