Alexandr Wang: thương vụ bạc tỷ của Meta

Alexandr Wang (bên trái) đang là một trong những tỷ phú tự thân giàu nhất thế giới (Nguồn: X)

Một giai thoại nổi tiếng về cựu tiền vệ Paul Scholes là việc Inter Milan cố gắng chiêu mộ anh từ Manchester United. Theo Talksport, cựu chủ tịch Inter Massimo Moratti từng kể: “Chúng tôi từng đưa Manchester United một tấm séc trắng. Nhưng khi nói chuyện với Scholes, cậu ấy chỉ trả lời ngắn gọn: ‘Nếu các ông muốn có tôi thì phải mua cả câu lạc bộ này!”.

Câu trả lời của Scholes thực chất là một hình thức được giới tài chính gọi là “Acqui-hiring” - ghép giữa hai từ “Acquisition” (thâu tóm) và “Hiring” (tuyển dụng). Đó là những thương vụ mua lại cổ phần công ty không phải vì sản phẩm hay doanh thu, mà vì con người đứng sau nó.

Và Meta của Mark Zuckerberg vừa làm chính xác điều đó khi bỏ ra 15 tỷ USD để mua 49% cổ phần công ty công nghệ Scale AI. Về lý thuyết, khoản đầu tư này giúp Meta thắt chặt quan hệ với một công ty đóng vai trò then chốt trong tham vọng phát triển Trí tuệ nhân tạo (AI). Nhưng trên thực tế, các chuyên gia Silicon Valley tin rằng số tiền ấy là để “sở hữu” CEO Alexandr Wang - thiên tài công nghệ U30 của nước Mỹ.

Kỳ nhân đứng sau Kỳ lân

Trước khi thương vụ thâu tóm của Meta được công bố tuần qua, Alexandr Wang không được biết tới nhiều bên ngoài thế giới công nghệ. Tên anh đọc gần như y hệt nhà thiết kế thời trang đình đám Alexander Wang - một người Mỹ gốc châu Á khác.

Tên tuổi Alexandr Wang chủ yếu được dư luận biết đến đầu năm 2025 với lá thư ngỏ gửi Tổng thống Mỹ Donald Trump với tựa đề “Nước Mỹ phải chiến thắng cuộc chiến AI”, trong đó anh khẳng định nước Mỹ đang có rủi ro đánh mất vị thế dẫn đầu trong cuộc đua AI và đưa ra năm giải pháp giúp Mỹ có thể giành lại thế thượng phong và tiếp tục là lá cờ đầu về AI.

Nhưng với Silicon Valley, Wang từ lâu đã là một quái kiệt, từng là tỷ phú tự thân trẻ nhất thế giới năm 2021 ở tuổi 24. Sinh năm 1997 trong một gia đình gốc Á, Alexandr Wang lớn lên giữa các mô hình vật lý và thuật toán. Cả cha lẫn mẹ anh đều là nhà vật lý từng làm việc tại Phòng thí nghiệm Quốc gia Los Alamos - nơi gắn với Dự án Manhattan huyền thoại trong Thế chiến thứ hai.

Ngay từ nhỏ, Wang đã say mê toán học và lập trình máy tính. Năm 2013, anh đủ điều kiện tham dự Chương trình Olympic Toán học và được chọn vào Đội tuyển Vật lý Hoa Kỳ một năm sau. Anh từng là thí sinh chung kết của kỳ thi Tin học Hoa Kỳ (USACO) vào các năm 2012 và 2013.

Khi còn là thiếu niên, anh từng làm lập trình viên tại Quora. Wang theo một thời gian ngắn tại Học viện Công nghệ Massachusetts (MIT) và có thời gian phát triển thuật toán tại công ty giao dịch tần suất cao Hudson River Trading, trước khi bỏ học để đồng sáng lập Scale AI vào năm 2016.

Scale AI là công ty trí tuệ nhân tạo chuyên cung cấp dịch vụ gắn nhãn dữ liệu và đánh giá mô hình nhằm hỗ trợ phát triển các ứng dụng AI. Với tầm nhìn tập trung vào hạ tầng dữ liệu - yếu tố cốt lõi thường bị bỏ qua trong các cuộc đua AI - Scale nhanh chóng trở thành đối tác quan trọng của nhiều tập đoàn, công ty hàng đầu thế giới. Danh sách khách hàng của Scale AI trải dài từ các thương hiệu lớn như Google, Microsoft, Open AI, Paypal, Samsung, Toyata, Uber… cho tới các cơ quan chính phủ.

Tháng 3/2025, Scale AI công bố đã đạt được thỏa thuận với Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ (DoD) liên quan đến chương trình tác nhân AI (AI Agent) hàng đầu, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào lĩnh vực quân sự, vốn đang gây nhiều tranh cãi. Chương trình mang tên “Thunderforge” được Lầu Năm Góc xem như chương trình chủ lực nhằm triển khai các tác nhân AI phục vụ cho công tác lập kế hoạch và vận hành quân sự của quân đội Mỹ.

Với chừng ấy thành tựu chỉ trong vài chưa đầy một thập niên, Scale AI nhanh chóng trở thành kỳ lân công nghệ - cụm từ chỉ các công ty khởi nghiệp tư nhân có giá trị hơn 1 tỷ USD. Năm 2021, Scale AI được định giá 7 tỷ USD và với thương vụ của Meta, giá trị công ty đã lên đến gần 30 tỷ USD sau chín năm thành lập.

Tại Silicon Valley, những thương vụ “Acquihiring” không hề hiếm. Chỉ mới năm ngoái, Microsoft vừa trả 650 triệu USD để sở hữu công ty khởi nghiệp AI Inflection, qua đó chiêu mộ được nhà sáng lập Mustafa Suleyman và các cộng sự.

