Bài học cảnh tỉnh từ sai phạm trong quản lý, sử dụng vốn xã hội hóa

Ngày 26/8, tại phân trại số 2, Trại giam Quyết Tiến (Cục C10, Bộ Công an), TAND tỉnh Tuyên Quang mở phiên tòa phúc thẩm xét xử lại vụ án hình sự thụ lý số 44/2025/TLST-HS. Vụ án được đưa ra xét xử theo Quyết định giám đốc thẩm số 10/2025/HS-GĐT ngày 11/6/2025 của TAND cấp cao tại Hà Nội (nay là Tòa Phúc thẩm 1 TANDTC).

Phiên tòa diễn ra tại phân trại số 2, Trại giam Quyết Tiến (Cục C10, Bộ Công an).

Bị cáo trong vụ án là Bùi Quang H (SN 1957, trú tại xã Mỹ Bằng, huyện Yên Sơn (cũ), nay là phường Sơn Lâm, tỉnh Tuyên Quang), nguyên Chủ tịch UBND xã Mỹ Bằng (cũ), bị đưa ra xét xử vì những sai phạm trong quản lý nguồn vốn xã hội hóa xây dựng Chợ Trung tâm xã Mỹ Bằng.

Tại Bản án số 29/2024/HS-ST ngày 22/5/2024, TAND huyện Yên Sơn (cũ), nay là TAND khu vực 1 - Tuyên Quang, tuyên phạt bị cáo Bùi Quang H 01 năm tù về tội “Lạm quyền trong khi thi hành công vụ”. Tổng hợp với hình phạt 02 năm tù về tội “Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ” tại Bản án hình sự phúc thẩm số 03/2024/HS-PT ngày 19/01/2024 của TAND tỉnh Tuyên Quang, buộc bị cáo chấp hành hình phạt chung 03 năm tù. Hạn tù tính từ thời điểm bị cáo bị bắt tạm giữ, tạm giam - ngày 21/8/2023.

Theo hồ sơ và diễn biến tại phiên tòa, từ tháng 7/2011 - 9/2015, Bùi Quang H giữ chức Chủ tịch UBND xã Mỹ Bằng (huyện Yên Sơn, nay là phường Sơn Lâm, tỉnh Tuyên Quang).

Năm 2011, xã Mỹ Bằng được chọn là xã điểm xây dựng nông thôn mới, trong đó có tiêu chí “Chợ”. Cuối năm 2012, UBND huyện cấp 500 triệu đồng để san ủi mặt bằng; UBND tỉnh cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho xã quản lý để đạt tiêu chí chợ nông thôn trong chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, tuy nhiên không cấp thêm tiền xây dựng các công trình trong chợ.

Sau khi có mặt bằng, Bùi Quang H đã xây dựng “Đề án quy hoạch chi tiết chợ trung tâm xã Mỹ Bằng...” trình HĐND xã và được HĐND xã Mỹ Bằng thông qua tại Nghị quyết số 24/2014/NQ-HĐND ngày 19/01/2014. Trong đề án và nghị quyết, phần “Nguồn vốn” có đề xuất huy động nguồn vốn từ xã hội hóa để xây dựng các hạng mục trong chợ, nhưng không đưa ra mức thu cụ thể.

Để thực hiện chủ trương trên, Bùi Quang H đã chỉ đạo phân chia diện tích đất chợ thành các ô ki ốt rộng từ 4 - 4,5m, đề ra phương thức thông báo cho nhân dân có nhu cầu kinh doanh đăng ký nhận mặt bằng và nộp tiền cho UBND xã để lấy nguồn kinh phí đầu tư xây dựng các hạng mục công trình trong chợ.

Đối với diện tích ki ốt đã được giao, các hộ tự thực hiện việc xây dựng công trình phục vụ hoạt động kinh doanh, H tự đề ra định mức thu tiền huy động của các hộ dân đăng ký nhận mặt bằng để kinh doanh, nhưng không đưa ra xin ý kiến tại cuộc họp HĐND xã.

Việc thu tiền của các hộ dân được H giao cho Lương Văn S và Nguyễn Thị O thực hiện. Từ tháng 6/2014 đến tháng 12/2014, theo chỉ đạo của Bùi Quang H, O đã trực tiếp thu tổng số tiền 1.548.500.000 đồng của 28 hộ dân.

Toàn bộ số tiền đã thu được nêu trên, H không chỉ đạo đạo S, O lập chứng từ và nộp vào nguồn kinh phí của xã để quản lý, sử dụng theo quy định mà để ngoài sổ sách kế toán và chi tiêu theo sự chỉ đạo của H, trong đó tổng số kinh phí được sử dụng xây dựng các hạng mục trong Chợ trung tâm xã Mỹ Bằng, đã được UBND xã kê khai, lập hồ sơ quyết toán là 1.241.362.662 đồng.

