Báo Cứu Quốc: Từ tiếng nói bí mật đến bản hùng ca ngày độc lập

Ngọn cờ tư tưởng thầm lặng và vĩ đại

Nhận thức sâu sắc lòng yêu nước là cội nguồn sức mạnh, trong những số báo ra đời trước cách mạng tháng Tám 1945, các nhà hoạt động cách mạng trực tiếp làm báo Cứu Quốc đã dành nhiều số báo để giáo dục truyền thống lịch sử vẻ vang. Tờ báo đã lựa chọn một cách tiếp cận thông minh: “Ôn cố tri tân” (ôn cũ biết mới). Các bài viết về Hùng Vương dựng nước, về Hai Bà Trưng phất cờ khởi nghĩa, về Ngô Quyền đại phá quân Nam Hán, về những chiến công hiển hách của các triều đại Lý, Trần, Lê, Tây Sơn... đã được đăng tải trang trọng. Những tấm gương anh hùng dân tộc như Trần Hưng Đạo, Quang Trung được nhắc lại không phải để hoài niệm quá khứ, mà để nung nấu ý chí cho hiện tại.

Những bài viết như "Ngày 5 tháng giêng Quang Trung đại phá giặc Thanh xâm lược" hay "Hãy noi gương Trần Hưng Đạo" đã làm sống dậy khí phách anh hùng, làm cho mỗi người dân Việt Nam cảm nhận được dòng máu Lạc Hồng đang chảy trong huyết quản, từ đó củng cố niềm tin và quyết tâm đứng lên đánh đuổi ngoại xâm, giành lại giang sơn. Quan trọng hơn cả, Cứu Quốc đã không ngừng gieo vào hàng triệu người dân Việt Nam nhận thức về một cuộc khởi nghĩa vũ trang tất yếu sẽ nổ ra và niềm tin vào thắng lợi của cách mạng.

Trong bối cảnh phức tạp với sự tồn tại của cả thực dân Pháp và phát xít Nhật, Cứu Quốc đã giúp quần chúng nhận diện rõ kẻ thù chính, vạch trần những âm mưu, thủ đoạn thâm độc của chúng. Báo kiên quyết đấu tranh, bài trừ văn hóa nô dịch, ngu dân của thực dân, đồng thời lên án những tư tưởng văn hóa ngoại lai, trốn tránh đấu tranh. Dù hoạt động trong điều kiện bí mật, thiếu thốn, bị địch lùng sục ráo riết, Cứu Quốc vẫn đảm bảo được tính thời sự, thông tin đúng, trúng và kịp thời.

Đặc biệt, sau sự kiện Nhật đảo chính Pháp ngày 9 tháng 3 năm 1945, Cứu Quốc đã nhanh chóng phổ biến chỉ thị “Nhật Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” của Thường vụ Trung ương Đảng. Khẩu hiệu đấu tranh được điều chỉnh kịp thời, tập trung mũi nhọn vào phát xít Nhật và bè lũ Việt gian tay sai. Các câu khẩu hiệu ngắn gọn, súc tích, dễ nhớ, dễ hiểu được đăng tải liên tục trên mặt báo, trở thành mệnh lệnh hành động cho quần chúng: “Nhật chết đến nơi”; “Không nộp thóc, bán thóc cho Nhật”; “Không đóng một xu thuế cho Nhật”; “Không cấp một tên lính cho Nhật”, ;“Tiễu trừ Việt gian”... Bằng cách này, Cứu Quốc đã định hướng dư luận, thống nhất hành động trong toàn dân, tạo nên một mặt trận thống nhất chống Nhật, cứu nước.

Tiếng kèn xung trận trong những ngày tháng Tám lịch sử

Ngay từ số 3 (ngày 5/3/1942), Cứu Quốc đã khẳng định: “Chỉ có khởi nghĩa của Việt Minh nay mai mới mưu được tự do, cơm áo cho đồng bào”. Các bài viết với tiêu đề đầy tính chiến đấu liên tục xuất hiện: “Việt Minh sửa soạn khởi nghĩa” (số 13, 20/8/1944), “Tinh thần khởi nghĩa Nam Kỳ trỗi dậy” (số 15, 30/11/1944). Cứu Quốc đã làm cho quần chúng hiểu rõ thời cơ cách mạng đang đến gần, chuẩn bị sẵn sàng mọi điều kiện để khi thời cơ chín muồi, có thể chớp lấy và hành động. Hai từ "KHỞI NGHĨA" vang lên đanh thép trên mỗi trang báo như một lời hiệu triệu, một sự thôi thúc mãnh liệt, mà đỉnh cao là số Xuân Ất Dậu 1945. Ngay trang nhất, hình ảnh người chiến sĩ hiên ngang giương cao cờ Việt Minh, tạo một ấn tượng thị giác vô cùng mạnh mẽ, truyền đi thông điệp về sức mạnh và niềm tin chiến thắng. Bài xã luận “Ôi, Xuân lại về rồi!” là một kiệt tác báo chí, với văn phong đặc biệt, lúc dồn dập, lúc khoan thai, khi như kìm nén, lúc lại như tiếng kèn xung trận: “Không thể chịu hơn nữa, xuân này phải vùng lên! Thét lên! Vung gươm lên! Và lắp súng cho mau”... Cứu Quốc đã không ngần ngại cất lên tiếng gọi: “Khởi nghĩa! Khởi nghĩa! Xuân này phải là xuân khởi nghĩa!”. Lời khẳng định đanh thép: “Cơ hội khởi nghĩa sát nách rồi. Nào gươm đâu? Súng đâu? Bom đạn thay cho pháo nổ. Hỡi quốc dân đồng bào! Tiến lên! giành độc lập, tự do. Tiến lên! Kìa ngày xuân bất diệt”… như một lời hịch cứu nước thực sự, một bản hùng ca về khởi nghĩa.

