Bài cuối: Để bảo tàng là 'thỏi nam châm' hút khách tham quan

Ứng dụng công nghệ là xu hướng của bảo tàng

Thưa ông, Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam mới được đưa vào hoạt động từ tháng 11/2024 nhưng đến nay luôn là địa chỉ hấp dẫn khách đến tham quan, tìm hiểu. Là người có nhiều năm làm quản lý Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, theo ông những lý do nào để Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam thu hút đông khách đến?

- Có thể nói rằng, Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam được khai trương và hoạt động đã mang đến sinh khí mới đối với các bảo tàng Việt Nam và cũng giúp làm thay đổi nhận thức của xã hội về bảo tàng. Số lượng khách đến Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam đạt kỷ lục, có những thời điểm tới 20.000 - 50.000 lượt người/ngày. Đây là hiện tượng đột biến mà lâu lắm rồi chúng ta không thấy có ở bảo tàng. Chúng ta cần tiếp tục quan sát xem việc đông đảo khách đến bảo tàng này có giữ được lâu dài không. Nhưng dù sao, hiện tượng rất đông khách đến Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam cho thấy nơi này trở thành mối quan tâm của xã hội.

Theo tôi, có nhiều lý do để Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam luôn có rất đông lượng khách đến tham quan mỗi ngày. Thứ nhất là bảo tàng có không gian trưng bày hoàn toàn mới, rất rộng rãi, bao gồm cả ngoài trời lẫn trong nhà. Bảo tàng được xây dựng với kiến trúc rất hoành tráng, những biểu tượng của kiến trúc hiện đại, rất hấp dẫn. Chính sự hấp dẫn của kiến trúc tòa nhà và không gian rộng rãi đã đáp ứng được nhu cầu của xã hội, giúp cho bảo tàng có rất nhiều khách đến. Bởi hiện nay, nhiều người Việt Nam rất thích chụp ảnh ở điểm cảnh quan đẹp, chia sẻ lên mạng xã hội, trở thành xu hướng chung.

Ông Nguyễn Văn Huy - Giám đốc Bảo tàng Nguyễn Văn Huyên đang giới thiệu tới đoàn các em học sinh tiểu học đến từ quận Long Biên (Hà Nội) tham quan bảo tàng. Ảnh: Trần Oanh

Thứ hai, trưng bày ngoài trời của bảo tàng có rất nhiều hiện vật, đặc biệt là hiện vật lớn như xe tăng, máy bay, khẩu pháo gắn liền với những câu chuyện, chiến công được tập trung vào một chỗ nên hoành tráng, rất thu hút khách đến ngắm nhìn, tìm hiểu, chụp ảnh.

Điều thứ ba tạo nên sức hấp dẫn khách đến Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam chính là những trưng bày trong nhà rất phong phú hiện vật, tư liệu kể các câu chuyện oanh liệt của lịch sử nước nhà. Bảo tàng tạo ra được phong cách trưng bày hiện đại với những bố trí, kết cấu, sử dụng hệ thống công nghệ mới như một sức mạnh tổng hợp, nam châm để thu hút khách đến tham quan.

Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam cũng luôn thu hút rất nhiều lượt khách trong và ngoài nước, đa dạng về độ tuổi đến tham quan là do thực hiện các giải pháp nào, thưa ông?

- Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam được thành lập năm 1995 và khai trương đi vào hoạt động từ năm 1997, đến nay đã 30 năm. Ngay từ đầu, bảo tàng đã là một điểm thu hút khách du lịch khi đến Hà Nội và là điểm đến với du khách quốc tế. Đối với người dân sống ở Hà Nội, Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam là điểm đến thú vị vào những thứ Bảy, Chủ nhật hằng tuần.

Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam có 3 không gian để khách đến có thể khám phá là tòa nhà Trống đồng, tòa Cánh diều và khu vườn Kiến trúc. Trong đó, không gian ngoài trời là vườn Kiến trúc giới thiệu hơn 10 kiến trúc của các dân tộc, ở miền Bắc, Trung, Nam, với những loại nhà khác nhau, phản ánh đời sống của người dân các dân tộc. Những trưng bày, hoạt động trong từng ngôi nhà thực sự như một bảo tàng sống, rất hấp dẫn khách. Hơn nữa, ở khu vườn Kiến trúc được tổ chức tốt không gian, có nhiều cây cối mát mẻ, khách có thể đi dạo, khám phá từ ngôi nhà này sang nhà khác.

Với 3 không gian có nội dung rất đa dạng, tạo ra bản sắc của Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam và trở thành những nam châm thu hút khách trong và ngoài nước đến. Bên cạnh các trưng bày thường xuyên như thế, Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam rất cố gắng để tạo ra những sự đa dạng các hoạt động, đặc biệt là mời các nghệ nhân đến trình diễn về văn hóa phi vật thể như múa rối nước, giao lưu văn hóa ẩm thực của các dân tộc... Tôi nghĩ rằng, khi Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam phát huy giá trị những không gian như vậy cộng với việc duy trì các hoạt động biểu diễn, trình diễn của các dân tộc, của giới trẻ thì sẽ là những điều kiện tốt trong việc hấp dẫn du khách.

Thưa ông, như vậy, các bảo tàng thu hút nhiều khách đến là bởi không gian trưng bày rộng, sắp xếp các hiện vật trong bảo tàng và sử dụng công nghệ?

