Australia siết chặt mạng xã hội với trẻ vị thành niên: Đặt ranh giới cho thế giới ảo

Australia đang triển khai đánh giá các công nghệ hạn chế trẻ em dưới 16 tuổi truy cập mạng xã hội. (Nguồn: Nikkei Asia)

Một đạo luật mới tại Australia yêu cầu các nền tảng mạng xã hội chặn người dùng dưới 16 tuổi từ tháng 12 tới đang gây ra nhiều tranh cãi về tính khả thi và hiệu quả. Trong khi chính phủ nước này khẳng định mục tiêu là bảo vệ sức khỏe tinh thần và thể chất cho thanh thiếu niên, thì một bộ phận phụ huynh, chuyên gia và bản thân giới trẻ lại hoài nghi liệu giải pháp này có thực sự mang lại thay đổi tích cực.

Mạng xã hội xâm nhập đời sống thanh thiếu niên

Jackson, một học sinh trung học 14 tuổi ở Sydney, thừa nhận dành khoảng ba tiếng mỗi ngày để lướt TikTok và Instagram. Con số này hoàn toàn không bất thường nếu so với thống kê của công ty phần mềm an toàn mạng Qustodio: trung bình giới trẻ Australia dưới 18 tuổi dành thời lượng tương tự để sử dụng mạng xã hội hàng ngày.

Học sinh 14-15 tuổi ở Sydney vẫn lướt Instagram mỗi ngày, chỉ sau mỗi Snapchat về độ phổ biến trong nhóm tuổi này. (Nguồn: Nikkei Asia)

Tuy nhiên, thói quen này có thể sẽ thay đổi đáng kể vào cuối năm nay, khi đạo luật sửa đổi về An toàn trực tuyến (quy định độ tuổi tối thiểu sử dụng mạng xã hội) chính thức có hiệu lực. Theo quy định, các nền tảng lớn như Facebook, Instagram, Snapchat, TikTok và X (tên cũ là Twitter) sẽ phải có biện pháp ngăn chặn người dùng dưới 16 tuổi. Những nền tảng không tuân thủ có thể bị phạt tới 49,5 triệu AUD (tương đương 32,1 triệu USD).

YouTube được miễn trừ khỏi quy định này với lý do “giá trị giáo dục cao”. Tuy nhiên, điều này khiến các nền tảng cạnh tranh không khỏi “bất bình”. TikTok thậm chí đã đăng quảng cáo trên báo Australia để khẳng định rằng ứng dụng của họ cũng có tác dụng tích cực trong việc thúc đẩy việc đọc và các hoạt động ngoài trời.

Từ bi kịch cá nhân đến chính sách quốc gia

Đằng sau những quy định pháp lý là những câu chuyện đau lòng. Cha của Liv - một thiếu nữ 15 tuổi qua đời sau khi bị ám ảnh bởi những nội dung độc hại trên mạng xã hội, Robb Evans, là người đứng sau chiến dịch “36 tháng” kêu gọi nâng tuổi tối thiểu sử dụng mạng xã hội.

Robb Evans cho rằng các nội dung độc hại trên mạng xã hội là nguyên nhân dẫn đến cái chết thương tâm của con gái ông. (Nguồn: Nikkei Asia)

Theo ông Robb Evans, Liv bắt đầu với những video vô hại về thú cưng và thủ công, nhưng sau đó nhanh chóng rơi vào vòng xoáy của thông tin sai lệch về ăn kiêng cực đoan, cuối cùng dẫn đến hậu quả bi thương.

Ông Robb Evans chia sẻ: “Tôi nhớ lại hồi 13 tuổi, mình dễ bị tác động đến mức nào. Ở tuổi đó, các em đang đi tìm bản thân và dễ bị cuốn vào những điều không lành mạnh trên mạng”. Ông cảnh báo về thế giới mạng đang bị chi phối bởi sự giả tạo, nội dung nhân tạo và thiếu kiểm chứng, nơi mà thanh thiếu niên không đủ kỹ năng để tự bảo vệ mình.

Tuy vậy, không phải phụ huynh nào cũng phản đối mạng xã hội. Thực tế, khảo sát của Ủy viên An toàn mạng Australia cho thấy 84% trẻ em có tài khoản mạng xã hội xác nhận bố mẹ biết và phần lớn trong số đó chính là người giúp thiết lập tài khoản. Đáng chú ý, 36% trẻ từ 8 đến 12 tuổi khai rằng truy cập TikTok thông qua tài khoản của cha mẹ hoặc người giám hộ.