Khi tình hình thế giới và trong nước chuyển biến mau lẹ, báo Cứu Quốc đã phát huy tối đa vai trò là cơ quan chỉ đạo hành động, là sợi dây liên lạc thông suốt từ Trung ương đến các địa phương. Cuối tháng 7 năm 1945, tình hình thay đổi từng ngày. Những người làm báo Cứu Quốc phải làm việc với cường độ cao nhất, nhiều khi bài viết xong, báo sắp lên khuôn lại phải thay đổi để cập nhật tin tức mới. Khi thời cơ lịch sử chín muồi, Cứu Quốc lập tức nhanh chóng truyền đi Lệnh Tổng khởi nghĩa. Số báo Cứu Quốc kêu gọi Tổng Khởi nghĩa được in ở thôn Thu Quế với chữ lớn, đầu đề màu đỏ chói, in được đến đâu phát đi đến đấy. Tờ báo lúc này không chỉ là phương tiện thông tin mà đã trở thành mệnh lệnh chiến đấu, tạo nên sức mạnh thần kỳ làm nên thắng lợi vang dội của cuộc cách mạng Tháng Tám năm 1945.

Tính từ số đầu tiên đến ngày Cách mạng Tháng Tám thành công, Cứu Quốc đã ra được 30 số báo bí mật. Mỗi số báo là một cột mốc, một minh chứng cho nỗ lực phi thường và lòng quả cảm của những người làm báo cách mạng.

Tiếng nói công khai dưới bóng cờ độc lập

Trong không khí tưng bừng của những ngày đầu giành chính quyền, trụ sở báo Cứu Quốc đã kịp thời chuyển về Hà Nội, đặt tại số 44 Hàng Trống (nay là 44 Lê Thái Tổ). Ngày 24 tháng 8 năm 1945, báo Cứu Quốc số 31, số báo công khai đầu tiên ra mắt quốc dân đồng bào. Trang nhất của số báo lịch sử này được phủ trọn bởi hình ảnh lá cờ đỏ sao vàng tươi thắm. Bài xã luận “Lời chào Cứu Quốc” của nhà báo Xuân Thủy vang lên đầy khí thế: “Tiếng hô Cứu Quốc đã được hàng triệu đồng bào hưởng ứng... Cuộc khởi nghĩa 19/8/1945 đã thắng lợi rõ ràng nhưng nhiệm vụ Cứu Quốc chưa hết... nó còn phải kêu gọi đồng bào chống xâm lăng và phản động, nó còn phải nêu to khẩu hiệu “Việt Nam hoàn toàn độc lập”.

Cùng với đó, báo đăng những tin tức nóng hổi nhất: Chính phủ Nhân dân lâm thời Việt Nam do cụ Hồ Chí Minh làm Chủ tịch đã thành lập, tin khởi nghĩa thắng lợi ở các địa phương, tin dân chúng nô nức gia nhập quân đội cách mạng... Nhân dân Hà Nội đổ ra đường, chen nhau mua báo. Hòm thư của tòa soạn đầy ắp những lá thư yêu cầu có thêm báo. Từ một tờ báo bí mật, Cứu Quốc đã trở thành tờ nhật báo lớn nhất, có mặt trên khắp mọi miền Tổ quốc, làm nhiệm vụ phổ biến chủ trương, chính sách của Đảng, Chính phủ và Mặt trận.

Ngày 2 tháng 9 năm 1945, tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, Chủ tịch Hồ Chí Minh long trọng đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Báo Cứu Quốc đã sống trọn vẹn trong không khí lịch sử thiêng liêng ấy và trở thành người ghi chép trung thực, sống động nhất. Liên tiếp mấy số báo sau đó đã dành trọn vẹn dung lượng để nói về ngày 2/9. Các bài viết không chỉ tường thuật sự kiện mà còn phân tích ý nghĩa lịch sử to lớn của Tuyên ngôn Độc lập, phản ánh không khí náo nức, tự hào của hàng triệu đồng bào trong ngày hội lớn của non sông-một trong những trang sử huy hoàng nhất của dân tộc Việt Nam.

Từ những số báo in li-tô thô sơ trong bí mật đến những số báo công khai đầu tiên trong niềm hân hoan của ngày độc lập, Báo Cứu Quốc (tiền thân của báo Đại Đoàn Kết ngày nay) đã hoàn thành xuất sắc sứ mệnh lịch sử của mình. Tờ báo đã góp phần xứng đáng vào việc đoàn kết toàn dân, chuẩn bị và tiến hành thắng lợi cuộc Tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám năm 1945, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Đằng sau mỗi trang báo là sự hy sinh to lớn của những nhà lãnh đạo kiệt xuất, của đội ngũ những người làm báo. Lịch sử Báo chí Cách mạng Việt Nam sẽ mãi khắc ghi tên tuổi của báo Cứu Quốc - một tượng đài bất tử của lòng yêu nước và ý chí quật cường. Những trang báo Cứu Quốc đã ngả màu theo thời gian nhưng tinh thần, tư tưởng và những bài học quý giá mà nó để lại sẽ mãi là ngọn lửa soi đường cho các thế hệ làm báo Việt Nam hôm nay và mai sau./.

THU HOÀN