Bắc Ninh: Xây dựng bản đồ nông hóa để phát triển bền vững vùng cây ăn quả trọng điểm

Bắc Ninh từ lâu được biết đến là vùng đất trù phú với thế mạnh về cây ăn quả, đặc biệt là các loại trái cây đặc sản như vải thiều, nhãn, cam, bưởi, thanh long, táo, na... Tuy nhiên, việc bón phân chưa hợp lý, chủ yếu dựa vào kinh nghiệm truyền thống, đã dẫn đến nguy cơ suy thoái đất và ô nhiễm môi trường.

Xây dựng bản đồ nông hóa cho các vùng cây ăn quả trọng điểm được xem là giải pháp cấp thiết nhằm tối ưu hóa sản xuất nông nghiệp, nâng cao năng suất, chất lượng và bảo vệ môi trường sinh thái.

Bắc Ninh từ lâu được biết đến là vùng đất trù phú với thế mạnh về cây ăn quả. (Ảnh: Cổng TTĐT Bộ Công thương)

Tại xã Lục Ngạn, bà Bùi Thị Lệ, thôn Mai Tô, sở hữu 6 sào táo 9 năm tuổi, dự kiến cho thu hoạch lứa đầu vào tháng 12 tới. Dù đối mặt với thời tiết bất lợi do mưa bão, nhưng nhờ chủ động chằng chống, vườn táo của bà vẫn phát triển tốt, mang lại thu nhập hàng chục triệu đồng mỗi năm.

Tuy nhiên, bà Lệ chia sẻ, việc bón phân chủ yếu dựa vào kinh nghiệm, sử dụng các loại phân đạm, lân, kali, kết hợp phân hữu cơ và vi sinh để nâng cao chất lượng trái. Dù vậy, bà thừa nhận khó xác định chính xác lượng phân cần bón và tình trạng dinh dưỡng của cây, dẫn đến nguy cơ thừa hoặc thiếu chất.

Thực trạng này không chỉ xảy ra ở hộ bà Lệ mà là vấn đề chung của nhiều nông dân tại Lục Ngạn – nơi có địa hình bằng phẳng xen đồi núi thấp và thổ nhưỡng giàu tiềm năng, rất phù hợp cho cây ăn quả. Toàn xã có khoảng 5.000 ha cây ăn quả, chủ lực là vải thiều, cam, bưởi, táo, cùng một số loại khác như thanh long, ổi... Mỗi năm, người dân chi hàng tỷ đồng mua phân bón, nhưng việc bón phân thiếu cơ sở khoa học dẫn đến lãng phí, thừa dinh dưỡng, và tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm môi trường đất và nước.

Ông Lưu Văn Tư, Chủ tịch UBND xã Lục Ngạn cho biết: Việc sử dụng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật qua nhiều thập kỷ đã ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng đất. Xây dựng bản đồ thổ nhưỡng (lý, hóa) là cần thiết để hướng dẫn nông dân bón phân hợp lý, nâng cao hiệu quả sản xuất và bảo vệ môi trường. Kết quả phân tích đất tại xã Lục Ngạn (trước đây là xã Phì Điền) do Viện Nghiên cứu Tăng trưởng Xanh (Hà Nội) thực hiện cho thấy đất cơ bản phù hợp với cây vải thiều, đạt các chỉ số pH, dinh dưỡng đa lượng và vi lượng. Tuy nhiên, cần cải thiện hàm lượng hữu cơ, bổ sung canxi (Ca), magie (Mg) và xử lý tình trạng thoát nước kém để đảm bảo cây phát triển bền vững.

Việc sử dụng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật qua nhiều thập kỷ đã ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng đất của xã Lục Ngạn

Theo các nhà khoa học, đất đóng vai trò cốt lõi trong sản xuất nông nghiệp, cung cấp nước và dinh dưỡng cho cây trồng. Độ phì nhiêu của đất, khả năng cung cấp dinh dưỡng và nước quyết định năng suất và chất lượng nông sản. Mỗi loại cây có nhu cầu dinh dưỡng riêng, đòi hỏi nghiên cứu hệ thống về đặc điểm lý, hóa, sinh học của đất để đưa ra giải pháp cải tạo phù hợp.

