Bài 1: Yêu cầu tất yếu từ thực tiễn

Từ năm học 2026-2027, học sinh sẽ sử dụng chung một bộ SGK thống nhất trên toàn quốc

Sau nhiều năm triển khai cơ chế xã hội hóa SGK với nhiều bộ sách song song, thực tiễn giáo dục đang đặt ra yêu cầu cấp thiết về một bộ SGK thống nhất, ổn định, bảo đảm công bằng trong tiếp cận tri thức, giảm gánh nặng chi phí cho xã hội và thuận lợi cho công tác quản lý, điều hành.

Chủ trương này đã được xác lập ở tầm chiến lược và đang từng bước được cụ thể hóa trong quá trình triển khai Chương trình Giáo dục phổ thông 2018.

Từ chủ trương đến ổn định lâu dài cho giáo dục

Việc xã hội hóa biên soạn SGK được triển khai theo tinh thần đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, với kỳ vọng tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh, đa dạng học liệu, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học. Thực tế, trong những năm đầu triển khai Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, sự xuất hiện của nhiều bộ SGK đã phần nào đáp ứng được yêu cầu đổi mới phương pháp giảng dạy, mở rộng lựa chọn cho các cơ sở giáo dục.

Tuy nhiên, càng đi vào vận hành trên diện rộng, những bất cập của việc tồn tại nhiều bộ SGK song song càng bộc lộ rõ. Sự khác biệt về cấu trúc nội dung, cách tổ chức bài học, phương pháp tiếp cận sư phạm và hệ thống học liệu đi kèm khiến giáo viên phải liên tục thích nghi, thậm chí cùng một môn học nhưng phải thay đổi cách dạy tùy theo bộ sách mà nhà trường lựa chọn.

Với phụ huynh, việc con em chuyển trường, chuyển địa phương đồng nghĩa với nguy cơ phải mua lại sách mới, phát sinh thêm chi phí. Trong khi đó, công tác kiểm tra, đánh giá, ra đề, xây dựng ngân hàng câu hỏi và tổ chức các hoạt động học tập liên trường cũng đứng trước yêu cầu phải dung hòa nhiều cách tiếp cận khác nhau.

Từ thực tiễn này, yêu cầu về một bộ SGK thống nhất, ổn định, có tính chuẩn mực ngày càng trở nên rõ nét. Đây không còn là câu chuyện riêng của ngành giáo dục, mà trở thành mối quan tâm chung của xã hội, gắn với bài toán chi phí đào tạo, hiệu quả đầu tư ngân sách, cũng như yêu cầu công bằng trong tiếp cận giáo dục.

Ở tầm chiến lược, Bộ Chính trị đã xác định rất rõ việc hoàn thiện thể chế giáo dục, xây dựng môi trường giáo dục ổn định, đồng bộ, hiệu quả là một trong những nhiệm vụ trọng tâm. Trong đó, việc tổ chức thực hiện chương trình và SGK phải bảo đảm tính lâu dài, tránh xáo trộn không cần thiết, không để việc thay đổi học liệu trở thành gánh nặng cho giáo viên, phụ huynh và học sinh.

Trên cơ sở đó, Chính phủ đã có những chỉ đạo cụ thể, yêu cầu các Bộ, ngành liên quan, trước hết là Bộ GD&ĐT tổ chức rà soát toàn diện việc triển khai SGK theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018. Việc rà soát không chỉ dừng ở chất lượng nội dung mà còn mở rộng sang các yếu tố về tổ chức hệ thống, giá thành, năng lực cung ứng, tác động xã hội và yêu cầu quản lý nhà nước. Từ đó, nghiên cứu phương án tối ưu theo hướng thống nhất, ổn định, bền vững, phù hợp với điều kiện thực tiễn của Việt Nam.

Chủ trương tiến tới một bộ SGK thống nhất là kết quả của quá trình tổng kết thực tiễn, đánh giá thấu đáo những mặt được và chưa được của cơ chế nhiều bộ sách. Quan trọng hơn, đây là bước đi mang tính chiến lược nhằm tạo nền tảng ổn định lâu dài cho giáo dục phổ thông trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, với yêu cầu ngày càng cao về chất lượng nguồn nhân lực.

Những tiêu chí cốt lõi

Trong quá trình nghiên cứu phương án một bộ SGK thống nhất, các tiêu chí lựa chọn được đặt ra ở tầm chính sách, bảo đảm bộ sách được lựa chọn không chỉ phù hợp về mặt học thuật mà còn đáp ứng đầy đủ yêu cầu về tổ chức hệ thống, hiệu quả kinh tế, xã hội và an toàn trong cung ứng.

Đây không còn là câu chuyện riêng của ngành giáo dục, mà trở thành mối quan tâm chung của xã hội, gắn với bài toán chi phí đào tạo, hiệu quả đầu tư ngân sách, cũng như yêu cầu công bằng trong tiếp cận giáo dục.

