Bài 4: Sóng gió không đứng ngoài Tam quan

Thành tựu khoa học công nghệ, trí tuệ nhân tạo cùng làn sóng đô thị hóa tác động mạnh mẽ lên đời sống xã hội, bão táp của hiện thực đời sống không đứng ngoài Tam quan. Những ngôi chùa đang đối mặt với rung chấn khốc liệt từ mặt trái của cơ chế thị trường trong một thế giới phẳng. Nhìn thẳng vào những áp lực đang đè nặng cửa Thiền với tâm thế không né tránh sẽ nhận diện rõ hơn những thách thức với Phật giáo Việt Nam. Qua đó, tìm ra con đường thích ứng và sáng tạo để mỗi ngôi chùa thật sự là nơi trao truyền năng lượng thiện lành trong đời sống hiện đại.

Trong thế giới phẳng, những cơn lốc xoáy được tạo nên từ mặt trái của kinh tế thị trường ào ạt lao vào mọi ngõ ngách của đời sống, kéo theo những hệ lụy chưa từng có. Nhiều người loay hoay tìm giá trị nhưng lại sa lầy trong những bi kịch của chính mình. Khi các quy tắc đạo đức, cấu trúc xã hội truyền thống bị phá vỡ, những khủng hoảng giá trị, suy giảm đạo đức, bất ổn tâm lý… chỉ là câu chuyện sớm hay muộn.

Trong câu chuyện về đất Phật, cửa Thiền, TS Phạm Văn Tuấn (Viện Nghiên cứu Hán - Nôm) nhận định: Làng xã Việt Nam khép kín với Phật giáo, Nho giáo, Đạo giáo và tín ngưỡng dân gian, giao tiếp chủ yếu của người dân sau lũy tre làng; giờ đây, trong xã hội đương đại, họ tương tác đa chiều và chịu nhiều tác động. Nói cách khác, cấu trúc xã hội truyền thống của Việt Nam hiện nay đang đối mặt với một hệ thống thông tin khổng lồ và chịu ảnh hưởng không ít từ thế giới bên ngoài. Trong vòng xoáy của một thế giới không ngừng chuyển động, nhiều người đặt ra những câu hỏi cho chính mình: Giàu có để làm gì, nhiều tiền để làm gì khi sức khỏe không tốt, khi niềm tin vào con người bị thổi bay và trong lòng đầy lo lắng, bất an? Lúc này, tôn giáo, đặc biệt là Phật giáo, đóng vai trò quan trọng trong việc xoa dịu, mang lại sự yên ổn và định hướng giá trị đạo đức.

Và với vấn đề nội tại, những người con mang trong mình tuệ năng của Đức Phật đã thấu triệt một thực tế - sóng gió không đứng ngoài Tam quan. Nhiều vấn đề cần nhìn thẳng, đánh giá đúng để tìm ra con đường thực hành đạo pháp trong thế giới đầy biến động này. Trước hết, đó là sự biến đổi trong đời sống tâm linh và đạo hạnh. Thay vì phương tiện dẫn dắt con người quay về nội tâm thì lễ nghi trở thành mục đích tự thân, và cũng vì vậy, ở một số nơi, sinh hoạt Phật sự mang đậm tính hình thức. Mặt khác, không ít tăng ni vì nhiều nguyên nhân chưa tiếp cận một cách bài bản với giáo lý dẫn đến tu tập chưa đủ chiều sâu, thậm chí hiểu sai, hoặc thực hành lệch chuẩn. Và khi nhân tâm hướng ngoại sẽ dẫn đến nguy cơ phai nhạt nền tảng Giới - Định - Tuệ.

