Bàn về khiếu nại trong tố tụng dân sự

Luật sư Lê Hiếu - Giám đốc Công ty Luật TNHH Hiếu Hùng cho biết, khiếu nại là việc cá nhân, cơ quan, tổ chức, theo thủ tục do pháp luật quy định, đề nghị cơ quan, người có thẩm quyền xem xét lại quyết định, hành vi của cơ quan, người có thẩm quyền trong hoạt động tư pháp, khi có căn cứ cho rằng quyết định, hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

Cá nhân, cơ quan, tổ chức có quyền khiếu nại các quyết định hoặc hành vi tố tụng của cơ quan, người tiến hành tố tụng nếu cho rằng chúng trái pháp luật, xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Đồng thời, chỉ những chủ thể có quyền và lợi ích bị ảnh hưởng trực tiếp mới có quyền khiếu nại.

Đối tượng của khiếu nại là các quyết định hoặc hành vi trái pháp luật của cơ quan, người tiến hành tố tụng. Tuy nhiên, việc khiếu nại không áp dụng đối với bản án, quyết định sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm và một số quyết định tố tụng khác, việc giải quyết được thực hiện theo các Chương riêng của Bộ luật Tố tụng dân sự (BLTTDS) năm 2015.

Bởi lẽ, đây là những văn bản thể hiện ý chí xét xử cuối cùng của Tòa án trong từng giai đoạn tố tụng, có cơ chế kiểm soát đặc thù thông qua quyền kháng cáo, kháng nghị. Quy định này nhằm phân định rạch ròi giữa khiếu nại và kháng cáo, kháng nghị, tránh tình trạng lạm dụng quyền khiếu nại để làm kéo dài quá trình tố tụng.

Đồng thời, cũng bảo đảm nguyên tắc thẩm quyền giải quyết vụ việc dân sự được thực hiện theo trình tự, thủ tục chặt chẽ, thống nhất, vừa bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp của đương sự, vừa duy trì tính ổn định và hiệu lực pháp lý của bản án, quyết định của Tòa án.

Để bảo đảm quyền khiếu nại, tại Điều 500 BLTTDS năm 2015 quy định người khiếu nại có quyền thực hiện khiếu nại ở bất kỳ giai đoạn nào của quá trình giải quyết vụ án, được nhận văn bản trả lời, được khôi phục quyền và lợi ích hợp pháp bị xâm phạm, cũng như được bồi thường nếu có thiệt hại.

Bên cạnh đó, họ có nghĩa vụ khiếu nại đúng thẩm quyền, trung thực trong trình bày, không lạm dụng quyền để cản trở hoạt động tố tụng, chấp hành quyết định tố tụng trong thời gian khiếu nại và tuân thủ quyết định giải quyết khiếu nại đã có hiệu lực pháp luật.

Không chỉ quy định quyền và nghĩa vụ của chủ thể khiếu nại, BLTTDS năm 2015 cũng quy định rõ quyền và nghĩa vụ của người bị khiếu nại nhằm bảo đảm sự cân bằng và khách quan trong quá trình giải quyết khiếu nại.

Cũng theo Luật sư Hiếu, theo quy định tại Điều 502 BLTTDS năm 2015 thì thời hiệu khiếu nại là 15 ngày kể từ khi người khiếu nại biết hoặc nhận được quyết định, hành vi tố tụng bị cho là trái pháp luật, nếu có sự kiện bất khả kháng hoặc trở ngại khách quan thì khoảng thời gian này không được tính vào thời hiệu.

Song song với thời hiệu khiếu nại, BLTTDS năm 2015 còn đặt ra thời hạn giải quyết khiếu nại nhằm bảo đảm quyền lợi của đương sự được bảo vệ kịp thời và tránh sự kéo dài không cần thiết trong quá trình tố tụng.

Theo quy định tại Điều 505 BLTTDS năm 2015 thì thời hạn giải quyết khiếu nại lần đầu là 15 ngày, trường hợp cần thiết, đối với vụ việc có tính chất phức tạp thì thời hạn giải quyết khiếu nại có thể được kéo dài nhưng không quá 15 ngày, kể từ ngày hết thời hạn giải quyết khiếu nại.

Kết quả giải quyết khiếu nại phải được thể hiện bằng quyết định bằng văn bản, bao gồm các thông tin về đương sự, nội dung khiếu nại, kết quả xác minh, căn cứ pháp luật và nội dung quyết định. Quyết định này phải được gửi cho người khiếu nại, người bị khiếu nại và các cơ quan liên quan; nếu do chánh án ban hành thì phải gửi thêm cho viện kiểm sát cùng cấp.

Trong trường hợp người khiếu nại không đồng ý với quyết định giải quyết lần đầu, họ có thể tiếp tục khiếu nại trong vòng 05 ngày làm việc kể từ ngày nhận được quyết định, kèm theo bản sao quyết định giải quyết lần đầu và tài liệu liên quan.

Quyết định giải quyết khiếu nại lần hai phải thể hiện rõ kết quả giải quyết lần đầu, nội dung khiếu nại và kết luận cuối cùng; quyết định này có hiệu lực thi hành ngay. Ngoài ra, riêng đối với khiếu nại liên quan đến hoạt động giám định, việc giải quyết được thực hiện theo quy định của pháp luật về giám định tư pháp và các văn bản pháp luật có liên quan.

Về thẩm quyền giải quyết khiếu nại, Chánh án Tòa án đang giải quyết vụ việc dân sự có thẩm quyền giải quyết có thẩm quyền giải quyết khiếu nại quyết định, hành vi của người tiến hành tố tụng là Thẩm phán, Phó Chánh án, Thẩm tra viên, Thư ký Tòa án và Hội thẩm nhân dân. Đối với khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng của Chánh án Tòa án thì Chánh án Tòa án trên một cấp trực tiếp có thẩm quyền giải quyết.

Viện trưởng Viện kiểm sát giải quyết sẽ giải quyết khiếu nại quyết định, hành vi của người tiến hành tố tụng là Kiểm sát viên, Kiểm tra viên, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát. Đối với khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng của Viện trưởng Viện kiểm sát thì Viện trưởng Viện kiểm sát cấp trên trực tiếp có thẩm quyền giải quyết. Trong trường hợp khiếu nại liên quan đến chính Chánh án hoặc Viện trưởng thì thẩm quyền thuộc về cấp trên trực tiếp.

Gia Hải - Hồng Thương