APEC 2025: Thiết lập các 'đường ray' hợp tác

Cụ thể, kết quả thể chế nổi bật là việc phê chuẩn Tuyên bố Gyeongju, Sáng kiến Trí tuệ nhân tạo (AI) của APEC (A-AII) và Khung hợp tác về Biến đổi dân số. Đây là các văn kiện có tính chất “đóng đinh” đồng thuận chính trị cấp cao thành danh mục công việc cụ thể, có thể đo lường được, dành cho các nhóm chuyên đề và nền kinh tế thành viên.

Có thể thấy, bối cảnh toàn cầu lúc này là hệ thống thương mại quốc tế tiếp tục đối mặt với những thách thức đáng kể và phải đối phó với các hàng rào bảo hộ gia tăng. Chính vì vậy, chiến lược của APEC là thừa nhận thực tế này và tìm cách giảm ma sát bằng việc chọn phần “ít ý thức hệ nhất” để hợp tác.

Quang cảnh một phiên họp tại Hội nghị cấp cao APEC. Ảnh: APEC .

Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae-myung đã chuyển hóa hai ưu tiên quốc gia - tham vọng đưa đất nước lọt nhóm ba cường quốc AI và coi vấn đề dân số (già hóa và tỷ lệ sinh thấp) là “gánh nặng im lặng” đè nặng lên tăng trưởng - thành chương trình hành động khu vực của APEC.

Ông kêu gọi một khung phối hợp khu vực cho cả hai bài toán: AI phải mang lại năng suất và dịch vụ công tốt hơn, trong khi già hóa cần giải pháp liên ngành từ thị trường lao động, đào tạo kỹ năng đến chăm sóc y tế.

Từ đó, Tuyên bố Gyeongju, được thông qua bởi 21 nền kinh tế thành viên, đã củng cố cam kết của khu vực trong việc duy trì thương mại tự do và tái khẳng định cam kết thực hiện Tầm nhìn Putrajaya 2040. Văn kiện nêu thẳng ba ưu tiên cốt lõi, nằm dưới chủ đề chung là “Xây dựng một tương lai bền vững”: Kết nối để xây dựng một khu vực năng động, bao gồm công việc về Khu vực Thương mại tự do châu Á – Thái Bình Dương (FTAAP); Đổi mới để chuẩn bị cho chuyển đổi số và AI; và Thịnh vượng để xử lý các thách thức chung. Đặc biệt, đây là lần đầu tiên APEC chính thức công nhận các ngành công nghiệp văn hóa và sáng tạo là động lực tăng trưởng mới của khu vực.

Trong số các văn kiện, Sáng kiến A-AII là tuyên bố chính thức đầu tiên của APEC về tầm nhìn AI và là thỏa thuận đầu tiên liên quan đến AI được cả Mỹ và Trung Quốc đồng thuận phê chuẩn. Thành tựu này minh chứng cho chiến lược của APEC trong việc tìm kiếm đồng thuận kỹ thuật. Sáng kiến này đóng vai trò là “bộ chuyển nguồn” cho khu vực, ưu tiên ba việc dễ đo lường: nâng cao năng lực AI ở tầng doanh nghiệp và cơ quan công, xây dựng khung chuẩn mực cho “Responsible AI” (AI có trách nhiệm) và thúc đẩy ứng dụng AI vào các ngành mũi nhọn như y tế, giáo dục, logistics và hải quan.

Tuy nhiên, sự khác biệt trong đề xuất về trung tâm điều phối chuẩn mực, giữa “Asia-Pacific AI Center” của Hàn Quốc và Tổ chức Hợp tác AI toàn cầu của Trung Quốc, làm nổi bật cuộc cạnh tranh chiến lược. Vì lý do này, APEC đang phải đóng vai trò là một tầng lớp kỹ thuật bảo vệ, tập trung vào các chi tiết kỹ thuật hóa rủi ro, từ bảo vệ dữ liệu đến an toàn mô hình, để tránh biến AI thành “vũ đài của nghi kỵ”.

