AI trong giáo dục: Là công cụ, không phải mục tiêu

Công dân số và thách thức của kỷ nguyên chuyển đổi số

Trong bối cảnh chuyển đổi số toàn cầu, công nghệ thông minh đang dần len lỏi vào mọi khía cạnh đời sống, và giáo dục là một trong những lĩnh vực chịu tác động mạnh mẽ nhất. Không chỉ thay đổi cách dạy và cách học, nó đặt ra yêu cầu mới: hình thành những công dân số, những người vừa vững kiến thức, vừa thành thạo công nghệ, đồng thời có tư duy phản biện sắc bén và khả năng tự học.

Những công cụ hỗ trợ học tập hiện nay không chỉ giúp việc học trở nên linh hoạt và cá nhân hóa, cung cấp phản hồi nhanh chóng, mà còn khuyến khích học sinh phát triển tư duy sáng tạo, kỹ năng giải quyết vấn đề và năng lực tự học - những kỹ năng nền tảng của thế kỷ 21. Khi học sinh tương tác với các công cụ này, họ học cách phân tích thông tin, đánh giá kết quả và lựa chọn phương pháp phù hợp với năng lực của bản thân, đặt nền móng cho khả năng đối mặt với thách thức và cơ hội của kỷ nguyên số.

AI - hỗ trợ con người, không thay thế con người

TS Nguyễn Thị Huyền Châu, Trưởng khoa Công nghệ thông tin và Trưởng Phòng thí nghiệm Trí tuệ nhân tạo, Trường đại học Thăng Long, nhấn mạnh: “Công nghệ chỉ là công cụ hỗ trợ quá trình học tập cá nhân hóa, nhưng không bao giờ thay thế vai trò dẫn dắt của giáo viên. Giáo viên vẫn là người định hướng tư duy và khơi gợi tiềm năng của học sinh".

TS Nguyễn Thị Huyền Châu, Trưởng khoa Công nghệ thông tin và Trưởng Phòng thí nghiệm Trí tuệ nhân tạo, Trường đại học Thăng Long

Theo TS Châu, học sinh giờ đây có phương tiện tra cứu mạnh mẽ hơn trước rất nhiều, trong khi giảng viên tận dụng các công cụ để tiết kiệm thời gian soạn bài, tạo slide hay ngân hàng câu hỏi. “Điều tuyệt vời nhất là công nghệ có thể đưa ra câu trả lời chi tiết, giúp cả người dạy và người học tiết kiệm công sức,” TS. Châu giải thích. Tuy vậy, việc ứng dụng vẫn còn sơ khai. “Hiện phần lớn chỉ dùng công cụ để trả lời câu hỏi trực tiếp, chưa thực sự hình thành bộ kỹ năng giải quyết vấn đề phức tạp. Nó giống như cách chúng ta từng dùng Google trước đây, chứ chưa như việc học cách sử dụng máy tính Casio", TS Châu cảnh báo. Chưa có chính sách đồng bộ, trong khi sự khác biệt về tiếp cận giữa học sinh thành thị – nông thôn có thể dẫn tới bất lợi tương tự như ‘mù chữ’ ở những thời đại trước.

Chuyển trọng tâm từ “dạy gì” sang “dạy như thế nào”?

Thầy Minh Anh, giảng dạy từ tiểu học đến THPT tại trung tâm Luminos, chia sẻ: "Những công cụ này giúp tôi theo dõi tiến độ học tập từng em, điều chỉnh phương pháp linh hoạt. Nhưng trọng tâm vẫn là hướng dẫn các em suy nghĩ, đặt câu hỏi và tự đánh giá thông tin".

Đây là yếu tố quan trọng trong việc hình thành công dân số: học sinh hiểu công nghệ, biết sử dụng, nhưng vẫn ý thức quyền riêng tư, an toàn thông tin và trách nhiệm xã hội.

