Bài 1: Đảm bảo tính nhân văn trong các vụ án tai nạn giao thông

Trong các vụ án tai nạn giao thông bị truy cứu trách nhiệm hình sự, bên cạnh việc xác định trách nhiệm hình sự của người vi phạm, vấn đề bồi thường thiệt hại cho người bị hại luôn là nội dung trung tâm, có ý nghĩa xã hội sâu sắc.

Thực tiễn xét xử cho thấy, bảo hiểm bắt buộc trách nhiệm dân sự của chủ xe cơ giới không chỉ là nghĩa vụ pháp lý, mà còn giữ vai trò như một trụ cột nhân văn, góp phần bảo đảm quyền lợi của nạn nhân, ổn định xã hội và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật.

Trên thực tế, tai nạn giao thông gây hậu quả nghiêm trọng về người và tài sản là một trong những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến người vi phạm bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 260 Bộ luật Hình sự. Thực tiễn cho thấy, mỗi vụ tai nạn không chỉ là một hành vi vi phạm pháp luật đơn thuần, mà còn kéo theo hàng loạt hệ lụy xã hội, đặc biệt là đối với nạn nhân và gia đình của họ.

Trong quá trình giải quyết các vụ án, Tòa án không chỉ xem xét trách nhiệm hình sự của bị cáo, mà còn phải giải quyết yêu cầu bồi thường thiệt hại dân sự. Đây là vấn đề phức tạp, bởi có nhiều bị cáo trong các vụ án giao thông là người thu nhập không ổn định, lao động phổ thông, trong khi thiệt hại do tai nạn gây ra thường rất lớn, bao gồm chi phí cấp cứu, điều trị, phục hồi sức khỏe, mai táng, cấp dưỡng cho người thân của nạn nhân.

Nếu không có cơ chế chia sẻ rủi ro phù hợp, việc bồi thường nhiều khi rơi vào tình trạng bế tắc, kéo dài, làm gia tăng mâu thuẫn, bức xúc xã hội và ảnh hưởng trực tiếp đến niềm tin của người dân vào hiệu lực của bản án.

Trong bối cảnh đó, bảo hiểm bắt buộc trách nhiệm dân sự của chủ xe cơ giới phát huy vai trò đặc biệt quan trọng. Khoản tiền do doanh nghiệp bảo hiểm chi trả theo hợp đồng bảo hiểm không chỉ là nguồn tài chính hợp pháp, mà còn là công cụ giúp người bị hại hoặc gia đình nạn nhân sớm khắc phục hậu quả ban đầu, ổn định cuộc sống.

Trên thực tế, ở nhiều vụ án, nhờ có bảo hiểm trách nhiệm dân sự, quyền lợi của người bị hại được bảo đảm kịp thời, tránh tình trạng “bản án đã có hiệu lực nhưng hậu quả vẫn chưa được giải quyết”. Điều này góp phần làm giảm căng thẳng, xung đột giữa các bên liên quan, đồng thời nâng cao tính thuyết phục và hiệu quả xã hội của bản án hình sự liên quan đến vi phạm về trật tự, an toàn giao thông.

Từ góc độ pháp lý, bảo hiểm trách nhiệm dân sự không làm thay đổi nghĩa vụ bồi thường của người gây tai nạn, mà đóng vai trò thay mặt thực hiện nghĩa vụ đó trong phạm vi bảo hiểm, đúng với tinh thần chia sẻ rủi ro của pháp luật hiện đại.

Theo quy định của Bộ luật Hình sự 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017, 2025, việc tự nguyện bồi thường, khắc phục hậu quả là một trong những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Trong các vụ án tai nạn giao thông, khoản bồi thường do bảo hiểm trách nhiệm dân sự chi trả thường được Hội đồng xét xử ghi nhận là đã khắc phục một phần hoặc toàn bộ hậu quả.

Trên thực tế, nhiều bản án cho thấy, khi hậu quả đã được khắc phục kịp thời, người bị hại hoặc gia đình nạn nhân giảm bớt bức xúc, bị cáo thể hiện thái độ hợp tác, ăn năn hối cải, từ đó Tòa án có cơ sở xem xét áp dụng chính sách khoan hồng trong khuôn khổ của pháp luật.

Cần khẳng định rõ rằng, bảo hiểm trách nhiệm dân sự không phải là căn cứ miễn trừ trách nhiệm hình sự. Người vi phạm vẫn phải chịu hình phạt tương xứng với hành vi và hậu quả do mình gây ra. Tuy nhiên, việc hậu quả được khắc phục đầy đủ chính là yếu tố quan trọng giúp bản án đạt được sự cân bằng giữa tính nghiêm minh và tính nhân văn.

Một thực tế đáng lưu ý là hiện nay, một bộ phận người tham gia giao thông vẫn chưa nhận thức đầy đủ về ý nghĩa của bảo hiểm trách nhiệm dân sự, coi đây chỉ là giấy tờ bắt buộc để “đối phó” khi bị kiểm tra. Cách hiểu này không chỉ làm giảm hiệu quả thực thi chính sách, mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý khi tai nạn xảy ra và bị xử lý hình sự.

Việc nâng cao nhận thức của người dân về bảo hiểm trách nhiệm dân sự cần được đặt trong tổng thể công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về trật tự, an toàn giao thông. Khi người dân hiểu đúng, tham gia đầy đủ và sử dụng đúng mục đích bảo hiểm, hiệu quả phòng ngừa tai nạn và giảm thiểu hệ lụy pháp lý sẽ được nâng cao rõ rệt.

Bảo hiểm bắt buộc trách nhiệm dân sự của chủ xe cơ giới không chỉ là một quy định mang tính “kỹ thuật pháp lý”, mà là chính sách xã hội nhân văn, góp phần bảo vệ các bên liên quan, hỗ trợ quá trình xét xử và ổn định trật tự xã hội trong các vụ án tai nạn giao thông bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Việc tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức và thực thi nghiêm túc chính sách này chính là giải pháp quan trọng để xây dựng văn hóa giao thông an toàn, thượng tôn pháp luật, trong đó Công lý không chỉ được thực thi bằng bản án, mà còn được thể hiện bằng sự chia sẻ và trách nhiệm đối với xã hội.

Lâm Thanh