Bảo tồn dân ca, dân vũ các dân tộc thiểu số Giữ hồn núi rừng

Linh hồn văn hóa cộng đồng

Dân ca, dân vũ là mạch nguồn nuôi dưỡng đời sống tinh thần của đồng bào các dân tộc thiểu số. Chúng không chỉ là nghệ thuật biểu diễn mà còn là kho tàng tri thức dân gian vô giá, là "bộ sử thi" thể hiện tâm hồn, tín ngưỡng và phong tục tập quán qua hàng thế kỷ. Dân ca, dân vũ gắn bó mật thiết với mỗi người qua câu ca của bà, của mẹ khi chào đời; trong lễ mừng lúa mới, lễ hội mùa xuân; cho đến khi đưa người thân sang thế giới bên kia... Chúng là ngôn ngữ tinh thần giúp cộng đồng kết nối, nuôi dưỡng tình đoàn kết và niềm tự hào dân tộc.

Dân ca, dân vũ - mạch nguồn nuôi dưỡng đời sống tinh thần của đồng bào các dân tộc. Nguồn: VOV

Khu vực miền núi phía Bắc có hơn 30 dân tộc chung sống, trong đó đồng bào dân tộc thiểu số chiếm hơn 65% dân số toàn vùng. Nhà nghiên cứu Đặng Thị Oanh cho biết, qua khảo sát, nghiên cứu, dân ca các dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc có số lượng khá lớn trong kho tàng văn học dân gian của mỗi dân tộc. Dựa vào nội dung phản ánh, có thể phân chia thành: dân ca nghi lễ (gồm các bài dân ca cầu cúng thần linh trong các nghi lễ vòng đời); dân ca sinh hoạt (giao duyên, đồng dao, hát ru, gia đình, hát than thân…); ca ngợi cảnh đẹp thiên nhiên đất nước (tình yêu quê hương, đất nước, mô tả phong cảnh núi rừng…) và những bài dân ca lao động (mô tả, ca ngợi hoạt động lao động gieo trồng, gặt hái, đánh đá, phát nương làm rẫy…).

Dân ca các dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc là một trong những di sản văn hóa độc đáo. Tuy nhiên, trước sự giao thoa, hội nhập văn hóa diễn ra mạnh mẽ, văn hóa vùng đồng bào dân tộc thiểu số, trong đó có dân ca các dân tộc đang bị đe dọa, có nguy cơ mai một và thất truyền.

Theo một số thống kê về 53 dân tộc thiểu số cho thấy, chỉ 16,2% số hộ biết bài hát truyền thống của dân tộc mình; 6,4% biết sử dụng nhạc cụ truyền thống. Ngoài ra, nhiều nghệ nhân cao tuổi - “báu vật sống” - lần lượt ra đi mà chưa kịp truyền dạy các bài dân ca, dân vũ cho thế hệ sau. Một số làn điệu dân ca của các dân tộc ít người như Si La, Mảng, La Hủ… đứng trước nguy cơ thất truyền.

Bảo tồn gắn với phát triển du lịch

Trước thực tế mai một nhanh chóng của dân ca, dân vũ các dân tộc, hàng loạt đề tài, dự án sưu tầm, nghiên cứu, bảo tồn và truyền dạy dân ca đã được triển khai. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã có Quyết định số 3404/QĐ-BVHTTDL ngày 22/12/2021 phê duyệt Đề án “Bảo tồn, phát huy giá trị dân ca, dân vũ, dân nhạc của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch giai đoạn 2021 - 2030”. Đề án này không chỉ hướng tới gìn giữ nguyên bản các giá trị truyền thống mà còn gắn kết với phát triển du lịch, biến di sản văn hóa thành nguồn lực kinh tế bền vững.

Bảo tồn, phát huy giá trị dân ca, dân vũ, dân nhạc của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch. Nguồn: BVHTTDL

Ở cấp địa phương, nhiều nơi đã chủ động triển khai các hoạt động bảo tồn. Liên hoan tiếng hát dân ca, hội thi, câu lạc bộ hát dân ca đã góp phần khơi dậy tình yêu và niềm say mê trong cộng đồng. Tại một số nơi, dân ca, dân vũ còn được đưa vào phục vụ du lịch cộng đồng, góp phần thu hút du khách đến với các điểm du lịch. Đây được coi một trong những cách bảo tồn hữu hiệu và tương đối bền vững.

Ngoài gắn với phát triển du lịch, các chuyên gia cho rằng, cần chú trọng đào tạo thế hệ kế cận, mở các lớp truyền dạy dân ca, dân vũ ngay trong trường học, mời nghệ nhân đến giảng dạy nhằm khơi dậy niềm tự hào và khuyến khích thanh thiếu niên tham gia. Đồng thời, có các hoạt động tôn vinh nghệ nhân, có chính sách đãi ngộ và hỗ trợ để họ yên tâm truyền dạy, sáng tạo, bởi họ chính là những “báu vật sống” của văn hóa dân tộc.

Trong bối cảnh công nghệ phát triển mạnh mẽ, việc ứng dụng công nghệ số để số hóa dân ca, dân vũ, xây dựng kho dữ liệu trực tuyến và lan tỏa trên mạng xã hội sẽ giúp di sản tiếp cận gần hơn với giới trẻ, tạo sức sống mới cho những giá trị truyền thống.

Bên cạnh đó, đẩy mạnh quảng bá dân ca, dân vũ trong các chương trình giao lưu văn hóa, để di sản của các dân tộc không chỉ được bảo tồn mà còn trở thành niềm tự hào. Đây là con đường để dân ca, dân vũ vừa giữ được bản sắc truyền thống, vừa hòa nhịp đời sống hiện đại.

(Vụ Pháp chế - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp thực hiện)

Thảo Nguyên