Song song với A-AII là Khung hợp tác về Biến đổi dân số, một phản ứng cấp thiết trước thách thức cấu trúc này. Khung này cam kết tiếp cận vấn đề dân số bằng phương pháp tập thể, toàn diện và liên thế hệ đối với các lĩnh vực như việc làm, giáo dục, y tế và tài chính công; đồng thời, phác thảo hợp tác chiến lược dựa trên năm trụ cột chính bao gồm: xây dựng hệ thống xã hội kiên cường, hiện đại hóa phát triển vốn nhân lực, thúc đẩy dịch vụ chăm sóc và y tế dựa trên công nghệ, nâng cao tham gia kinh tế cho mọi đối tượng và thúc đẩy phối hợp chính sách liên khu vực. Sự phê chuẩn đồng thời của hai văn kiện này không phải ngẫu nhiên; chúng là hai mặt của một đồng tiền chiến lược về năng suất khu vực.

Dân số già hóa đòi hỏi chi phí chăm sóc y tế và an sinh xã hội tăng cao, trong khi lực lượng lao động suy giảm, và việc sử dụng công nghệ được coi là giải pháp duy nhất khả thi để duy trì chất lượng dịch vụ. Khung Dân số đặc biệt nhấn mạnh việc nâng cao kỹ năng số cho lực lượng lao động hiện tại, đặc biệt là lao động trung niên, cho thấy sự thừa nhận chiến lược rằng AI và chuyển đổi số phải được tích hợp để tối ưu hóa năng suất và giảm gánh nặng chi phí chăm sóc sức khỏe.

Đối với cộng đồng doanh nghiệp và các nhà hoạch định chính sách, Gyeongju cung cấp một lịch công việc thực sự trong 12–18 tháng tới. Lộ trình hành động này xoay quanh ba trụ cột chính. Trụ cột thứ nhất là, ứng dụng AI nhanh và có kiểm soát, với mục tiêu chiến lược là đưa AI ứng dụng vào các dịch vụ công một cách an toàn và có trách nhiệm; các nền kinh tế cần mở các khu vực thử nghiệm quy định (sandboxes) cho các dịch vụ công sử dụng AI trong các lĩnh vực ưu tiên như y tế, giáo dục và hải quan; đồng thời, yêu cầu kiểm định an toàn và khả năng truy vết mô hình ngay từ ngày đầu tiên triển khai.

Trụ cột thứ hai là, chuẩn mực thể chế cho đầu tư, với mục tiêu tạo ra môi trường tin cậy bằng cách thiết lập bộ tiêu chí cho “AI có trách nhiệm”, xây dựng quy trình đánh giá tác động dữ liệu (DPIA), và thiết lập cơ chế chia sẻ dữ liệu công-tư có kiểm soát; tính hiệu quả của việc này cần được đo lường bằng các chỉ số hiệu suất chính (KPIs) theo quý.

Cuối cùng là, trụ cột chuyển đổi chính sách dân số đủ lực, trong đó Khung hợp tác cần được “dịch” thành chính sách quốc gia với tốc độ cao, bao gồm triển khai chương trình kỹ năng số cho lao động trung niên, thiết lập khung nhập cư cho lao động kỹ năng trong các ngành thiếu hụt, và phát triển mô hình chăm sóc dài hạn dựa trên công nghệ. Ba trụ cột hành động này tạo thành một chiến lược liên hoàn: Chuẩn hóa tạo ra niềm tin cho Đầu tư, Ứng dụng cung cấp cơ chế kiểm thử và Chính sách Dân số đảm bảo nguồn nhân lực có kỹ năng số để vận hành công nghệ đó.

Nhìn chung, APEC 2025 là sự tiếp nối chiến lược với Hội nghị Busan trước đó. Với lịch chủ nhà đã được chốt (Trung Quốc 2026, Việt Nam 2027, Mexico 2028, v.v.), các nền kinh tế thành viên có một lịch công việc rõ ràng. Bằng cách thực thi ba trụ cột hành động đã được chốt tại Gyeongju, Việt Nam và các nền kinh tế khác có thể chuyển đổi các văn bản trên giấy thành lợi thế cạnh tranh quốc gia: đơn hàng, việc làm và năng suất.

Khổng Hà