- Sử dụng công nghệ là một xu hướng của bảo tàng. Thế nhưng, hiện nay nhiều bảo tàng ở Việt Nam sử dụng ánh sáng kém, công nghệ trình chiếu chưa tốt, không chuyên nghiệp. Chúng ta muốn đổi mới sáng tạo thì phải ứng dụng công nghệ cho hiệu quả ở bảo tàng. Những thiết bị ấy lại kết nối với internet và khách đến thì có thể bấm vào mạng để xem, không khác gì xem ở nhà. Hay, có bảo tàng có mấy cái máy trình chiếu khổ lớn nhưng không có chương trình, phần mềm, không biết đưa vào đấy những thông tin, hình ảnh gì, mà chỉ lấy trên internet. Đây là điểm yếu của bảo tàng. Điểm yếu này không phải chỉ do bảo tàng, vì bảo tàng không phải là công ty công nghệ. Mà các công ty công nghệ lại không dám bỏ tiền ra mua phần mềm hay có đội ngũ sản xuất ra phần mềm để phục vụ theo nhu cầu từng bảo tàng.

Như vậy, bảo tàng phải kết hợp với công ty công nghệ. Nhưng hiện nay, chúng ta đang thiếu những nhóm sáng tạo từ các công ty chuyên và hiểu được hoạt động của bảo tàng. Tôi nghĩ, khi Nhà nước đang khuyến khích đổi mới sáng tạo thì nhóm các công ty công nghệ phải đổi mới trước, chủ động, sáng tạo ra những phần mềm phù hợp với bảo tàng hoặc mua phần mềm của quốc tế để mang về ứng dụng cho bảo tàng. Muốn bảo tàng bay cao, bay xa, hội nhập thế giới về khoa học công nghệ thì phải có sự kết hợp giữa bảo tàng và những đơn vị công nghệ.

Đổi mới, sáng tạo để bay xa

Với những bảo tàng chưa thu hút được nhiều khách đến tham quan, tìm hiểu và trải nghiệm là do có những hạn chế, khó khăn gì cần khắc phục, thưa ông?

- Tính trên cả nước, số bảo tàng có đông khách đến xem chỉ đếm được trên đầu ngón tay. Ở Hà Nội có Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam, Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam; TP Hồ Chí Minh có Bảo tàng Chứng tích chiến tranh thu hút nhiều khách đến nhất… Các bảo tàng có nhiều khách đến tham quan phụ thuộc vào nhiều yếu tố.

Thứ nhất là các hiện vật, những bộ sưu tập hiện vật có phong phú, độc đáo hay không, đó là điều rất quan trọng.

Thứ hai là khi bảo tàng có hiện vật thì tổ chức trưng bày nội dung có hay, có đẹp, hấp dẫn và hiện đại không để thu hút được khách tham quan. Ở mỗi trưng bày đấy có thông điệp rõ ràng không, có kể những câu chuyện, thông tin liên quan đến các hiện vật không.

Thứ ba là trong các trưng bày, bảo tàng sử dụng công nghệ như thế nào để đáp ứng được thị hiếu của khách. Công nghệ đấy khuyến khích, có giúp cho khách tham quan tương tác được với nội dung không. Và một điều nữa là trong các hoạt động trưng bày ở bảo tàng có tạo ra nhiều trải nghiệm cho khách. Khách đến bảo tàng không phải chỉ nghe, xem mà còn muốn được sờ, cầm, nắm các hiện vật cho phép, được tương tác để có những trải nghiệm.

Tôi thấy hiện nay, nhiều bảo tàng có khá nhiều hiện vật nhưng rất thiếu thông tin. Vấn đề là làm thế nào để bảo tàng biết được những câu chuyện của từng hiện vật. Như vậy, cho thấy công tác nghiên cứu, sưu tầm hiện vật phải luôn đặt ra với bảo tàng và các hiện vật phải có đầy đủ thông tin.

Theo ông, để thu hút khách, bảo tàng không chỉ là nơi trưng bày các hiện vật mà trở thành không gian sáng tạo thì cần thực hiện những giải pháp gì?

- Trước hết, tôi muốn nói rằng, chúng ta phải hướng đến tạo ra những bảo tàng hiện đại. Bảo tàng muốn hấp dẫn được khách thì có rất nhiều yếu tố khác nhau. Bảo tàng có không gian sáng tạo; nhiều trưng bày khác nhau (gồm có trưng bày thường xuyên, trưng bày nhất thời, trưng bày chuyên đề). Tức là bảo tàng phải luôn luôn có những thay đổi và tạo ra các hoạt động đa dạng. Các hoạt động ấy muốn sáng tạo, đẹp thì lại phải có kinh phí để đầu tư thích đáng.

Đồng thời, mỗi trưng bày cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng, đủ thời gian chín muồi. Mỗi một trưng bày là một điểm đổi mới và sáng tạo cả về nội dung lẫn hình thức và công nghệ. Sáng tạo ở đây là của những người làm bảo tàng, nhà thiết kế, người làm kỹ thuật, họa sĩ, nghệ sĩ cùng nhau thực hiện.

Chúng ta thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước, TP về đổi mới sáng tạo, đây là cơ hội rất tốt cho các bảo tàng. Thế nhưng cũng cần tạo ra những điều kiện cho bảo tàng và trước hết có nhận thức cho đúng về đổi mới sáng tạo của bảo tàng. Tức là phải chuẩn bị cho bảo tàng những điều kiện tốt như trưng bày cần có thời gian chín muồi, kinh phí, con người, nhất là sự hợp tác đa ngành nghề thì chắc chắn bảo tàng sẽ đổi mới sáng tạo và bay cao.

Xin cảm ơn ông!

Trần Oanh