Hiệu quả thực tế còn là dấu hỏi lớn

Dù có ý định tốt, nhưng nhiều chuyên gia lo ngại việc siết chặt độ tuổi có thể không đạt được hiệu quả mong muốn. Lý do rất đơn giản: công nghệ hiện nay cho phép trẻ em dễ dàng “lách luật”. Jackson bình thản nói: “Em nghĩ lệnh cấm này sẽ không ảnh hưởng nhiều như người ta lo ngại. Học sinh rồi cũng sẽ tìm ra cách vượt qua. Như ở Trung Quốc, khi họ cấm Google, người ta vẫn vào được bằng VPN”.

Một số chuyên gia lo ngại rằng, thanh thiếu niên có thể dùng trang điểm để vượt qua hệ thống kiểm tra độ tuổi trên mạng xã hội. (Nguồn: AAP)

Cùng quan điểm, Chủ tịch tổ chức bảo vệ quyền kỹ thuật số Electronics Frontier Australia John Pane cho rằng, bất kỳ “mẹo” nào để qua mặt hệ thống cũng sẽ nhanh chóng được lan truyền trong cộng đồng học sinh. Ông đồng thời bày tỏ lo ngại về việc phải cung cấp danh tính để truy cập mạng xã hội, cho rằng điều này làm xói mòn nguyên tắc ẩn danh vốn có của internet.

Cơ quan chức năng đã giao cho tổ chức phi lợi nhuận Age Check Certification Scheme (Anh) đánh giá 53 công nghệ có khả năng kiểm soát độ tuổi. Người sáng lập và giám đốc điều hành Age Check Certification Scheme Tony Allen cho biết, phương pháp sử dụng trí tuệ nhân tạo để nhận diện tuổi qua khuôn mặt đang dần đạt độ chính xác cao, thậm chí có thể ước lượng tuổi trong sai số một năm.

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều mối lo: liệu công nghệ này có đủ sức phân biệt ảnh thật với ảnh qua filter, trang điểm hay không? “Nếu một hệ thống không phát hiện được các hình ảnh đã bị chỉnh sửa, thì đó không phải là hệ thống đáng tin”, ông Allen nói.

Một số ý kiến cho rằng thay vì cấm đoán, chính phủ nên đầu tư mạnh hơn cho giáo dục kỹ năng số, giúp thanh thiếu niên tự nhận biết và tránh xa nội dung độc hại. Chuyên gia tâm lý Michelle Lim từ tổ chức Ending Loneliness Together cảnh báo: “Chúng ta không thể thay đổi hành vi chỉ bằng cách loại bỏ một yếu tố nào đó”. “Đôi khi hành vi tiêu cực còn tăng lên nếu không có phương án thay thế phù hợp”, bà nói thêm.

Không chỉ là chuyện của Australia

Động thái của Australia đang thu hút sự chú ý từ các quốc gia khác, đặc biệt là trong khu vực. Chủ tịch đảng Lao động và lãnh đạo phe đối lập tại New Zealand Chris Hipkins đã lên tiếng ủng hộ biện pháp mới của Australia, cho rằng đây là hành động “dũng cảm” cần được noi theo.

YouTube được miễn trừ khỏi lệnh cấm mạng xã hội ở Australia do được đánh giá có giá trị cao trong giáo dục. (Nguồn: Reuters)

Trong khi đó, các công ty công nghệ Mỹ lại phản ứng quyết liệt. Chủ sở hữu X, Tỷ phú Elon Musk từng chỉ trích lệnh cấm như “cách gián tiếp kiểm soát internet toàn quốc”. Meta, chủ sở hữu Facebook và Instagram, cũng phản đối mạnh mẽ.

Tuy nhiên, các cuộc đàm phán thương mại giữa Australia và Mỹ chưa ghi nhận sự can thiệp nào từ phía Washington. Một phần nguyên nhân là bởi chính một số bang của Mỹ, như Florida, cũng đang theo đuổi các biện pháp tương tự nhằm nâng độ tuổi tối thiểu sử dụng mạng xã hội.

Khi các quốc gia tìm kiếm giải pháp bảo vệ thanh thiếu niên trong kỷ nguyên kỹ thuật số, câu hỏi đặt ra là: đâu là điểm cân bằng giữa quyền được kết nối và nhu cầu được bảo vệ? Với Australia, hành trình này mới chỉ bắt đầu. Liệu lệnh cấm sẽ là bước ngoặt mang lại thay đổi tích cực, hay chỉ là một rào chắn tạm thời trong cuộc đua công nghệ không cân sức giữa nhà quản lý và người dùng trẻ?

Câu trả lời sẽ cần thêm thời gian và cả sự quyết tâm từ phía cha mẹ trong cách họ đồng hành cùng con cái trên môi trường số. Thay vì phó mặc, mạng xã hội có thể trở thành một phần trong hành trình nuôi dạy, nếu được sử dụng đúng lúc, đúng cách - như một chiếc la bàn hỗ trợ, chứ không phải chiếc “nôi số” để trẻ lớn lên trong sự đơn độc.

(theo Nikkei Asia)

Kha Ninh