Ama Vân của buôn làng

Hơn 20 năm công tác ở lĩnh vực an ninh dân tộc, Thượng tá Phan Thanh Hải cùng đồng đội thực sự là tấm lá chắn ngăn chặn âm mưu, hoạt động của bọn phản động FULRO, là chiếc cầu nối đưa những người lầm lỡ vươn lên làm lại cuộc đời. Anh cũng là người truyền cảm hứng, là tấm gương sáng để thế hệ trinh sát an ninh Gia Lai trẻ noi theo.

Người mẹ trên chiếc xe khách

Sau cơn mưa tháng 6, làng Ring Rai (xã Hà Bầu, huyện Đăk Đoa (cũ), tỉnh Gia Lai) yên tĩnh và đẹp đến nao lòng. Nước mưa vương lại trên cụm lá mì rơi xuống như những giọt thủy tinh lung linh di động.

Bên hiên nhà sàn, bà H’Pyen (57 tuổi) chăm chú ngồi nhìn vợ chồng Krưn con trai bà đang đan gùi, như muốn ghi lại trọn vẹn khoảnh khắc bình yên ấy

- Kơ kuk kơ amai H’Pyen ho! (Chào chị H’Pyen nhé! - tiếng Jrai)

Tiếng chào của người đàn ông phá tan bầu không khí tĩnh mịch.

- Ơ! Ma Vân!

Thấy Ma Vân đến cùng một trinh sát trẻ, bà H’Pyen mừng rỡ reo lên như gặp lại người thân.

Thượng tá Phan Thanh Hải thăm hỏi bà con dân tộc trên địa bàn.

Lần đầu bà gặp Ma Vân là vào một đêm tháng 2 lạnh lẽo 18 năm trước - năm 2007. Thời điểm ấy, tình hình di cư bất hợp pháp ở Gia Lai diễn biến phức tạp. FULRO lừa phỉnh, kích động, lôi kéo bà con vượt biên ra nước ngoài bằng đường tiểu ngạch để được đi nước thứ ba. “Thiên đường” chưa thấy đâu, nhưng nguy hiểm, rủi ro thì đầy rẫy: kẻ mất con, người bỏ mạng, tiền rơi hết vào tay bọn cò mồi.

Như ở xã biên giới Ia O, huyện Ia Grai (cũ), một gia đình đưa các con băng rừng vượt biên qua Campuchia trong đêm khiến một bé gái 7 tuổi rơi xuống suối, chết đuối thương tâm. Để ngăn chặn bà con vượt biên, nhiều biện pháp công tác được triển khai. Phan Thanh Hải - khi ấy đeo quân hàm trung úy - cùng đồng đội ngày đêm túc trực, chốt ở khu vực cầu 110 trên Quốc lộ 14 (điểm giáp ranh giữa xã Ia Le, huyện Chư Pưh, Gia Lai với xã Ea H’Leo, huyện Ea H’Leo, tỉnh Đắk Lắk) để kiểm soát người và phương tiện.

Bà H’Pyen có chồng là ông Krech - FULRO lưu vong ở Mỹ. Nghe nói chỉ cần vượt biên đến đất Campuchia, người ta sẽ đưa mẹ con bà đi Mỹ đoàn tụ với chồng, bà H’Pyen bán hết ruộng, rẫy được 80 triệu đồng đưa 4 con nhỏ bắt xe đi TP. Hồ Chí Minh. Hôm đó tiết trời ảm đạm, rét căm căm, gió quất ràn rạt trên đường. Chiếc xe khách chở mẹ con bà dừng ở cầu 110, Trung úy Phan Thanh Hải lên kiểm tra. Bắt gặp ánh mắt người cán bộ trẻ nhìn mình chăm chú, bà H’Pyen nhanh chóng quay mặt đi. Linh tính nghề nghiệp đã mách bảo Phan Thanh Hải rằng người phụ nữ này muốn đưa con vượt biên. Bằng một giọng Jrai nhẹ nhàng nhưng kiên quyết, Trung úy Phan Thanh Hải đã thuyết phục bà cùng các con nhỏ dừng hành trình.

Chiếc xe khách tiếp tục lăn bánh, mất hút vào màn đêm tịch mịch. Còn ở trụ sở công an huyện, 4 đứa trẻ được sắp xếp chỗ ngủ sạch sẽ và yên tĩnh. Sung sướng được thoát khỏi không khí bí bách, lắc lư của chiếc xe, các em chìm ngay vào giấc ngủ say. Còn bà H’Pyen ngồi đối diện bàn làm việc với Trung úy Hải.

