Bài học gì cho nước Mỹ sau cái chết của Charlie Kirk

Tháng 4 năm 1968, Thượng nghị sĩ Robert F. Kennedy đã có một bài phát biểu sau khi Mục sư Martin Luther King Jr. bị ám sát. Ông nói với đám đông, chủ yếu là người da màu ở Indianapolis: “Có lẽ đã đến lúc chúng ta phải tự đặt câu hỏi, quốc gia này muốn đi theo hướng nào”.

Ông kêu gọi nước Mỹ thay bạo lực bằng “nỗ lực để thấu hiểu”. Tuy nhiên, sau cái chết của Mục sư Martin Luther King Jr., chính ông Kennedy cũng bị ám sát vào tháng 6 tại California.

Năm 2024, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã kêu gọi đoàn kết dân tộc sau vụ ám sát hụt nhắm vào ông. Tờ New York Times nhận định sự kiện lẽ ra đã buộc nước Mỹ mở ra một cuộc thảo luận toàn quốc về nguyên nhân và nguy cơ của bạo lực chính trị, nhưng kể từ khi ông Trump tái đắc cử, sự chia rẽ chỉ càng sâu sắc hơn.

Mất mát khiến nước Mỹ thêm rạn nứt

Sự chia rẽ ấy bộc lộ rõ tại Quốc hội ngày 11/9, sau khi Charlie Kirk bị ám sát. Hạ viện đã dành một phút mặc niệm cho Charlie Kirk, nhưng Hạ nghị sĩ Lauren Boebert yêu cầu phải có lời cầu nguyện thành tiếng: “Tôi tin rằng cầu nguyện trong im lặng thì chỉ nhận lại sự im lặng”.

Đảng Dân chủ và Cộng hòa trong Quốc hội công kích lẫn nhau. Hạ nghị sĩ Cộng hòa Anna Paulina Luna chỉ tay sang phía phe đối lập và chỉ trích họ đã gây ra cái chết này. Một nghị sĩ Dân chủ đáp trả: “Hãy thông qua đạo luật kiểm soát súng đi”.

Tổng thống Donald Trump đổ lỗi cho phe cánh tả vì đã dùng ngôn từ gay gắt, lý do mà ông cho là dẫn đến cái chết của Kirk, và thề sẽ trừng trị “những kẻ góp phần gây ra thảm kịch này”.

Tấm áp phích của nhà hoạt động Charlie Kirk được trưng bày tại đài tưởng niệm tại trụ sở Turning Point USA ở Arizona, ngày 12/9. Ảnh: Reuters.

Với đảng Cộng hòa, Charlie Kirk được tôn vinh như người truyền cảm hứng cho thế hệ mới.

Ông Brad Parscale, quản lý chiến dịch đầu tiên của chính quyền Trump năm 2020, nói rằng ông Kirk “yêu nước Mỹ và thực sự phi thường”. Ông kể rằng mình đã khuyên Kirk hãy tự đi con đường riêng thay vì bị bó buộc trong khuôn khổ chiến dịch năm 2018. Ông Kirk đã chứng minh năng lực của mình khi sáng lập tổ chức Turning Point USA, theo ông Parscale.

Ngược lại, với đảng Dân chủ, ông Kirk bị coi là kẻ gieo rắc sự chia rẽ khi nhắm vào quyền dân sự, quyền của người chuyển giới và nữ quyền.

Tác giả Dan T. Carter của cuốn “The Politics of Rage: George Wallace, the Origins of the New Conservatism and the Transformation of American Politics” coi ông Kirk là một thế lực đen tối. Ông cho rằng vụ ám sát này “là một bi kịch cho nước Mỹ, nhưng cũng chẳng được ích lợi gì nếu xem ông như một người cởi mở củng cố dân chủ”.

Thống đốc Utah Spencer Cox, một đảng viên Cộng hòa, nhấn mạnh rằng việc Charlie Kirk mất mạng khiến quyền tự do ngôn luận ngày càng bị đe dọa.

Ông phát biểu tại họp báo ngày 12/9: “Vụ ám sát chính trị của Charlie Kirk chắc chắn là cái chết bi thảm, nhưng nó không chỉ là một cuộc tấn công vào cá nhân. Nó nhắm vào tất cả chúng ta”.

Thống đốc Utah Spencer Cox phát biểu trong buổi họp báo công bố thông tin về nghi phạm vụ nổ súng khiến nhà hoạt động Charlie Kirk thiệt mạng, ngày 12/9. Ảnh: Reuters.