AI trong giáo dục, là công cụ, không phải mục tiêu

Thực tế và bài học từ trải nghiệm

Tại Đại học Thăng Long, khoa CNTT và phòng thí nghiệm AI đã triển khai tích hợp công cụ hỗ trợ vào hầu hết các môn học chuyên ngành. TS Châu chia sẻ: “Sinh viên học cách sử dụng, kiểm tra và phản biện kết quả. Chúng tôi còn phối hợp với khoa Âm nhạc Ứng dụng phát triển mô hình hỗ trợ sinh đề thi sáng tác âm nhạc, hoàn toàn huấn luyện nội bộ, đảm bảo dữ liệu an toàn.” Kết quả bước đầu cho thấy công cụ giúp học tập và giảng dạy hiệu quả hơn.

Học sinh Nguyễn Anh Tuấn, lớp 11 Trường TH, THCS và THPT Thực nghiệm KHGD, cho biết: “Phần mềm giúp em kiểm tra sai sót và gợi ý cách làm khác. Em học nhanh hơn và biết mình cần cải thiện gì.” Tuy nhiên, nguy cơ lệ thuộc vẫn hiện hữu. TS Châu cảnh báo: “Học sinh có thể làm thay bài, gây mất công bằng và giảm khả năng tư duy độc lập. Công cụ cũng có thể tạo ra thông tin sai lệch, ảnh hưởng tới đạo đức học thuật".

Theo TS Châu, đây là tất yếu khi công nghệ mới xuất hiện. Khi máy tính ra đời, giáo viên từng lo ngại học sinh tính nhẩm kém đi. “Câu hỏi không phải là học sinh tính nhẩm thế nào, mà là liệu chúng ta còn cần kỹ năng đó khi công cụ có thể làm tốt hơn", TS Châu phân tích.

Thầy Minh Anh bổ sung: "Công nghệ nên là trợ lý, không phải thầy dạy chính. Giáo dục là hình thành nhân cách và tư duy, công cụ chỉ hỗ trợ chứ không thay thế". TS. Châu cũng nhấn mạnh kỹ năng quan trọng nhất khi học cùng công nghệ: tư duy phản biện, khả năng kiểm chứng và chọn lọc thông tin. Sinh viên phải xem nó như “trợ lý học tập” - dùng để hiểu sâu hơn, nhưng không lệ thuộc.

Thầy Minh Anh, nhà đồng sáng lập trung tâm ngoại ngữ trung tâm Luminos

Tầm nhìn cho 5 năm tới

TS Châu kỳ vọng, trong 5 năm tới, công nghệ sẽ trở thành nội dung xuyên suốt trong nhiều ngành, kỹ năng sử dụng công cụ sẽ là kỹ năng cơ bản cần thiết. Các trường sẽ xây dựng chính sách sử dụng có trách nhiệm, hướng tới môi trường học tập thông minh, nơi mỗi sinh viên có lộ trình học cá nhân hóa. Phương pháp kiểm tra sẽ thay đổi để đánh giá đúng năng lực thực sự, đồng thời nội dung đào tạo được rà soát: loại bỏ những gì dư thừa, bổ sung tư duy thiết kế và giải quyết vấn đề trên nền công nghệ.

AI đang tạo ra những lớp học thông minh, thay đổi cách học và phương pháp dạy, đồng thời đặt ra yêu cầu mới về việc hình thành công dân số. Sự kết hợp giữa công nghệ và vai trò dẫn dắt của giáo viên giúp học sinh không chỉ nắm vững kiến thức mà còn phát triển kỹ năng xã hội, tư duy phản biện và ý thức trách nhiệm.

“Công dân số không chỉ là người biết sử dụng công nghệ, mà là người biết suy nghĩ và hành động có trách nhiệm trong môi trường số", TS Châu nhấn mạnh.

Thầy Minh Anh kết luận: "Chúng ta cần hướng tới nền giáo dục nơi con người và công nghệ cùng phát triển, để lớp học không chỉ dạy kiến thức, mà còn dạy cách sống trong thế giới số".

Đức Anh