'Báo động đỏ' cho Trái đất

Theo báo cáo của Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO), lượng CO2 thải vào khí quyển của trái đất tăng ở mức kỷ lục trong năm 2024. Nồng độ CO2 tăng thêm 3,5 phần triệu (ppm) từ năm 2023 đến 2024, đánh dấu mức tăng lớn nhất trong một năm kể từ năm 1957.

CO2 là khí gây hiệu ứng nhà kính, tích tụ lâu dài trong khí quyển và đại dương, tạo “bẫy nhiệt” dẫn đến ấm lên toàn cầu. Nó có thể tồn tại hàng nghìn năm. Lượng CO2 tăng kỷ lục chủ yếu do hoạt động của con người như sản xuất điện từ nhiên liệu hóa thạch, giao thông, sản xuất xi măng và phá rừng.

Khí nhà kính gây hậu quả nghiêm trọng với những đợt sóng nhiệt, hạn hán, cháy rừng và lũ lụt chưa từng thấy.

Các nhà nghiên cứu nhận định, mức tăng kỷ lục này xuất phát từ việc tiếp tục sử dụng nhiên liệu hóa thạch, cháy rừng gia tăng và các bể chứa carbon tự nhiên (như đại dương và rừng) suy giảm khả năng hấp thụ. Hệ quả là các đợt sóng nhiệt, hạn hán, cháy rừng và lũ lụt dữ dội hơn, từ đó gây ra các tác động kinh tế - xã hội nghiêm trọng.

Những phát hiện trong báo cáo do WMO công bố đã nêu bật nhu cầu cấp bách về giảm phát thải CO2 và cải thiện khâu giám sát.

Theo bà Ko Barrett, Phó Tổng thư ký của WMO, nhiệt lượng bị giữ lại bởi CO2 và khí nhà kính khác đang dẫn đến nhiều hiện tượng thời tiết cực đoan hơn, do đó giảm lượng khí thải không chỉ cần thiết cho khí hậu mà cả an ninh kinh tế và phúc lợi cộng đồng.

CO2 và khí nhà kính khác giữ nhiệt bằng cách hấp thụ bức xạ. Khi nồng độ khí nhà kính tăng, nhiệt độ trung bình toàn cầu tăng theo. Ảnh hưởng của hiện tượng ấm lên toàn cầu đang thay đổi các mô hình thời tiết, tăng mực nước biển, giảm khả năng trồng trọt, đe dọa cuộc sống của hàng tỉ người. Theo Cục Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia (NOAA), CO2 là khí nhà kính có tác động lớn nhất đến khí hậu, chiếm khoảng 80% tổng tác động làm ấm của khí nhà kính đến khí quyển từ năm 1990.

Lượng CO2 trong khí quyển tăng đều đặn qua nhiều thập niên, với mức tăng 3,5 ppm trong năm 2024 cao hơn mức 2,4 ppm của năm 2023 và cao hơn tốc độ tăng trưởng trung bình hằng năm 2,57 ppm trong thập niên qua.

Nồng độ methane và nitơ oxit, khí nhà kính quan trọng thứ hai và thứ ba, cũng tăng ở mức kỷ lục trong năm 2024, lần lượt là 166% và 25% so với thời kỳ tiền công nghiệp.

Nhà khí tượng học người Phần Lan, Giáo sư Petteri Taalas, nguyên Tổng thư ký của WMO khẳng định: “Vào thời điểm này, cần phải mau chóng hành động vì tương lai của chúng ta. Nếu tiếp tục sử dụng nhiên liệu hóa thạch một cách không giới hạn, nhiệt độ trái đất có thể cao hơn 4°C vào cuối thế kỷ XXI. Còn nếu nhanh chóng hành động cắt giảm khí gây hiệu ứng nhà kính, nhiệt độ sẽ chỉ tăng 1,5°C”.

WMO cho rằng, nếu muốn tránh được thảm họa do biến đổi khí hậu gây ra, ưu tiên hàng đầu phải là giảm lượng khí thải CO2 gây ô nhiễm trong thời gian sớm nhất có thể.

Theo Cơ sở dữ liệu phát thải dành cho nghiên cứu khí quyển toàn cầu, Trung Quốc, Mỹ, Ấn Độ là 3 nước thải khí nhiều nhất trong năm 2024. Trung Quốc chịu trách nhiệm cho khoảng 29,2% tổng lượng phát thải khí nhà kính từ con người trong khi Mỹ đóng góp 11,1% và Ấn Độ chiếm 8,2%. Trung Quốc và Ấn Độ cũng có lượng phát thải tăng so với năm 2023, trong khi lượng phát thải của Mỹ hầu như không thay đổi. Con người có thể trực tiếp cắt giảm lượng khí nhà kính trong khí quyển bằng cách đốt ít nhiên liệu hóa thạch (dầu và khí tự nhiên) hơn và hạn chế các hoạt động thải khí khác.

