Bài 3: Chia sẻ từ lực lượng trực tiếp đấu tranh với tội phạm

Bởi như các anh đánh giá: “Người sử dụng ma túy là tiền đề của tội phạm; tội phạm ma túy là tội phạm của các loại tội phạm”.

Chính vì vậy, trước đề xuất bổ sung Điều 256a - Tội sử dụng trái phép chất ma túy vào Bộ luật Hình sự, các cán bộ, chiến sĩ của lực lượng này đều cho rằng rất cấp thiết, vì sẽ có tính răn đe tội phạm, dẫn đến phòng ngừa tội phạm, đảm bảo tốt hơn cho trật tự an toàn xã hội.

Phải có chế tài hình sự đủ mạnh để răn đe

Đại tá Lê Văn Đàm, Phó Cục trưởng Cục CSĐT tội phạm về ma túy cho biết, hiện nay, tình hình tội phạm và tệ nạn ma túy diễn biến phức tạp, số người sử dụng trái phép chất ma túy và nghiện ma túy có xu hướng gia tăng và là nguồn gốc phát sinh nhiều loại tội phạm nghiêm trọng khác.

Các học viên học nghề tại cơ sở cai nghiện ma túy.

Pháp luật hiện hành áp dụng biện pháp xử lý vi phạm hành chính, đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc, tuy nhiên tỷ lệ cai nghiện ma túy thành công rất thấp, nhiều người nghiện ma túy đang trong quá trình cai nghiện hoặc sau khi kết thúc quá trình cai nghiện vẫn tiếp tục sử dụng trái phép chất ma túy gây ra các áp lực về trật tự an toàn xã hội, gây bức xúc trong quần chúng nhân dân. Vì vậy, việc xử lý hình sự chỉ là biện pháp xử lý cuối cùng đối với những người sử dụng trái phép chất ma túy, nhằm cách ly tạm thời người nghiện ma túy ra khỏi xã hội, ngăn chặn tình trạng tái nghiện, tái sử dụng trái phép chất ma túy và sự gia tăng của các loại tội phạm.

Trong dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) có bổ sung Điều 256a - Tội sử dụng trái phép chất ma túy phù hợp với các quan điểm chỉ đạo của Bộ Chính trị trong công tác phòng, chống ma túy. Cụ thể, Chỉ thị số 36-CT/TW ngày 16/8/2019 của Bộ Chính trị về tăng cường, nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống và kiểm soát ma túy đã chỉ rõ “Cần có chế tài nghiêm khắc hơn đối với hành vi sử dụng trái phép chất ma túy”. Kết luận số 132-KL/TW ngày 18/3/2025 của Bộ Chính trị về việc tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 36-CT/TW ngày 16/8/2019 của Bộ Chính trị về tăng cường, nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống và kiểm soát ma túy đã nêu “áp dụng chính sách hình sự nghiêm khắc hơn để giảm cầu ma túy, chặn đứng mối quan hệ cung-cầu”.

Trung tướng, PGS.TS Đồng Đại Lộc, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Cảnh sát, nguyên Cục trưởng Cục CSĐT tội phạm về ma túy đã chia sẻ với chúng tôi những quan điểm của mình về vấn đề này. Ông nhấn mạnh, trong bối cảnh tình hình tệ nạn ma túy ở Việt Nam diễn biến ngày càng phức tạp, việc xử lý hành vi sử dụng trái phép chất ma túy không chỉ là vấn đề y tế, xã hội, mà đã và đang trở thành một thách thức lớn trong công tác phòng, chống tội phạm và bảo vệ ANTT. Mặc dù hành vi này lâu nay chủ yếu bị xử phạt hành chính theo Luật Xử lý vi phạm hành chính, nhưng trên thực tế, nhiều đối tượng tái sử dụng, cố tình né tránh cai nghiện, hoặc lợi dụng kẽ hở pháp luật để trốn tránh trách nhiệm, gây ra hệ lụy nghiêm trọng cho gia đình và cộng đồng.

