Bảo đảm quyền lợi người tiêu dùng trong thương mại điện tử: Đề xuất bổ sung quy định về tố tụng tập thể

Kết hợp các biện pháp pháp lý chặt chẽ, cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả

Sáng 30/9, Hội nghị đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách lần thứ 8, nhiệm kỳ khóa XV thảo luận về nhóm dự án Luật thuộc lĩnh vực kinh tế, tài chính, trong đó có dự án Luật TMĐT.

Phát biểu tại phiên họp, Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Đoàn Lâm Đồng) cho rằng, để xây dựng một môi trường TMĐT công bằng và an toàn, cần kết hợp các biện pháp pháp lý chặt chẽ, cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả, trách nhiệm liên đới rõ ràng và ứng dụng công nghệ tiên tiến.

Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh điều hành nội dung phiên họp. Ảnh: Quochoi.vn

“Những giải pháp này không chỉ bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng mà còn củng cố niềm tin vào nền kinh tế số, thúc đẩy sự phát triển bền vững của TMĐT trong tương lai”, Đại biểu nói.

Phân tích về từng giải pháp, để bảo đảm quyền lợi người tiêu dùng trong TMĐT trước các rủi ro như hàng giả, hàng nhái và quảng cáo sai sự thật, Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh đề nghị bổ sung quy định các sàn TMĐT và nền tảng livestream phải chịu trách nhiệm chủ động bồi thường thiệt hại trong trường hợp sản phẩm được quảng bá thông qua thuật toán ưu tiên hiển thị của họ bị xác định là giả mạo hoặc gây hại.

Theo Đại biểu, quy định này sẽ tạo động lực tài chính mạnh mẽ, buộc các nền tảng tự sàng lọc nội dung kỹ lưỡng hơn, thay vì để hàng kém chất lượng được bày bán công khai.

Ngoài ra, cần yêu cầu các nền tảng có cơ chế công khai thông tin về sản phẩm và nhà bán hàng, bao gồm nguồn gốc, chất lượng và các thông số liên quan, trước khi giao dịch được hoàn tất.

“Điều này không chỉ tăng tính minh bạch mà còn giúp người tiêu dùng đưa ra quyết định mua sắm sáng suốt, giảm thiểu rủi ro bị lừa đảo”, Đại biểu nhận định.

Về cơ chế giải quyết tranh chấp và tố tụng tập thể, nhận định cơ chế giải quyết tranh chấp, hệ thống khiếu nại hiện tại quá phức tạp, đặt người tiêu dùng vào thế bất lợi khi đối mặt với các doanh nghiệp lớn, Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh cho rằng, để khắc phục vấn đề này, cần thành lập một cơ quan giải quyết tranh chấp TMĐT độc lập hoặc xây dựng hệ thống trọng tài điện tử với thủ tục đơn giản, chi phí thấp và khả năng thực thi quyết định nhanh chóng.

“Điều này giúp người tiêu dùng dễ dàng bảo vệ quyền lợi mà không bị cản trở bởi các rào cản hành chính”, Đại biểu nói.

Đồng thời, Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh cũng cho rằng, cần bổ sung các quy định về tố tụng tập thể trong TMĐT, cho phép một nhóm lớn người tiêu dùng cùng khởi kiện để yêu cầu bồi thường thiệt hại từ các nền tảng vi phạm. Theo Đại biểu, cơ chế này sẽ tăng cường sức mạnh pháp lý, tạo sự cân bằng giữa người tiêu dùng và các tập đoàn công nghệ, đảm bảo rằng các vi phạm nghiêm trọng sẽ bị xử lý thích đáng.

Phân tích về trách nhiệm pháp lý liên đới, Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh nhấn mạnh, theo nguyên tắc trách nhiệm pháp lý liên đới, việc phân định trách nhiệm giữa các bên, bao gồm sàn thương mại, người livestream và nhà cung cấp, là nền tảng để áp dụng chế tài hiệu quả.

“Hiện nay, trách nhiệm đang bị phân tán, dẫn đến tình trạng né tránh nghĩa vụ. Theo nguyên tắc “biết hoặc lẽ ra phải biết”, các nền tảng, với vai trò kiểm soát thuật toán và quy trình đăng tải nội dung, phải chịu trách nhiệm liên đới nếu không hành động kịp thời khi nhận được cảnh báo về vi phạm, như quảng cáo sai lệch hoặc sản phẩm giả mạo. Họ không thể viện cớ chỉ là “nơi trung gian” để thoái thác trách nhiệm, bởi thuật toán do họ thiết kế có ảnh hưởng trực tiếp đến nội dung người tiêu dùng tiếp cận. Do đó, cần quy định rõ ràng các nền tảng phải minh bạch hóa các tham số chính, đặc biệt là những yếu tố liên quan đến phân phối quảng cáo và hiển thị nội dung bán hàng”, Đại biểu đề nghị.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh phát biểu tại phiên họp. Ảnh: Quochoi.vn

Về chuyển giao nghĩa vụ giám sát và ứng dụng công nghệ, theo Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh, việc kiểm soát hàng trăm ngàn phiên livestream mỗi ngày là một thách thức lớn, không chỉ về kỹ thuật mà còn về khả năng thực thi pháp luật.

