Bảo tồn và lan tỏa tiếng nói, chữ viết dân tộc Mường

Trường Cao đẳng Sư phạm Hòa Bình mở các lớp bồi dưỡng tiếng dân tộc Mường cho cán bộ, công chức, viên chức năm 2025.

Người Mường trước đây không có chữ viết riêng, kho tàng văn học dân gian Mường chủ yếu tồn tại qua truyền miệng. Trong kho tàng văn học dân gian Mường còn chứa đựng một hệ thống thần thoại và truyền thuyết phong phú được lưu truyền từ đời này sang đời khác trong cộng đồng tới ngày nay với nhiều thể loại như: Truyện kể, truyện thơ, diễn xướng, tục ngữ, ca dao, truyện cổ tích, truyện cười và đặc biệt là sử thi “Đẻ đất, Để nước”... phản ánh phong tục, tập quán trong lịch sử xã hội Mường có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, trở thành nghệ thuật.

Người Mường sử dụng ngôn ngữ mang bản sắc riêng, tiếng Mường là ngôn ngữ thanh điệu, có mối liên hệ gần gũi với tiếng Việt và thuộc nhóm ngôn ngữ Việt - Mường trong ngữ tộc Môn - Khmer của ngữ hệ Nam Á. Trong cộng đồng người Mường hiện nay vẫn đang sử dụng tiếng Mường trong sinh hoạt và trong giao tiếp hàng ngày.

Trước thực trạng nhiều gia đình ở vùng đô thị không còn sử dụng tiếng Mường, thế hệ trẻ ít quan tâm tiếng mẹ đẻ. Thực hiện chỉ đạo của Tỉnh ủy Hòa Bình (cũ), Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy, Sở Khoa học và Công nghệ phối hợp với các sở, ngành liên quan xây dựng Bộ chữ Mường. Ngày 8/9/2016, UBND tỉnh ban hành Quyết định số 2295/QĐ- UBND về việc phê chuẩn Bộ chữ dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình. Với mục đích đưa Bộ chữ dân tộc Mường vào đời sống, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của dân tộc Mường. Biên soạn các tài liệu “Hướng dẫn dạy tiếng nói, chữ viết dân tộc Mường”, “Tiếng Mường cơ sở”, “Đọc, hiểu tiếng Mường” để triển khai đến cán bộ, công chức, viên chức (CBCCVC) và Nhân dân vùng đồng bào Mường sinh sống. Tuy nhiên, việc đưa bộ chữ vào đời sống cũng gặp không ít khó khăn.

Một số nội dung trong tài liệu bồi dưỡng tiếng Mường cho cán bộ, công chức, viên chức trên địa bàn.

Để tạo bước chuyển, năm 2019, tỉnh ban hành Đề án dạy và học tiếng dân tộc Mường giai đoạn 2018 - 2025, tầm nhìn đến 2030, giao Sở Giáo dục và Đào tạo chủ trì, Trường Cao đẳng sư phạm Hòa Bình trực tiếp tổ chức thực hiện. Mục tiêu là đào tạo giáo viên dạy tiếng Mường, bồi dưỡng CBCCVC và lực lượng vũ trang, từng bước lan tỏa ngôn ngữ Mường trong đời sống.

Đồng chí Nguyễn Thị Lệ Hường, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Sư phạm Hòa Bình cho biết: Từ khi triển khai đề án, nhà trường đã đào tạo, bồi dưỡng tiếng Mường cho các giáo viên; cấp chứng chỉ cho các học viên sau kỳ thi cuối khóa. Năm 2023, nhà trường tiếp tục bồi dưỡng 120 CBCCVC tỉnh và 150 cán bộ, chiến sĩ lực lượng vũ trang. Năm 2024, trường hoàn thành bồi dưỡng và cấp chứng chỉ tiếng dân tộc Mường cho 120 CBCCVC cấp tỉnh; 456 học viên các huyện. Từ tháng 3 năm 2025, nhà trường thực hiện kế hoạch các lớp bồi dưỡng tiếng dân tộc Mường cho 421 học viên là CBCCVC các ngành, lực lượng vũ trang cấp tỉnh và cấp huyện.

Không chỉ dừng ở con số đào tạo, các lớp học tiếng Mường đã khơi dậy niềm tự hào dân tộc, tình yêu văn hóa quê hương trong học viên. Chị Bùi Thị Hoa, giáo viên một trường tiểu học ở xã Lạc Sơn chia sẻ: Ban đầu, tôi học để phục vụ công tác giảng dạy và giao tiếp với phụ huynh, nhưng càng học, tôi càng thấy yêu tiếng nói, câu từ của ông cha mình để lại. Mỗi bài học là một mảnh ghép văn hóa, giúp tôi hiểu hơn về phong tục, lễ hội và nét văn hóa đặc trưng của dân tộc Mường.

Đặc biệt, hiện nay, khi thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính, Hòa Bình được sáp nhập vào Phú Thọ và Vĩnh Phúc thành tỉnh Phú Thọ, cộng đồng người Mường vốn tập trung đông ở Hòa Bình đã mở rộng sự hiện diện tại các địa phương mới. Đây là cơ hội để tiếng Mường vượt ra khỏi phạm vi một tỉnh, trở thành cầu nối văn hóa. Với sự quan tâm của tỉnh, sự chung tay của cộng đồng và niềm tự hào của mỗi người Mường, hy vọng rằng tiếng Mường sẽ tiếp tục lan tỏa đến khắp các miền quê mới trong đời sống hôm nay và mai sau.

Hương Lan