Sau khi hoàn thiện việc xây dựng các hạng mục Chợ trung tâm xã Mỹ Bằng, số tiền xã hội hóa đã thu của 28 hộ nêu trên còn thừa lại 307.137.338 đồng. H, S, O không thực hiện công khai, không tổ chức họp, xin ý kiến của 28 hộ dân đã đóng góp để nhân dân bàn bạc và quyết định việc sử dụng. H tự ý chỉ đạo S, O nhập số tiền này vào Quỹ Xây dựng nông thôn mới của xã để quản lý, sử dụng cùng với số tiền 85 triệu đồng được hộ gia đình ông Nguyễn Ngọc V và Công ty Chè Phù Hiên ủng hộ “Quỹ xây dựng nông thôn” của xã năm 2014.

Tổng số tiền 392.137.338 đồng được giao cho O quản lý, Bùi Quang H chỉ đạo chi cho nhiều hạng mục như: Làm mái che Trạm y tế xã, xây phòng bảo vệ - phòng y tế Trường Mầm non Đình Bằng, mua máy giặt, hỗ trợ xây dựng nhà vệ sinh và bếp cho các trường học, mua chăn bông cho Trường Mầm non Mỹ Bằng và Đình Bằng. Ngoài ra, H còn chỉ đạo mua sắm máy tính cho Đảng ủy xã, cùng các thiết bị, bàn ghế, giường tủ, máy chiếu cho UBND xã.

Tổng số tiền đã chi là 335.713.420 đồng (trong đó có 307.137.338 đồng là khoản tiền đóng góp xã hội hóa của 28 hộ dân được H chỉ đạo chi không đúng quy định). Còn lại 56.423.918 đồng là tiền quỹ xây dựng nông thôn mới, H giao cho O tiếp tục quản lý và đã gộp chi chung cùng khoản tiền thu từ phí chợ.

Sau khi chợ Trung tâm xã Mỹ Bằng đi vào hoạt động, Bùi Quang H chỉ đạo Lương Văn S, Nguyễn Thị O thu tiền cho thuê ô chợ của các hộ kinh doanh (giai đoạn 2015 - 2021) với mức thu từ 1,5 -4 triệu đồng/01 ô chợ (việc thu tiền thuê ô chợ không được H đưa ra họp, xin ý kiến của HĐND xã).

Tổng số tiền thu được là 183.100.000 đồng, H không chỉ đạo S, O mở sổ sách theo dõi, lập chứng từ, nộp vào nguồn thu kinh phí ngân sách xã để quản lý, sử dụng theo quy định, mà giao cho O quản lý cùng nguồn tiền ủng hộ Quỹ xây dựng nông thôn mới, tổng số tiền 239.523.918 đồng.

Bị cáo Bùi Quang H tại phiên tòa phúc thẩm xét xử lại diễn ra tại phân trại số 2, Trại giam Quyết Tiến (Cục C10, Bộ Công an).

H đã chỉ đạo S, O chi số tiền trên vào hoạt động của chợ và hoạt động của UBND xã Mỹ Bằng, tổng số tiền đã chi là 162.601.715 đồng.

Ngoài ra, H không báo cáo xin ý kiến Thường trực Đảng ủy, Thường trực HĐND xã cũng như họp Ban thi đua khen thưởng xã, mà tự ý chỉ đạo S, O chi số tiền 34.500.000 đồng để khen thưởng 25 tập thể thôn trong phong trào xây dựng nông thôn mới.

Tại Bản án hình sự sơ thẩm số 71/2023/HS-ST ngày 21/9/2023, TAND huyện Yên Sơn (Cũ) đã quyết định xử phạt bị cáo Bùi Quang H 02 năm tù về tội “Lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ”. Bị cáo H cũng có nghĩa vụ bồi thường cho UBND xã Mỹ Bằng (cũ) số tiền là 17.250.000 đồng.

Hai bị cáo Nguyễn Thị O, Đỗ Văn D bị xử phạt cùng tội danh “Lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ”.

Ngày 21/ 9/2023 và ngày 04/10/2023, bị cáo có đơn kháng cáo.

Tại Bản án phúc thẩm số 03/2024/HS-PT ngày 19/01/2024, TAND tỉnh Tuyên Quang bác kháng cáo của bị cáo Bùi Quang H, giữ nguyên án sơ thẩm, xử phạt 02 năm tù và buộc bồi thường cho UBND xã Mỹ Bằng 17.250.000 đồng. Đến ngày 22/5/2024, TAND huyện Yên Sơn (nay là TAND khu vực 1, tỉnh Tuyên Quang) tiếp tục tuyên phạt bị cáo 01 năm tù về tội “Lạm quyền trong khi thi hành công vụ”, tổng hợp hình phạt buộc chấp hành chung 03 năm tù.