Sau hơn 2 giờ được Ma Vân thuyết phục, bà đã hiểu được sai lầm của mình, đồng ý hợp tác, cung cấp thông tin về chuyến đi. Ngay trong đêm, tổ công tác của Công an tỉnh Gia Lai, trong đó có Trung úy Hải tức tốc lên đường vào TP. Hồ Chí Minh, bắt đối tượng dẫn đường người Campuchia - một mắt xích quan trọng của đường dây tổ chức cho người khác trốn đi nước ngoài mà sau này, Công an tỉnh Gia Lai đã đấu tranh, triệt phá.

Bảo toàn được số tiền 80 triệu đồng, bà H’Pyen trở về làng Ring Rai, mua lại đất đai và cho các con tiếp tục đến trường. Năm 2016, ông Krech bên Mỹ bị ốm nặng, không ai chăm sóc, nhưng lại không đủ tiền hồi hương. Kinh tế đã ổn định hơn, bà H’Pyen nhờ Ma Vân hỗ trợ hoàn thiện hồ sơ, tư vấn, hướng dẫn phỏng vấn để bà và 2 người con được bảo lãnh sang Mỹ theo diện đoàn tụ gia đình - một con đường an toàn và hợp pháp. 2 người con còn lại, trong đó có thằng Krưn kiên quyết ở lại quê hương...

Ở Mỹ, vợ chồng bà H’Pyen không tham gia tổ chức FULRO mà làm thuê kiếm sống. Năm 2020, ông Krech qua đời vì bạo bệnh, các con đã lớn nhưng công việc bấp bênh, thu nhập không ổn định. Dù già yếu, bà H’Pyen vẫn phải lao động cật lực, gom góp gần 5 năm trời mới đủ tiền về thăm quê. Trái lại, 2 người con ở làng Ring Rai đều có cuộc sống, kinh tế ổn định với những vườn cà phê xanh tốt. Sau niềm hạnh phúc gặp lại mẹ, thằng Krưn đưa bà H’Pyen đi chữa mắt, làm răng... Bên Mỹ, chi phí đắt đỏ, chật vật cơm áo, gạo tiền, bà chỉ có thể chịu đựng cơn đau cho qua ngày.

“Hồi đó không gặp Ma Vân, chẳng biết 5 mẹ con mình giờ trôi nổi ra sao” - bà H’Pyen nói. Nhìn Thượng tá Hải vui vẻ trò chuyện với gia đình bà H’Pyen bên bếp lửa ấm bằng tiếng Jrai, người trinh sát trẻ đi cùng nhìn anh với ánh mắt đầy ngưỡng mộ.

Đánh thức những trái tim u mê

Thượng tá Phan Thanh Hải dành nhiều thời gian gặp gỡ, tranh thủ Việt kiều về thăm thân để những “nhân chứng sống” này thuật lại thực tế cuộc sống ở xứ người, từ đó khuyên giải cho bà con không rơi vào mộng tưởng vượt biên “đổi đời”. Điển hình như ông Nhữ Dăm Hoàng (89 tuổi, Việt kiều Mỹ ở làng Piơm, thị trấn Đak Đoa, huyện Đak Đoa), hiện sống tại Greensboro - một thành phố thuộc tiểu bang Bắc Carolina, Mỹ.

Có trình độ, biết 5 thứ tiếng (Pháp, Mỹ, Việt, Jrai, Bahnar), năm 2000, Nhữ Dăm Hoàng được “Tổng thống” FULRO tự xưng Ksor Kơk phong chức vụ “Phó Tổng thống”, cùng Kơk và một số đối tượng cầm đầu tổ chức FULRO lưu vong nhiều lần móc nối với số tay chân trong nước lừa phỉnh, khống chế bà con tham gia FULRO, “Tin lành Đê Ga”, gây mất an ninh, trật tự trên địa bàn Gia Lai. Tuy nhiên, ông Hoàng nhận ra Ksor Kơk và FULRO lưu vong chỉ là “con bài chính trị” của các thế lực thù địch, từ năm 2009 đến nay ông Nhữ Dăm Hoàng từ bỏ tổ chức FULRO, “Tin lành Đê Ga”.

Cũng như gia đình bà HPyen và nhiều kiều bào ở Mỹ, cuộc mưu sinh của gia đình ông Nhữ Dăm Hoàng không hề dễ dàng. Năm 1991, khi được người thân bảo lãnh sang Mỹ, ở tuổi 55, ông chật vật mãi mới kiếm được chân nhân viên vệ sinh ở một bệnh viện. Ông kiên trì làm công việc này đến tận năm 2013 để được nhận lương hưu.

