Bài 3: Nhiều bất cập, vướng mắc khi triển khai Luật TGPL năm 2017

Phát sinh những bất cập

Về đối tượng TGPL, Điều 7 Luật TGPL 2017 quy định 14 nhóm đối tượng thuộc diện được TGPL. Tuy nhiên, quy định này hiện nay chưa đề cập đến các diện người được TGPL theo quy định của Luật Phòng chống mua bán người và Luật Tư pháp Người chưa thành viên năm 2024. Vì vậy, quy định của Luật TGPL 2017 chưa bao quát toàn diện các diện người được TGPL để bảo đảm thống nhất với các luật chuyên ngành. Bên cạnh đó, do ảnh hưởng của các yếu tố như điều kiện phát triển kinh tế xã hội, đô thị hóa, di cư lao động, già hóa dân số… nên một số đối tượng có khó khăn, có nhu cầu TGPL nhưng không có đủ điều kiện để được TGPL vì chưa được quy định là người thuộc diện TGPL như hộ mới thoát nghèo, người khuyết tật, người cần được TGPL trong trường hợp lợi ích công lý đòi hỏi….

Một buổi tuyên truyền về TGPL cho người dân vùng cao.

Về lĩnh vực TGPL, Khoản 1 Điều 27 Luật TGPL năm 2017 quy định cứng “TGPL được thực hiện trong các lĩnh vực pháp luật, trừ lĩnh vực kinh doanh thương mại”. Tuy nhiên, trong bối cảnh Đảng, nhà nước ta đang chủ trương đẩy mạnh phát triển kinh tế tư nhân, nhiều người thuộc diện hộ nghèo, có nguyện vọng được tư vấn để đầu tư kinh doanh, vay vốn để làm ăn với mục đích thoát nghèo… nhưng không được TGPL vì không thuộc lĩnh vực TGPL.

Theo quy định, TGPL được thực hiện theo 3 hình thức là tham gia tố tụng, tư vấn pháp luật và đại diện ngoài tố tụng. Trên thực tế, còn có các hình thức như hòa giải, tuyên truyền phổ biến pháp luật cho người dân … chưa được ghi nhận trong Luật TGPL.

Thực hiện Nghị quyết số 202/2025/QH15 ngày 12/6/2025 của Quốc hội về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh, nhiều tỉnh, thành phố đã được sáp nhập, có địa bàn rất rộng, điều kiện địa lý và giao thông đi lại rất khác nhau, dân số đông và đa dạng… Kể từ ngày 1/7/2025 chính quyền địa phương thực hiện theo mô hình 2 cấp. Trong khi đó, khoản 2 Điều 11 Luật TGPL năm 2017 quy định chi nhánh được thành lập tại các huyện ở vùng có điều kiện kinh tế-xã hội đặc biệt khó khăn, giao thông không thuận tiện đến trung tâm... Vì vậy, quy định này của Luật TGPL không còn phù hợp với quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/202555/QH15.

Nguồn lực thực hiện TGPL chưa đáp ứng được nhu cầu TGPL ngày càng đa dạng, phức tạp của người dân. Số lượng trợ giúp viên pháp lý ở một số địa phương còn chưa được bảo đảm; số luật sư tham gia thực hiện TGPL còn ít; địa bàn được sử dụng cộng tác viên TGPL bị hạn chế chỉ ở vùng có điều kiện kinh tế-xã hội đặc biệt khó khăn (khoản 1 Điều 24 Luật TGPL năm 2017)... Bên cạnh đó, trình độ đào tạo của trợ giúp viên pháp lý hiện nay tương đương với luật sư, công việc có tính chất tương đồng nhưng chưa có quy định cho phép những người đã là trợ giúp viên pháp lý được chuyển tiếp thành luật sư khi có nhu cầu.

Mặt khác, Luật TGPL năm 2017 chưa quy định cụ thể trách nhiệm của UBN cấp xã trong công tác TGPL. Điều này chưa phù hợp với yêu cầu tăng cường vai trò, trách nhiệm, thẩm quyền của chính quyền cơ sở khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp hiện nay.

Hạn chế trong việc triển khai luật

Qua thực hiện triển khai Luật TGPL năm 2017 và các văn bản hướng dẫn luật đã xuất hiện một số khó khăn, hạn chế. Cụ thể, một bộ phận người dân vẫn chưa biết về TGPL nhất là người dân ở vùng sâu, vùng xa, vùng có điều kiện kinh tế-xã hội đặc biệt khó khăn, giao thông đi lại khó khăn. Công tác truyền thông về TGPL có nơi chưa đổi mới, chưa phù hợp với đối tượng, thực tiễn phong tục, tập quán trên địa bàn.

Công tác phối hợp trong TGPL có lúc, có nơi chưa được quan tâm, chú trọng nên hoạt động TGPL chưa phát huy được hiệu quả. Một số nơi chưa triển khai hoặc triển khai chưa hiệu quả việc phối hợp người thực hiện TGPL trực tại tòa. Một số trung tâm TGPL chưa có điểm cầu thành phần để chủ động tham gia phiên tòa trực tuyến theo quy định của Nghị quyết số 33/2021/QH15 và Thông tư liên tịch số 05/2021/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BCA-BQP-BTP. Một số thủ tục hành chính trong TGPL chưa đổi mới để tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho người dân và những người có liên quan. Một số địa phương chưa thực hiện thủ tục hành chính trực tuyến toàn trình hoặc người dân còn gặp khó khăn, lúng túng trong việc thực hiện thủ tục hành chính trực tuyến.

Việc ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong TGPL và phối hơp trong TGPL còn hạn chế. Việc triển khai hệ thống quản lý tổ chức và hoạt động TGPL mới ở giai đoạn bước đầu, chưa đáp ứng ở tất cả các khâu, hệ thống đôi lúc chưa hoạt động thông suốt.

Nguyễn Hương