Bà Shannon Hiller, Giám đốc điều hành Sáng kiến Bridging Divides của Đại học Princeton, đơn vị theo dõi tình trạng bạo lực chính trị ở Mỹ, chia sẻ với Tạp chí Time: “Tôi nghĩ đây đã là bằng chứng quá rõ ràng rằng chúng ta đang ở một thời điểm nguy hiểm”.

Bà cho rằng nhiều yếu tố nguy cơ đang hội tụ cùng lúc: ngôn từ gây kích động bị lạm dụng tràn lan, việc tiếp cận súng đạn dễ dàng, tin giả lan rộng, niềm tin của người dân vào các thể chế đang dần lung lay.

“Chúng ta đang sống trong sự giao thoa của tất cả những yếu tố đó. Chính vì vậy, rất khó để chỉ ra giải pháp duy nhất giúp chúng ta thoát khỏi tình trạng này”, bà đánh giá.

Bài học cho nước Mỹ “như thùng thuốc súng”

Khi công chúng vẫn còn tranh cãi về những gì ông Kirk để lại sau khi mất, các nhà sử học và học giả Mỹ nhận định rằng tương lai đất nước đang phụ thuộc vào chính người Mỹ.

Người viết tiểu sử cho tổng thống, ông Jon Meacham, đặt câu hỏi: “Liệu một tội ác sẽ dẫn tới nhiều tội ác ghê tởm khác nhằm vào một nhân vật chính trị, hay nó nhắc nhở chúng ta phải biết sống chung với những ý kiến trái chiều mà không cần bạo lực?”

Giám mục Mariann Edgar Budde của Giáo phận Episcopal Washington cho rằng sự phẫn nộ của những người tiếc thương ông Kirk là điều dễ thông cảm.

“Với những người từng tổn thương hoặc bất bình trước quan điểm của ông, đây là lúc chúng ta rộng lượng, cho phép nỗi buồn được bày tỏ một cách tự do”, bà Mariann Edgar Budde nói.

Bà giải thích thêm, khi ai đó qua đời, đôi khi người ta tập trung vào mặt tốt đẹp của người đã khuất đến mức không nhận ra người ấy, nên chúng ta cần rộng lượng chấp nhận điều đó.

Người dân cầu nguyện cho nhà hoạt động Charlie Kirk tại Tòa nhà Quốc hội Tiểu bang Utah, Mỹ, ngày 11/9. Ảnh: Reuters.

Giáo sư Dannagal Goldthwaite Young chuyên nghiên cứu tâm lý truyền thông và dư luận tại Đại học Delaware, nhận xét rằng bà thấy báo chí chính thống đã kiềm chế trong việc đưa tin về cái chết của Charlie Kirk.

“Tôi nghĩ mọi người đều ý thức rằng nước Mỹ đang như thùng thuốc súng, nên giới truyền thông cánh tả hiểu rằng họ có trách nhiệm phải hạ nhiệt. Và tôi nghĩ đó là điều tốt cho nền dân chủ”, bà nhận định.

Tuy vậy, bà cho rằng nhiều người khen ngợi ông Kirk “tôn trọng và bao dung” nhưng lại nhầm với “lịch sự”. Theo bà, ông Charlie Kirk chỉ lịch sự trong cách diễn đạt, nhưng ông không tôn trọng quyền bình đẳng của một số nhóm người.

Dù cho rằng ngôn từ thù ghét đang tràn lan, Giáo sư Young vẫn lạc quan: “Tôi biết điều người Mỹ thực sự muốn. Họ ghê sợ những thời khắc như thế này. Nói chung, người Mỹ đang bác bỏ bạo lực chính trị”.

Vào ngày 12/9, sau khi công bố bắt giữ nghi phạm sát hại ông Kirk, Thống đốc Cox đã gửi thông điệp tích cực đến thế hệ trẻ Mỹ.

“Gửi đến những người bạn trẻ, các bạn đang thừa hưởng một nền chính trị đắm chìm trong cơn thịnh nộ. Nó khiến người ta nghĩ rằng tức giận là lựa chọn duy nhất, nhưng chúng ta hoàn toàn có thể chọn con đường khác”, ông khẳng định.

Theo ông Cox, Charlie Kirk cũng thường nói chẳng có gì khiến kẻ thù khó chịu bằng việc tha thứ. Ông tin thế hệ trẻ có thể xây dựng một nền văn hóa chính trị rất khác so với những gì nước Mỹ đang phải trải qua.

FBI tung video nghi phạm ám sát đồng minh ông Trump Theo tường thuật của Ủy viên Sở An toàn Công cộng Utah Beau Mason trong cuộc họp báo tối 11/9, đoạn video cho thấy nghi phạm vụ ám sát ông Charlie Kirk đã chạy trên mái một tòa nhà trong khuôn viên Đại học Utah Valley trước khi nhảy xuống đất.

Nguyễn An