Bắc Ninh hiện có gần 54.000 ha cây ăn quả, tập trung tại các địa phương như Lục Ngạn, Phúc Hòa, Yên Thế, Phượng Sơn, Chũ, Kép, Nghĩa Phương... Các loại cây chủ lực gồm vải thiều, cam, bưởi, ổi, táo, na và nhãn. Tuy nhiên, việc bón phân theo kinh nghiệm hoặc chạy theo phong trào mà không dựa trên đặc điểm đất và nhu cầu dinh dưỡng của cây dẫn đến lãng phí vật tư, cây thiếu chất cần thiết, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng nông sản.

Để hỗ trợ phát triển nông nghiệp bền vững, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã phê duyệt Đề án 4085/QĐ-BNN-TT (ngày 17/10/2022), tập trung phát triển cây ăn quả chủ lực như vải thiều, cam, bưởi, nhãn, táo, na – những loại cây thế mạnh của Bắc Ninh.

Đề án nhấn mạnh xây dựng vùng nguyên liệu an toàn theo tiêu chuẩn VietGAP và hữu cơ, ứng dụng công nghệ cao trong phân tích đất đai và bón phân, với mục tiêu tăng năng suất 20-25% so với năm 2020 và giảm ô nhiễm môi trường.

Bắc Ninh được xác định là một trong các vùng trọng điểm miền Bắc, với mục tiêu ổn định diện tích khoảng 54.000 ha cây ăn quả, ưu tiên cấp mã số vùng trồng và chỉ dẫn địa lý cho vải thiều Lục Ngạn. Năm 2025, tỉnh hỗ trợ 100% chi phí tư vấn mã số vùng trồng (tối đa 50 triệu đồng/mã số cho vùng ≥10 ha cây lâu năm), giúp những người nông dân như bà Bùi Thị Lệ dễ dàng áp dụng các khuyến cáo từ bản đồ nông hóa. Tính đến tháng 8/2025, tỉnh đã cấp 404 mã số vùng trồng với tổng diện tích hơn 18.800 ha, góp phần thúc đẩy xuất khẩu và sản xuất bền vững.

Bắc Ninh được xác định là một trong các vùng trọng điểm miền Bắc. (Ảnh: Cổng TTĐT Bắc Ninh)

Tại hội nghị tổng kết sản xuất, tiêu thụ vải thiều năm 2025, đồng chí Phạm Văn Thịnh, Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Phó Chủ tịch UBND tỉnh, đã chỉ đạo Sở Khoa học và Công nghệ khẩn trương nghiên cứu, xây dựng bản đồ nông hóa địa phương. Ông nhấn mạnh, việc xác định tình trạng dinh dưỡng của cây trồng cần dựa trên cơ sở khoa học để hướng dẫn nông dân sử dụng phân bón đúng cách, tiết kiệm chi phí và bảo vệ môi trường sinh thái.

Ông Triệu Ngọc Trung, Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ, cho biết đơn vị đang phối hợp với các nhà khoa học, dự kiến triển khai đề tài nghiên cứu trong năm 2026 để đánh giá đặc điểm đất đai từng vùng và đưa ra khuyến cáo bón phân phù hợp cho từng loại cây trồng.

Việc xây dựng bản đồ nông hóa là bước đi chiến lược để Bắc Ninh tối ưu hóa sử dụng phân bón, giảm chi phí, nâng cao năng suất và chất lượng cây ăn quả, đồng thời bảo vệ môi trường. Với sự hỗ trợ từ các chính sách quốc gia như Đề án 4085/QĐ-BNN-TT và các chương trình cấp mã số vùng trồng, Bắc Ninh đang từng bước hiện thực hóa mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững, tận dụng tối đa tiềm năng của vùng đất giàu truyền thống cây ăn quả.

Bảo Loan