Hoằng pháp trong thời đại số cũng là cả vấn đề, giáo lý nhà Phật phải cạnh tranh với dòng thông tin khổng lồ, đa chiều, dễ tiếp cận. Trong khi một số kênh hoằng pháp chưa tận dụng hiệu quả các phương tiện truyền thông hiện đại như video, podcast, mạng xã hội để truyền tải Pháp âm phù hợp với tâm lý hiện tại. Do vậy, nếu không có sự đổi mới về hình thức và phương pháp truyền đạt, Phật pháp dễ trở nên xa lạ với giới trẻ.

Sóng gió đời thường đang len chân vào cửa Phật. Ảnh: Hữu Tiệp

Trong bối cảnh dòng chảy mạnh mẽ của thời cuộc, các vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu, khủng hoảng kinh tế, di cư, bất bình đẳng xã hội đòi hỏi Phật giáo phải có tiếng nói nhập thế tích cực hơn. Mặt khác, những yêu cầu minh bạch về tài chính, quản trị đúng pháp luật, hợp với đạo lý trong thời đại thông tin mở cũng đòi hỏi tăng ni phải mở rộng kiến thức, kỹ năng quản lý.

Thêm nữa, sự xâm nhập của các trào lưu tâm linh ngoại lai và sự pha trộn thiếu chọn lọc có nguy cơ làm biến dạng bản sắc Phật giáo Việt Nam; không ít tự viện đang đối mặt với tình trạng xuống cấp, thiếu nguồn lực nên việc trùng tu, bảo tồn, lan tỏa di sản văn hóa Phật giáo gặp khó khăn. Nhiều nghi lễ, pháp khí, làn điệu tụng niệm truyền thống có nguy cơ mai một, trong khi hệ thống các công trình nghiên cứu học thuật chuyên sâu chưa đáp ứng được việc truyền tải trọn vẹn giá trị lịch sử, tư tưởng và nghệ thuật Phật giáo…

Nhận diện đầy đủ thách thức và nguy cơ có thể khai mở những điểm nhìn tỉnh thức, để tìm ra con đường dung hòa giữa bảo tồn và phát triển, giữa đạo vị và hơi thở của thời đại, để mỗi ngôi chùa là một điểm tựa tinh thần bền vững cho xã hội, tích cực góp phần thúc đẩy phát triển công nghiệp văn hóa, giữ trọn vẹn niềm tin Chính pháp.

Chia sẻ của TS Phạm Văn Tuấn (Viện Nghiên cứu Hán - Nôm).

Trong thời đại của trí tuệ và hội nhập, cơ hội đến, thách thức cũng đến. Theo TS Phạm Văn Tuấn, tăng ni hiện nay đã được đào tạo bài bản hơn, có nhiều người du học nước ngoài, tiếp cận với nhiều nền văn hóa và tri thức hiện đại. Họ cần có tư duy mới, năng lực ứng dụng công nghệ để lan tỏa các giá trị đạo đức, văn hóa, tinh thần thiện nguyện đến cộng đồng nhanh hơn và rộng hơn.

Ở điểm nhìn khác, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Hùng Vĩ cho rằng, phải huy động giới trí thức, các chuyên gia hàng đầu của đất nước trong nghiên cứu giáo lý, văn hóa Phật giáo, biên dịch các hệ thống kinh sách… Bởi chúng ta chỉ có thể lan tỏa những giá trị dựa trên nền tảng của sự thấu hiểu.

Những biến đổi mạnh mẽ của đời sống hiện tại một lần nữa cho thấy tầm quan trọng của tỉnh thức, thể hiện bằng sự thích ứng với điều kiện hiện tại cũng như năng lực đổi mới sáng tạo để đồng hành cùng dân tộc trong cuộc kiến tạo mới của đất nước. Nói cách khác, ngày nay, nhà tu hành không chỉ gìn giữ đạo pháp, mà còn là người kiến tạo giá trị mới cho xã hội. Trong sự dịch chuyển ấy, tinh thần “hộ quốc an dân” cần được nhìn nhận và thực hành bởi một tư duy mới.