Wang (giữa) khi còn ở Quora

Cũng trong năm 2024, Google đã trả 2,7 tỷ USD cho Character.AI, nhờ đó chiêu mộ lại chuyên gia AI Noan Shazeer. Nhà khoa học người Mỹ từng gắn bó với Google từ năm 2000 tới 2021 trước khi tách riêng ra để thành lập Character.AI. Khi nhận thấy sự thất thế trong cuộc đua AI, Google thực hiện thương vụ với hai mục tiêu: đưa Shazeer về dẫn dắt dự án AI Gemini, đồng thời sở hữu các công nghệ tân tiến của Character.AI.

Mọi thương vụ bạc tỷ kể trên đều là một phần của những kế hoạch lớn hơn, và Meta không phải một ngoại lệ.

Toan tính của Meta

Alexandr Wang nổi lên trong giới công nghệ không phải bởi khả năng chuyên môn của một nhà khoa học. Theo trang The Information, Wang “về bản chất là một người làm kinh doanh có nền tảng kỹ thuật, chứ không phải mẫu nhà nghiên cứu tinh hoa mà Mark Zuckerberg thường ưu ái”. Tờ Financial Times dẫn lời nhiều người từng làm việc với Wang cho biết, thế mạnh của anh không nằm ở khả năng điều hành nhân sự hay thúc đẩy nghiên cứu chuyên sâu về AI mà ở việc phát triển, quảng bá công ty.

Trong lễ nhậm chức tháng Một của Tổng thống Donald Trump, Wang từng góp mặt dù sự xuất hiện của anh bị che mờ bởi những tỷ phú nổi tiếng hơn như Elon Musk, Jeff Bezos, Mark Zuckerberg hay người bạn cùng nhà trong quá khứ Sam Altman. Chỉ một ngày sau, anh đã tạo dấu ấn với việc thuê một trang quảng cáo trên tờ Washington Post để đăng bức thư ngỏ tới Tổng thống Trump. Đó là một động thái táo bạo hiếm thấy, và Zuckerberg đang cần điều đó.

Trang Business Insider cho biết đã trao đổi với nhiều người trong lĩnh vực công nghệ, và họ so sánh thương vụ Meta mua lại Scale AI giống cách Apple từng bỏ ra 3 tỷ USD để sở hữu hãng Beats năm 2014. Nguyên nhân không phải Tim Cook muốn sở hữu mảng tai nghe, mà “muốn cảm quan nghệ thuật và khí chất của nhà sáng lập Jimmy Iovine”.

CEO Mark Zuckerberg của Meta vốn có thói quen bổ nhiệm các cộng sự lâu năm vào các vị trí cấp cao. Nhưng “kẻ ngoại đạo” Wang sẽ là ngoại lệ hiếm hoi khi gia nhập Meta và nắm vai trò quan trọng. Zuckerberg buộc phải phá bỏ truyền thống khi Meta đang bị tụt lại so với các đối thủ trong cuộc “chạy đua vũ trang AI”.

Dù Zuckerberg từng tuyên bố “AI là một trong những phát minh quan trọng nhất lịch sử nhân loại” và đặt trọng tâm năm 2025 của tập đoàn vào AI, mô hình AI Llama của hãng không nhận được nhiều đánh giá tích cực. Sự gia nhập của Wang được kỳ vọng sẽ giúp Meta thay đổi cục diện.

Điểm cộng đầu tiên mà Wang và các cộng sự mang đến là dữ liệu từng được sử dụng để huấn luyện cho các AI hàng đầu. Scale AI của Wang từng cung cấp dịch vụ phát triển và gắn nhãn dữ liệu đầu vào cho nhiều công ty AI hàng đầu, trong đó có OpenAI - công ty đứng đằng sau AI phổ biến bậc nhất thế giới ChatGPT.

Ngoài mảng huấn luyện dữ liệu vốn được cho là công việc khó nhằn và nhiều góc khuất trong AI, Wang còn có trách nhiệm tham gia dự án nghiên cứu phát triển “Super Intelligence” (Siêu trí tuệ).

OpenAI, Google và nhiều tổ chức khác đều đang theo đuổi mục tiêu phát triển “Trí tuệ nhân tạo tổng quát” (A.G.I. – Artificial General Intelligence), tức một AI có thể thực hiện mọi nhiệm vụ mà bộ não con người có thể làm được. Đó là một mục tiêu đầy tham vọng, dù nghiên cứu mới đây của Apple cho thấy con người còn cách rất xa mục tiêu này. Theo tờ New York Times, “Super Intelligence” thậm chí còn vượt qua cả A.G.I nếu có thể được phát triển.

Bên cạnh giá trị chuyên môn, sự gia nhập của Wang còn giống một bản hợp đồng bom tấn, khẳng định Meta sẵn sàng chào đón các chuyên gia công nghệ hàng đầu với mức thù lao khổng lồ. Anh sở hữu hình ảnh “tỷ phú tự thân” từ khi còn rất trẻ, có đủ sức hấp dẫn truyền thông và nhân sự, có những mối quan hệ tốt cả trong làng công nghệ lẫn giới tinh hoa.

Los Alamos - vùng đất từng đi vào lịch sử với Dự án Manhattan và sự ra đời của bom nguyên tử - trong tương lai rất có thể sẽ một lần nữa được nhắc tên như nơi chôn rau cắt rốn của một nhân vật có thể thay đổi toàn cục diện cuộc chiến AI toàn cầu: Alexandr Wang.

LÝ QUỐC THỊNH