Đặc biệt, trong các trường hợp người đã từng được cai nghiện tự nguyện, cai nghiện bắt buộc hoặc điều trị bằng thuốc thay thế, nếu tiếp tục sử dụng ma túy thì hành vi đó không còn đơn thuần là một vi phạm hành chính, mà mang tính chất thách thức pháp luật, tái phạm có hệ thống, cần phải có chế tài hình sự đủ mạnh để răn đe, phòng ngừa và bóc tách các đối tượng có nguy cơ gây mất ANTT.

Do đó, Trung tướng, PGS.TS Đồng Đại Lộc nhấn mạnh, việc bổ sung Điều 256a – Tội sử dụng trái phép chất ma túy là cấp thiết, nhằm thể chế hóa đầy đủ hơn các nguyên tắc của chính sách hình sự quốc gia, đồng thời lấp đầy khoảng trống pháp lý, tạo cơ sở để xử lý nghiêm minh nhưng cũng mang tính phân hóa, có điều kiện răn đe phù hợp với từng nhóm đối tượng.

Việc bổ sung Điều 256a có thể mang lại một số lợi ích trực tiếp và lâu dài như: Tăng hiệu lực quản lý nhà nước về phòng, chống ma túy, nhất là nhóm đã từng được hỗ trợ cai nghiện; răn đe, ngăn chặn hành vi tái sử dụng, cắt đứt chuỗi tái nghiện, phạm tội, đi tù, ra trại, tái nghiện; tạo động lực cho người nghiện tuân thủ chương trình cai nghiện tự nguyện hoặc bắt buộc, nếu không muốn bị xử lý hình sự; bảo vệ cộng đồng trước nguy cơ gây mất ANTT, đặc biệt ở khu vực đô thị, khu dân cư đông đúc, học đường và thanh, thiếu niên.

Trao đổi về ý nghĩa sâu sắc của việc bổ sung Điều 256a, Trung tướng, PGS.TS Đồng Đại Lộc cho biết, điều này thể hiện sự chủ động và mạnh tay của Nhà nước trong công cuộc phòng, chống ma túy. Đây là quy định mang tính cảnh báo, răn đe, bảo vệ cộng đồng, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy. Tuy nhiên, để thực thi tốt, cần song hành với các giải pháp hỗ trợ, đó là cơ sở cai nghiện đủ điều kiện, nhân lực tư vấn, hỗ trợ tái hòa nhập, phân loại đối tượng và giáo dục phù hợp. “Bản chất hình sự không triệt tiêu nhân văn, mà ở đây, pháp luật cần thể hiện sự kiên quyết với cái sai và lòng bao dung với cái thiện” – Trung tướng, PGS.TS Đồng Đại Lộc nhấn mạnh.

Về tình hình người nghiện ma túy tại Hòa Bình, Thượng tá Võ Quang Hòa, Trưởng Phòng CSĐT tội phạm về ma túy cho biết, tại tỉnh Hòa Bình hiện nay có tổng số 1.442 người nghiện, trong đó có 20 người nghiện đang trong trại giam; 776 người nghiện ngoài xã hội và 646 người đang cai nghiện tại Trung tâm cai nghiện (6 người cai tự nguyện; 640 người cai nghiện bắt buộc). Thượng tá Võ Quang Hòa chia sẻ một bài học kinh nghiệm tại Hòa Bình, đó là thời gian qua, với sự chỉ đạo quyết liệt của đồng chí Giám đốc Công an tỉnh, lực lượng Công an đã tập trung thực hiện kiên quyết từ khâu phát hiện, lập hồ sơ, đưa đối tượng vào cai nghiện nên hiện đã đưa được 640 đối tượng vào trung tâm cai nghiện để cai nghiện bắt buộc. Trên thực tế, khi đưa được số lượng lớn các đối tượng nghiện vào trung tâm cai nghiện để cai nghiện bắt buộc, tình hình tội phạm hình sự trên địa bàn tỉnh giảm hẳn.