Để giải quyết, Đại biểu đề nghị chuyển giao một phần nghĩa vụ giám sát sơ cấp cho các nền tảng, yêu cầu họ triển khai hệ thống tự động phát hiện và ngăn chặn vi phạm, như nội dung quảng cáo lừa đảo hoặc sản phẩm giả mạo. Cơ quan quản lý sẽ chuyển sang vai trò giám sát việc tuân thủ quy trình tự kiểm soát của các nền tảng, đảm bảo họ thực hiện nghiêm túc nghĩa vụ, có thể tích hợp với hệ thống VNeID.

Quy định rõ cơ chế bồi thường thiệt hại, bảo đảm khả năng truy xuất khi xảy ra tranh chấp

Cũng quan tâm đến nội dung này, Đại biểu Nguyễn Thị Thu Hà (Đoàn Quảng Ninh) cho rằng, khái niệm hoạt động TMĐT hiện nay còn quá chung chung và quá rộng. Do đó, Đại biểu đề nghị bổ sung nội dung quy định để xác định cụ thể nội hàm hoạt động TMĐT, phân biệt được mối quan hệ với các ngành, lĩnh vực đặc thù.

Đại biểu Nguyễn Thị Thu Hà phát biểu tại phiên họp.

Trên cơ sở đó, Đại biểu đề nghị sửa đổi quy định khái niệm theo hướng: “Hoạt động TMĐT là việc tiến hành một phần hoặc toàn bộ quy trình giao kết, thực hiện hợp đồng thương mại trên môi trường điện tử không thuộc phạm vi điều chỉnh của các luật chuyên ngành khác”.

Cùng với đó, Đại biểu Nguyễn Thị Thu Hà đề nghị rà soát để thống nhất với quy định về ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện theo Luật Đầu tư.

Về quy định về trách nhiệm của các chủ thể tại các Điều 14 đến Điều 25 của dự thảo Luật, Đại biểu đề nghị phân tách rõ quyền và nghĩa vụ giữa các cặp chủ thể như chủ nền tảng – người bán, chủ nền tảng – người mua, người bán – người mua… và có cơ chế trách nhiệm phù hợp với quy mô, đặc điểm từng chủ thể, đặc biệt là hộ kinh doanh cá thể, doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Ngoài ra, theo Đại biểu, cần quy định rõ cơ chế bồi thường thiệt hại, trách nhiệm lưu trữ, thời gian lưu trữ dữ liệu, bảo đảm khả năng truy xuất khi xảy ra tranh chấp.

Trong khi đó, Đại biểu Nguyễn Thị Sửu (Đoàn TP Huế) chỉ rõ, hoạt động TMĐT có tính chất liên ngành, vừa liên quan đến kinh tế - thương mại, vừa liên quan đến công nghệ, an toàn, quyền cá nhân, đặc biệt là quản lý kỹ thuật số và giao dịch trên môi trường mạng.

Do vậy, khi triển khai và áp dụng Luật TMĐT trong thực tiễn, cần xét đến mối quan hệ mật thiết với nhiều luật chuyên ngành, như Bộ luật Dân sự, Luật Giao dịch điện tử, Luật An ninh mạng, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng…

Phát biểu tiếp thu, giải trình ý kiến Đại biểu nêu tại phiên họp, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân cho biết, ở góc độ bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, Luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi) được Quốc hội thông qua năm 2023 và hiện đã có hiệu lực.

Khẳng định các nội dung liên quan đến việc xử lý hàng giả, hàng nhái, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, gian lận thương mại… đã được gia cố trong dự án Luật TMĐT, Thứ trưởng Bộ Công Thương khẳng định sẽ sẽ tiếp thu ý kiến các Đại biểu nêu để bổ sung cho đầy đủ hơn.

Liên quan đến đề xuất thành lập một cơ quan giải quyết tranh chấp TMĐT độc lập, Thứ trưởng Nguyễn Sinh Nhật Tân cho hay, thực hiện theo Nghị quyết 18-NQ/TW, cần cân nhắc vấn đề thành lập cơ quan mới. Do đó, Cục TMĐT và kinh tế số, Bộ Công Thương sẽ chịu trách nhiệm quản lý nhà nước, đồng thời sẽ thực hiện phần nghiệp vụ để kết nối việc xử lý tranh chấp giữa người tiêu dùng và doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, theo Thứ trưởng, có thể vận dụng quy định của Luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi) để thực hiện các cơ chế giải quyết tranh chấp khác. “Luật đã quy định rất rõ có 4 phương thức để giải quyết tranh chấp giữa người tiêu dùng và doanh nghiệp, bao gồm thương lượng, hòa giải, trọng tài và có thể ra tòa án”, Thứ trưởng Nguyễn Sinh Nhật Tân nêu.

Ngoài ra, Thứ trưởng cho biết sẽ tiếp thu ý kiến các đại biểu nêu liên quan đến vấn đề trách nhiệm pháp lý liên đới; chuyển giao nghĩa vụ giám sát và ứng dụng công nghệ; quản lý với các nền tảng TMĐT, các nền tảng xã hội, cá nhân livestream… để chỉnh lý, gia cố đảm bảo rõ ràng hơn.

Minh Khôi