Ông Hoàng nói: “Một số bà con lầm tưởng cuộc sống ở Mỹ là “thiên đường”, là sung sướng, tìm mọi cách để rời bỏ quê hương. Tôi phải cố gắng nhẫn nhịn, làm việc để có tiền nuôi vợ và 6 con nhỏ, để khỏi trở thành vô gia cư. Tôi đau lòng khi đồng bào mình vẫn có người bị lừa, trốn sang Thái Lan, Campuchia để qua Mỹ, Canada... Cho nên những người đấu tranh để bà con mình không bị mắc bẫy FULRO như Ma Vân là rất đáng quý.

Khi Ma Vân đề nghị tôi đi tuyên truyền cho bà con hiểu về âm mưu của FULRO, tôi đồng ý ngay. Giờ tôi yếu rồi, không đi được nữa chứ năm 2013, tôi cùng Ma Vân đi tuyên truyền cho hàng ngàn người dân bằng tiếng Jrai, Bahnar. Tôi hiểu rằng Ma Vân muốn thức tỉnh những người còn u mê nhận ra bản chất, thủ đoạn đê hèn của FULRO, “Tin lành Đê ga” để yên tâm làm ăn, sinh sống trên quê hương mình”.

Ân nhân của những người lầm lỡ

Sau khi tốt nghiệp Đại học An ninh năm 2003, Phan Thanh Hải được phân công công tác tại Phòng An ninh dân tộc (Công an tỉnh Gia Lai) phụ trách 2 địa bàn Chư Sê, Chư Pưh. Ngay từ những ngày mới bước chân xuống địa bàn, anh đã mày mò học tiếng Jrai. Vì con gái đầu lòng của anh tên Vân, nên bà con thường gọi anh là Ma Vân hay Ama Vân (“Ama” hoặc “Ma” tiếng Jrai nghĩa là “bố”. Ma Vân nghĩa là Bố của Vân).

Có những đêm Khan (Khan: Một tập quán của người Jrai, Bahnar. Đêm đến, dân làng tập trung ở nhà sàn, uống rượu cần và nghe kể chuyện), anh cùng mọi người đắm mình trong không gian cổ tích. Lễ hội nào, anh cũng tham gia “xoang” trong tiếng cồng chiêng rộn rã. Anh cùng bà con lên nương, cùng uống nước bầu, ăn lá mì, gié đắng... Cứ như thế, không biết tự bao giờ, trong lòng người dân, anh cũng là một người con Jrai.

Mỗi lần về làng, lúc thì anh đem vài bộ áo quần tự quyên góp được cho các hộ nghèo, khi thì vài giống cây, giống cá cho bà con nuôi trồng. Nhiều đối tượng ngày xưa tin và nghe theo FULRO nay đã trở thành những người làm kinh tế giỏi. Kpuih Gien ở làng Tau Ôr, xã Ia Rong, huyện Chư Pưh là một ví dụ.

Năm 2001, Siu Káih (người làng Tau Ôr, hiện là FULRO lưu vong ở Mỹ) cùng đồng bọn lôi kéo, kích động hàng ngàn người dân 2 huyện Chư Sê, Chư Pưh kéo lên trụ sở UBND tỉnh gây rối, gây bạo loạn. Những ngày dông bão ấy, hàng trăm người dân nhẹ dạ, cả tin rơi vào vòng tù tội, trong đó có Kpuih Gien. 8 năm tù là cái giá mà Kpuih Gien phải trả cho lỗi lầm của mình. Ma Vân từng bị cả gia đình Gien coi như kẻ thù. Nhưng, trong thời gian dài Gien đi cải tạo, anh đã đến giúp đỡ vợ ông là bà Rah Lan Buch vay vốn làm ăn, động viên bọn trẻ đến trường. Vì vậy, thật dễ hiểu tại sao khi được trở về làng, Kpuih Gien đã xem Ma Vân như một điểm tựa, như người thân quen.

Từ năm 2003 đến nay, Thượng tá Phan Thanh Hải cùng đồng đội tham gia nhiều chuyên án, truy bắt hàng trăm đối tượng FULRO lẩn trốn, ngăn chặn thành công hơn 200 trường hợp vượt biên; đồng thời, giáo dục, cảm hóa trên 300 người từng lầm lỡ. Anh vinh dự là Chiến sĩ Thi đua toàn lực lượng, nhiều lần được chọn là gương mặt tiêu biểu của thanh niên Công an Gia Lai. Năm 2014, anh được bổ nhiệm là Phó Công an huyện Chư Sê. Từ năm 2021 đến nay, anh đảm nhiệm chức danh Phó trưởng Phòng An ninh nội địa Công an tỉnh.

Thúy Trinh