Tuy nhiên, theo Trưởng Phòng CSĐT tội phạm về ma túy Công an tỉnh Hòa Bình, sau khi hết thời gian cai nghiện tại trung tâm, nếu không được sự quản lý chặt chẽ của gia đình và chính quyền, Công an cơ sở, nếu người nghiện ma túy không có bản lĩnh, quyết tâm thì rất dễ bị tái nghiện lại. Thực tế, tại Trung tâm cai nghiện của tỉnh Hòa Bình, đã có những đối tượng tái nghiện và đưa vào trung tâm cai nghiện lần 3, lần 4, thậm chí có cả lần 5.

Chính vì thế, theo Thượng tá Võ Quang Hòa, nếu bổ sung Điều 256a - Tội sử dụng trái phép chất ma túy vào Bộ luật Hình sự, có tính răn đe rất lớn với các đối tượng có tiền sử sử dụng trái phép chất ma túy. Các đối tượng sẽ không dám “nhờn” kiểu cứ “tái” rồi “cai”, vì họ biết nếu tiếp tục sử dụng ma túy sẽ phải đối mặt với một bản án hình sự và một hình phạt nghiêm khắc của pháp luật. Khi giảm được các đối tượng sử dụng trái phép chất ma túy, tình hình ANTT sẽ được đảm bảo tốt hơn, cuộc sống của người dân được bình yên hơn.

Bước tiếp cận phù hợp với thông lệ quốc tế

Nghiên cứu về cơ sở pháp lý và chính sách hình sự làm nền tảng cho Điều 256a, Trung tướng, PGS.TS Đồng Đại Lộc cho biết, Luật Phòng, chống ma túy sửa đổi năm 2021 đã mở rộng phạm vi kiểm soát và quản lý người sử dụng ma túy, bao gồm cả những người sau cai nghiện, người đang điều trị bằng thuốc thay thế, hoặc đang trong thời gian bị quản lý hành chính đặc biệt. Tuy nhiên, trên thực tế, do không có chế tài hình sự cụ thể nên hiệu quả quản lý rất thấp, nhiều người tái nghiện ngay sau khi kết thúc chương trình cai nghiện.

Mặt khác, một số quốc gia như Singapore, Trung Quốc, Campuchia,… đã hình sự hóa hành vi sử dụng trái phép ma túy trong điều kiện tái phạm, nhằm ngăn chặn từ sớm việc tái nghiện và giảm nguy cơ phát sinh các tội phạm liên quan như trộm cắp, cướp giật, giết người khi "ngáo đá". Số liệu do Cục CSĐT tội phạm về ma túy đưa ra cũng đã minh chứng cho điều này. Điển hình như Singapore năm 2024, đã bắt giữ 3.119 người liên quan đến sử dụng ma túy trái phép, trong đó có 966 người sử dụng lần đầu và 2.153 người tái sử dụng; còn Malaysia phát hiện có khoảng 192.857 người nghiện và người sử dụng trái phép chất ma túy, Thái Lan có khoảng hơn 201.000 người nghiện, Campuchia có khoảng 33.178 người nghiện, người sử dụng trái phép chất ma túy.

Về hệ thống pháp luật tại các nước, Luật phòng, chống ma túy Singapore quy định việc sử dụng thuốc bị kiểm soát (ví dụ như đá, heroin và cần sa) là một hành vi phạm tội và người sử dụng sẽ phải đối mặt với mức án tù tối thiểu là 1 năm và tối đa là 10 năm, hoặc mức phạt tiền không quá 20.000 đô la Singapore, hoặc cả hai.

Như vậy, theo Trung tướng, PGS.TS Đồng Đại Lộc, việc đưa vào quy định hình sự theo hướng này của Việt Nam là một bước tiếp cận phù hợp với thông lệ quốc tế có chọn lọc, đồng thời bảo đảm tính răn đe và giáo dục đối với những người đã được nhà nước hỗ trợ cai nghiện nhưng vẫn tiếp tục sa vào con đường sử dụng trái phép ma túy.

N. Quang – M. Hiền