Ngày 20/11/2024, VKSND cấp cao tại Hà Nội (nay là Viện Phúc thẩm 1 TANDTC) ban hành Quyết định kháng nghị giám đốc thẩm, đề nghị Ủy ban Thẩm phán TAND cấp cao tại Hà Nội (nay là Tòa phúc thẩm 1 TANDTC) xét xử giám đốc thẩm theo hướng hủy bản án phúc thẩm trước đó để xét xử phúc thẩm lại.

Tại phiên tòa xét xử phúc thẩm lại, trên cơ sở nội dung vụ án, căn cứ vào các tài liệu trong hồ sơ vụ án đã được tranh tụng tại phiên tòa, trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện tài liệu, chứng cứ, ý kiến của Kiểm sát viên, bị cáo, người bào chữa; HĐXX nhận định: Trong quá trình chỉ đạo xây dựng Chợ Trung tâm xã Mỹ Bằng, bị cáo Bùi Quang H đã huy động, thu số tiền 1.548.500.000 đồng từ 28 hộ dân nhưng không nộp vào ngân sách xã, để ngoài sổ sách kế toán, tự quyết định chi tiêu. Số tiền còn thừa hơn 307 triệu đồng cũng không được công khai bàn bạc, không qua Kho bạc kiểm soát. Hành vi này vi phạm các quy định tại Thông tư liên tịch số 26/2011/TTLT-BNNPTNT-BKHĐT-BTC, Thông tư số 28/2012/TT-BTC và Thông tư liên tịch số 51/2013/TTLT-BNNPTNT-BKHĐT-BTC về quản lý vốn xã hội hóa, đủ yếu tố cấu thành tội “Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ” theo khoản 2 Điều 356 Bộ luật Hình sự.

Đối với khoản chi 34,5 triệu đồng khen thưởng 25 tập thể thôn, HĐXX xác định có chứng cứ chứng minh nguồn gốc từ quỹ khen thưởng cấp trên, nên không tính là thiệt hại. Về trách nhiệm dân sự, UBND xã Mỹ Bằng không yêu cầu bồi thường, các hộ dân cũng không có ý kiến, do vậy không đặt ra xem xét.

HĐXX ghi nhận bị cáo có nhiều cống hiến, không có động cơ vụ lợi, sức khỏe yếu, quá trình chấp hành án tuân thủ nội quy giam giữ, nên áp dụng tình tiết giảm nhẹ.

HĐXX phúc thẩm căn cứ các điều khoản của Bộ luật Hình sự và Bộ luật Tố tụng hình sự, chấp nhận kháng cáo của bị cáo Bùi Quang H, sửa bản án sơ thẩm số 71/2023/HS-ST. Tòa tuyên bố bị cáo phạm tội “Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ” và xử phạt 01 năm 06 tháng tù. Thời hạn chấp hành hình phạt được tính sau khi bị cáo thi hành xong 01 năm tù về tội “Lạm quyền trong khi thi hành công vụ”. Tính đến ngày xét xử phúc thẩm lại, bị cáo đã chấp hành 01 năm 06 ngày tù, còn phải thi hành 05 tháng 24 ngày.

HĐXX quyết định tạm giam bị cáo 45 ngày để bảo đảm thi hành án; hủy hiệu lực Quyết định thi hành án số 90/2024/QĐ-CA. Bị cáo được miễn toàn bộ án phí sơ thẩm và phúc thẩm theo Nghị quyết 326/2016/UBTVQH14 do thuộc diện người cao tuổi.

Phiên tòa đã khép lại vụ án sai phạm trong quản lý vốn xã hội hóa xây dựng Chợ Trung tâm xã Mỹ Bằng, tuy nhiên dư âm để lại không chỉ là mức án 01 năm 06 tháng tù dành cho bị cáo, mà còn là bài học sâu sắc về trách nhiệm công vụ, về yêu cầu công khai, minh bạch trong quản lý và sử dụng nguồn lực xã hội hóa để xây dựng nông thôn mới.

Vụ án là minh chứng rõ nét cho thấy mọi hành vi buông lỏng quản lý, tự ý quyết định ngoài khuôn khổ pháp luật trong sử dụng nguồn vốn xã hội hóa đều có thể dẫn đến hệ lụy pháp lý nghiêm trọng. Đây cũng là lời cảnh tỉnh sâu sắc, nhắc nhở mỗi cán bộ, công chức khi triển khai chương trình xây dựng nông thôn mới phải luôn công khai, minh bạch, đặt lợi ích tập thể và quyền lợi nhân dân lên trên hết, coi thượng tôn pháp luật là nguyên tắc bất di bất dịch trong mọi hoạt động công vụ.

Thái Ngọc