Ở tầm chiến lược, Bộ Chính trị đã xác định rất rõ việc hoàn thiện thể chế giáo dục, xây dựng môi trường giáo dục ổn định, đồng bộ, hiệu quả là một trong những nhiệm vụ trọng tâm. Trong đó, việc tổ chức thực hiện chương trình và SGK phải bảo đảm tính lâu dài, tránh xáo trộn không cần thiết.

Trước hết, bộ SGK thống nhất phải bảo đảm tính đầy đủ, đồng bộ và toàn diện, bao quát tất cả các môn học, hoạt động giáo dục theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, kể cả những môn học ít học sinh lựa chọn hoặc có tính đặc thù. Điều này nhằm bảo đảm mọi học sinh ở các địa phương đều có điều kiện tiếp cận đầy đủ chương trình giáo dục như nhau, không để xảy ra tình trạng thiếu học liệu ở các môn học “kén người học”. Cùng với SGK là yêu cầu xây dựng một hệ sinh thái học liệu đi kèm đồng bộ, từ sách giáo viên, sách bài tập, tài liệu tham khảo đến hệ thống học liệu số như bài giảng điện tử, video, audio, học liệu tương tác, góp phần hỗ trợ hiệu quả cho hoạt động dạy và học trong nhà trường.

Một tiêu chí đặc biệt quan trọng là giá bán hợp lý, tối ưu chi phí cho xã hội. Giá SGK phải được xây dựng trên cơ sở tiết kiệm, minh bạch, hiệu quả, giảm áp lực chi tiêu của phụ huynh và ngân sách nhà nước. Khi chỉ sử dụng một bộ sách thống nhất trên phạm vi toàn quốc, quy mô in ấn lớn sẽ góp phần hạ giá thành, hạn chế tình trạng phải mua sắm lại sách theo từng năm học, từng địa phương, từ đó tiết kiệm đáng kể nguồn lực cho xã hội. Tính ổn định trong thực tiễn sử dụng cũng là một tiêu chí then chốt. Bộ sách được lựa chọn phải đạt được sự tin cậy rộng rãi của đội ngũ giáo viên, phụ huynh và học sinh, được sử dụng phổ biến, lâu dài, hạn chế tối đa việc thay đổi liên tục. Sự ổn định này giúp giáo viên yên tâm giảng dạy, chủ động trong xây dựng kế hoạch bài học, giảm áp lực tập huấn lại khi thay sách; đồng thời tạo thuận lợi cho việc tổ chức kiểm tra, đánh giá, điều hành giáo dục trên phạm vi toàn quốc.

Bên cạnh đó, bộ SGK thống nhất phải bảo đảm an ninh, an toàn trong cung ứng. Điều này đòi hỏi đơn vị thực hiện có đủ năng lực in ấn, phát hành trên phạm vi cả nước, kể cả tại vùng sâu, vùng xa, hải đảo; có khả năng chủ động ứng phó trong các tình huống thiên tai, dịch bệnh hoặc biến động thị trường. Đồng thời, việc cung ứng cũng phải thuận lợi cho việc triển khai các chính sách xã hội như đặt hàng, đấu thầu bằng ngân sách nhà nước, cấp phát miễn phí SGK cho học sinh thuộc diện khó khăn, học sinh vùng thiên tai, vùng đặc biệt khó khăn.

Cùng với đó, bộ sách phải bảo đảm tính nhất quán về triết lý, phương pháp sư phạm và kiểm tra, đánh giá từ lớp 1 đến lớp 12. Việc liên thông, đồng bộ trong cách tiếp cận giáo dục sẽ tạo thuận lợi cho quản lý chuyên môn trong nhà trường, xây dựng kế hoạch dạy học theo chủ đề, tổ chức kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh, đồng thời giảm áp lực cho giáo viên trong bối cảnh toàn ngành đang tiếp tục sắp xếp, tổ chức lại bộ máy quản lý giáo dục.

Trên cơ sở các tiêu chí này, Bộ GD&ĐT đang từng bước nghiên cứu phương án triển khai theo hướng bảo đảm tính ổn định, kế thừa và phát triển, không gây xáo trộn hoạt động dạy, học đang vận hành theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018. Nguyên tắc xuyên suốt được đặt ra là bảo đảm chất lượng chuyên môn, tính đồng bộ của hệ thống, hiệu quả kinh tế, xã hội và phù hợp với yêu cầu quản lý nhà nước trong từng giai đoạn.

Chủ trương tiến tới một bộ SGK thống nhất không đơn thuần là câu chuyện kỹ thuật về biên soạn sách, mà là một quyết sách có ý nghĩa dài hạn đối với toàn bộ hệ thống giáo dục quốc dân. Khi bộ sách được lựa chọn trên cơ sở khoa học, minh bạch, ổn định, giáo viên yên tâm giảng dạy, học sinh được học tập trong môi trường ít xáo trộn, phụ huynh giảm áp lực chi phí, còn công tác quản lý giáo dục trở nên thống nhất và hiệu quả hơn. Đây cũng là nền tảng quan trọng để thực hiện mục tiêu nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong giai đoạn mới.

(Còn tiếp)

HOÀNG HƯƠNG