Tuy nhiên, theo báo cáo của WMO, khi hành tinh nóng lên, các nhà khoa học dự đoán những bể chứa carbon như đại dương sẽ hấp thụ ít CO2 hơn vì khí không hòa tan tốt trong nước ấm. Oksana Tarasova, nhà khoa học cao cấp tại WMO, bày tỏ lo ngại bể chứa carbon trên đất liền và đại dương trở nên kém hiệu quả hơn, làm tăng lượng CO2 còn lại trong bầu khí quyển, từ đó đẩy nhanh hiện tượng ấm lên toàn cầu.

Chính vì vậy, các chuyên gia khí tượng kêu gọi con người cần biến cam kết thành hành động cụ thể, từ đó cắt giảm khí gây hiệu ứng nhà kính. Các chuyên gia nhấn mạnh sự cần thiết của việc hành động ngay lập tức để tránh những tác động tồi tệ nhất, đặc biệt là việc phải kiểm soát lượng khí methane, một thủ phạm gây nóng lên toàn cầu có khả năng hấp thụ nhiệt mạnh.

Nhà khoa học khí hậu Rob Jackson của Đại học Stanford - người đứng đầu Dự án Carbon Toàn cầu theo dõi lượng khí thải CO2 trên toàn thế giới nhưng không tham gia vào báo cáo của NOAA - cho biết: “Sự gia tăng đột biến trong thập niên của khí methane sẽ khiến chúng ta kinh hoàng. Ô nhiễm nhiên liệu hóa thạch đang làm nóng các hệ thống tự nhiên như đất ngập nước và đất đóng băng vĩnh cửu. Các hệ sinh thái đó đang thải ra nhiều khí nhà kính hơn khi chúng nóng lên”.

Khí methane phát thải vào khí quyển đến từ các vùng đất ngập nước tự nhiên, nông nghiệp, chăn nuôi, bãi chôn lấp và rò rỉ cũng như việc đốt cháy khí đốt tự nhiên có chủ đích trong ngành dầu khí.

Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế, khí methane là tác nhân cho khoảng 30% tình trạng gia tăng nhiệt độ toàn cầu hiện nay, trong khi khí CO2 chịu trách nhiệm cho khoảng 60%. Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ cho rằng, khí methane giữ lại khoảng 28 lần nhiệt trên mỗi phân tử so với CO2 nhưng tồn tại trong khí quyển khoảng một thập niên thay vì hàng thế kỷ hoặc hàng nghìn năm như CO2.

Mới đây, Công ước khung của Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu (COP30), 7 nước gồm Anh, Pháp, Canada, Đức, Na Uy, Nhật Bản và Kazakhstan, đã ký tuyên bố cam kết đạt mức phát thải methane “gần bằng 0” trong toàn bộ ngành nhiên liệu hóa thạch. Cắt giảm phát thải methane được coi là một trong những cách nhanh nhất để kìm hãm tốc độ nóng lên toàn cầu. Ngoài ra, Brazil cũng công bố một cơ chế đầu tư toàn cầu mới đề xuất chi trả lợi nhuận cho các quốc gia sở hữu nhiều rừng, theo từng hécta rừng còn nguyên vẹn.

Trước những cảnh báo ngày càng rõ rệt, các chuyên gia nhấn mạnh rằng, các quốc gia cần nhanh chóng chuyển cam kết thành hành động cụ thể: đẩy mạnh năng lượng tái tạo, giảm phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch, kiểm soát methane và bảo vệ các bể chứa carbon tự nhiên. Tương lai khí hậu phụ thuộc vào những bước đi quyết liệt ngay hôm nay - một lựa chọn mà thế giới không còn thời gian để trì hoãn.

Các chuyên gia khí tượng kêu gọi biến các cam kết thành hành động cụ thể để giảm phát thải khí nhà kính. Họ nhấn mạnh hành động ngay lập tức là cần thiết để tránh những tác động tồi tệ nhất, đặc biệt là kiểm soát lượng methane - một thủ phạm gây nóng lên toàn cầu với khả năng hấp thụ nhiệt mạnh.

Quang Anh