Bài học từ Đông Á để giúp kinh tế Việt Nam đạt tăng trưởng hai con số

Ngày 25-6, Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội và Viện Friedrich Naumann Foundation (FNF) Việt Nam đã tổ chức Hội thảo công bố Báo cáo thường niên Kinh tế Việt Nam 2025. Báo cáo mang chủ đề: “Định vị vai trò của chính sách công nghiệp thúc đẩy khu vực tư nhân hướng tới tăng trưởng hai con số”.

Chuyên gia cho rằng cần từng bước nâng cao năng lực cạnh tranh thông qua xác định các sản phẩm có lợi thế so sánh. Ảnh: UOB Việt Nam

Chính sách công nghiệp cần hướng đến phát triển bền vững

Theo PGS.TS. Nguyễn Trúc Lê - Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Kinh tế, chính sách công nghiệp hiện đại cần mang tính kiến tạo, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững.

Đặc biệt, công nghiệp chế biến, chế tạo tiếp tục giữ vai trò then chốt, đóng góp hơn 24% GDP và trên 80% kim ngạch xuất khẩu. Theo đó, cần tăng cường liên kết công - tư, khuyến khích đầu tư vào các phân khúc có giá trị gia tăng cao và thúc đẩy nội địa hóa.

Báo cáo cho thấy, Việt Nam đang đứng trước khát vọng lớn về tăng trưởng kinh tế hai con số, một mục tiêu mang tính bước ngoặt nhằm thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình và hiện thực hóa các mục tiêu phát triển quốc gia đến năm 2030 và tầm nhìn 2045. Trong bối cảnh đó, việc định vị vai trò của chính sách công nghiệp nhằm thúc đẩy khu vực tư nhân được đánh giá là yếu tố then chốt.

Khu vực kinh tế tư nhân hiện có khoảng hơn 940.000 doanh nghiệp và hơn 5 triệu hộ kinh doanh đang hoạt động, đóng góp khoảng 50% GDP, hơn 30% tổng thu ngân sách Nhà nước và sử dụng khoảng 82% tổng số lao động trong nền kinh tế. Nhiều doanh nghiệp tư nhân đã phát triển lớn mạnh, khẳng định thương hiệu và vươn ra thị trường khu vực, thế giới.

Bài học từ Đông Á trong việc phát triển lợi thế so sánh

Bà Nguyễn Thị Xuân Thúy, giảng viên khoa Kinh tế Chính trị thuộc Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội và đồng thời là tác giả báo cáo nghiên cứu nói đến bài học từ các nước Đông Á như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc trong việc đạt được mức tăng trưởng kinh tế cao.

Theo đó, những quốc gia này đạt được mức tăng trưởng kinh tế cao nhờ hình thành năng lực cạnh tranh quốc gia, gia tăng đầu tư, đặc biệt đầu tư tư nhân, thúc đẩy xuất khẩu các sản phẩm có lợi thế so sánh và nâng cao năng suất các yếu tố tổng hợp (TFP).

Trong mô hình tăng trưởng đầu tư từ phía cầu, Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc đều nâng tỉ trọng đầu tư lên gần 40 – 50% GDP, trong khi Việt Nam hiện chỉ ở mức 28,5% (tính ở thời điểm năm 2023). Dù xuất khẩu tăng mạnh, nhưng phần lớn đến từ khu vực FDI, giá trị gia tăng nội địa thấp.

Bà Thúy chỉ ra các nước Đông Á với xuất phát điểm là thiếu vốn, thị trường trong nước có sức tiêu thụ yếu dẫn đến phụ thuộc vào vốn nước ngoài và thị trường nước ngoài để thúc đẩy sản xuất, tăng trưởng kinh tế trong giai đoạn đầu.

Tuy nhiên, sau đó, Nhà nước và các thể chế hiệu quả đã giúp các quốc gia từng bước nâng cao năng lực cạnh tranh thông qua xác định các sản phẩm có lợi thế so sánh và triển khai các chính sách công nghiệp hiệu quả, tập trung sản xuất, xuất khẩu các sản phẩm này, từ đó từng bước nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trong nước.

Giảng viên khoa Kinh tế Chính trị thuộc Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội từ đó khuyến nghị Việt Nam cần gấp rút xây dựng chính sách công nghiệp góp phần thay đổi mô hình tăng trưởng, mấu chốt là cần xác định được sản phẩm có lợi thế so sánh trong các ngành chế biến chế tạo, hình thành thể chế hiệu quả, nâng cao năng lực khu vực tư nhân và tạo sự đồng lòng trong toàn nền kinh tế.

Trong thập kỷ gần đây, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu tích cực trong việc nâng cao vị trí trên bảng xếp hạng cạnh tranh công nghiệp (CIP), vượt qua cả Philippines và Indonesia, vươn lên vị trí thứ tư trong khu vực ASEAN, sau Singapore, Malaysia và Thái Lan.

Thành tựu đó phần lớn nhờ vào động lực từ xuất khẩu hàng công nghiệp chế biến, chế tạo, đặc biệt trong lĩnh vực điện tử, điện máy, da giày. Tuy nhiên thành tích này vẫn còn nhiều hạn chế.

Năng suất lao động trong nước tăng chậm hơn chi phí lao động, phần lớn phụ thuộc vào nguồn lực bên ngoài như vốn FDI, nhập khẩu nguyên phụ liệu, công nghệ. Nguồn năng lượng của đất nước vẫn phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch.

Trong thời gian qua, những nước như Hoa Kỳ, EU, Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc... đã áp dụng mạnh tay chính sách công nghiệp. Nhóm các nước phát triển đang tái sử dụng chính sách công nghiệp như công cụ chủ động nhằm xây dựng năng lực sản xuất, công nghệ và đảm bảo phát triển bền vững và an ninh kinh tế.

Các nghiên cứu viên khuyến nghị trong thời gian tới chính sách cần hướng vào tháo gỡ khó khăn, tạo điều kiện phát triển cho doanh nghiệp trong nước, đặc biệt là nhóm doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs), thông qua việc đảm bảo nguồn lực về đất đai, vốn, lao động và công nghệ. Ngoài ra, cần có cách tiếp cận chính sách dựa trên lợi thế so sánh, phát huy hiệu quả hiệu ứng lan tỏa của chuỗi giá trị trong nước, thúc đẩy sự hình thành của cụm liên kết ngành, kết nối địa phương, vùng miền.

NGỌC DIỆP