Nhiều nhà nghiên cứu có chung quan điểm, tinh thần “hộ quốc an dân” của Phật giáo cần đồng hành với khát vọng phát triển hùng cường của dân tộc. Nếu trước đây, “hộ quốc” gắn với nhiệm vụ bảo vệ nền độc lập dân tộc, chủ quyền quốc gia…, thì nay bao hàm thêm nhiều nội dung như bảo vệ các giá trị văn hóa và con người Việt Nam trước tác động mạnh mẽ từ mặt trái của kinh tế thị trường, toàn cầu hóa và không gian số.

Và trước sự “lên ngôi” của lối sống thực dụng, vị kỷ cũng như nguy cơ suy thoái các chuẩn mực đạo đức, Phật giáo, với hệ giá trị từ bi, trí tuệ, hòa hợp, cần khẳng định mạnh mẽ vị thế, vai trò trong việc góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc, bồi đắp nhân cách con người, góp vào việc tạo dựng “sức mạnh mềm” quốc gia.

“An dân” không chỉ là ổn định xã hội, mà còn là phát triển bền vững trên nền tảng nâng cao chất lượng sống, bảo đảm công bằng, hạnh phúc và sự hài hòa giữa con người với tự nhiên. Cùng với đó, những giá trị cốt lõi của Phật giáo như chánh niệm, tiết độ... càng trở nên thiết thực trong việc định hướng, thực hành lối sống lành mạnh, góp phần xây dựng nền tảng đạo đức xã hội và con người Việt Nam trí tuệ, bản lĩnh, có lối sống nhân ái, trách nhiệm. Đây chính là sự kế thừa và phát huy những giá trị truyền thống, để tinh thần Phật giáo tiếp tục tỏa sáng.

Những cơn gió từ đời sống hiện đại đã vượt qua tam quan, tác động đến nhiều ngôi chùa và tiến trình tu tập của các vị tu hành . Ảnh: Nguyệt Ánh

Các em nhỏ dâng hoa tại Lễ Phật đản tại Hà Giang.

Thực hành đạo pháp một cách thích ứng sáng tạo với tư duy và công nghệ mới sẽ lan tỏa những giá trị văn hóa, tinh thần nhân văn nhanh hơn và hiệu quả hơn. Ảnh: Văn Tuấn

Một ngôi chùa dù có dát vàng cũng sẽ trở nên vô nghĩa khi không có các nhà sư tu tập và dẫn hướng Phật tử đi theo con đường chính pháp. Mặt khác, tăng ni là yếu tố quan trọng để đạo Phật hưng thịnh và tỏa sáng. Trong thời đại mà tri thức, tinh thần sáng tạo song hành với tốc độ chuyển vần của đời sống, cùng với việc lấy Giới - Định - Tuệ làm trụ cột, bảo vệ sự trong sáng của giáo pháp, Phật sự quan trọng hàng đầu chính là đào tạo.

Theo Đại đức Thích Nghiêm Thuận, cùng với tạo môi trường tu học lành mạnh, giàu ý tưởng phụng sự, việc tích hợp Phật học với các ngành khoa học xã hội, tâm lý, công nghệ thông tin và mở rộng du học, trao đổi học thuật quốc tế có ý nghĩa vô cùng quan trọng để có được những nhà tu hành vững về Phật học, có kỹ năng quản trị, trình độ ngoại ngữ…

Những cơn lốc mang yếu tố thời đại không đứng ngoài cửa Thiền, đòi hỏi khả năng thích ứng, năng lực sáng tạo của mỗi nhà tu hành để tinh thần Phật giáo tiếp tục là ngọn đuốc sáng dẫn con người hướng tới tương lai bền vững. Cùng với câu chuyện hoằng pháp trong thời đại số, hội nhập quốc tế cũng đặt ra nhiều vấn đề cho Phật giáo Việt Nam...

XEM TIẾP

Bài 5: Đạo từ bi và tinh thần hội nhập

Nhóm phóng viên